Құдалықтың құны

Есіктің алдында таудай боп үйіліп бір мәшине көмір жатыр. Қысқа түсіргем. Өзі де удай екен, тоннасын 15 мыңнан 5 тонна алдым. Кіргізілмей жатқанына бір апта болды. Балалар бет-бетімен кеткен. Көк­бет әйел көмір кіргізбек түгілі өзімді үйге әзер кіргізеді. Өткенде кіргізіп қоятын едім, балалардың қаладан жіберілген ескі-құс­қысын киіп алып кірісе бергенде ысылдап-пысылдап Әшен келді. Әшен келді дегенше проблема келді дей бер. Анадайдан сай-сүйегіңді сырқыратып, ойбайлап келеді ол.

– Ойбай, қыз қашты!

– Қандай қыз қашты?

– Бораштың қызы!

– Е, бақытты болсын!

– Соның бақыты саған қарап тұр... Көр­ші ауылға қашыпты. Атасы жазушы екен, соған сен бармасаң, біттік. Өзің нахалдау­сың, сөзің мақалдау, оқта-текте қылыш суыр­ғандай суырып салып, қуырып салып қояты­ның бар. Суыратын кезің келді, бауырым, барасың!

– Көмірді кіргізуім керек, бара алмаймын.

– Барасың! Өмір туралы әңгіме боп жат­қанда көмір туралы сөзіңді қой. Ағайынның абыройы керек. Көмір қашпайды ешқайда, қыз қашады. Давай, киін.

Киінетін не бар, құдалыққа, жиналысқа, қонаққа киіп баратындарды үстіме ілдім де мыж-мыж галстукті мойынға байладым. Түйіл­ген жерінің кірі мүйізденіп кеткен. Ауыл­ға жарайды. Асығып жүріп мақал кітап­тарыма қиғаштата көзімді салып, қызға қатысты біраз мақалды еске түсіріп алдым.

Жазушы құда қатты екен, дастарқанға тастаған нандары да, құрттары да қап-қатты. Тісіміз сынып қала жаздады. Төрт-бес «Әсем-айды» іше-іше іш кепті. Осылай толып отырып бастадым сөзді.

– «Қызды таныс алады, таныс алмаса қоныс алады», – деген, қызымызды алыпсыз­дар. Әрине, «Қыз – жат жұрттық», бірақ жат жұрттық екен деп қарап отыра алмаймыз. Іздеп келдік! Қуып келдік. «Қалыңсыз қыз бол­са да кәдесіз қыз болмайды», – деген. Кәде­сіне де, баланың әкесіне де көңіліміз тол­май отыр. «Қыз бергеннің назы бар», айтатынымыз көп, – деп салдым да баяғының батырлары сияқты қорамсаққа қол салдым. Асты-үстіме түсті. «Жазушың» сөзінен, жазу­шының әйелі өзінен жаңылысып, жамбас­тай құлады.

Қайттық. Бір-бір пакет ұстатқан...

Үйге келісімен әйел пакетті ақтарды. «Не кигізді?» – деді шала-пұла ұйқысын аша алмай. «Былғары күртеше» дедім мен де «Рамстордан» қайтқандай. «Атаңның басы, қытайдың дермантині», – деді әйелім қоржынды ашар-ашпастан. Ол біледі. Аптасына базарға екі-үш барып келеді. Таниды. Күртешенің иісі үйден балконға, балконнан аулаға, ауладан ауданға тарап кетті. Балам сіріңке әкеп жандырып көріп еді, күртешенің жартысы жидіп түсті. Менің де бетім күртешемен бірге күйді. «Қайран сөздерім-ай, енді құдалыққа бармаспын», – дедім бала-шағама, әйеліме ант беріп.

Көмірді кіргізуге кірісе берген кезім еді. Атың өшкір Әшен келеді өңмеңдеп. Ол тегін келмейді...

Қысқасы, кластасымыз Қабылдың қызы кетіпті. Әкімнің баласына. Біресе ақын, біресе әкім. Өлтіретін болды. Құдағи биші екен. Биші құдаларды жақсы көреді. «Құ­да­лықтың құрамында биші болсын» депті. Әкімнің сөзі бір бұйрық болса, қатынның сөзі екі бұйрыққа пара-пар. Өйткені қазір халықты әкім билейді, әкімді қатын би­лей­ді. Шала-шарпы жуынып, мойындағы, құлақ­та­ғы, мұрындағы көмірді кетіріп, амалсыз жолға шықтық. Әйелдің жібергісі жоқ еді, әкім­ді естіген соң екпіні басылып қалды. Басқа жақты қайдам, біздің жақта әкім десе «өліп» түсеміз.

Бидің түбін түсірем, талай өкшеден айырылғам. «Табаның темірден жаралған» дейді былайғы жұрт. Жаралса жаралған шы­ғар. Өзбекшесін де, өзгешесін де, ұйғыр­ша­сын да, пышақ тістеп, қоразданатын айғыр­шасын да қоймадым. Құдашалардың мұр­ны­нан қан ағып, құдағи ортаға құлап түсті. Жаман қайтпадық...

Таң ата келдік. Әйел ұйықтамай отыр екен. Келе пакетке жармасты. Ақтарып қал­ғанда пакеттен бала-шағаның кәстөмі мен көйлегі шықты. Үшінші кластағы балама келеді екен. Кимей қойды. «Ауылға беріңдер, қытайский» деді. Үшінші кластың баласы да біледі. Әйелім «Жарымаған, әкім болғаныңа...» – деп күшеніп барып тоқтады. «Кранның» бұрандасын уақтысында жапты. «Бұдан былай құдалыққа бармайсың», – деп кесіп айтты.

Биден табан ісіп, қара саным әлсіреп қапты. Екі күн жаттым. Қыс жақындап қал­ды. Үшінші күні білек сыбанып, менің құдалық сапарымның ақырын күтіп жат­қан көмірге қаһарлана кірістім. Жаман емес, біразын ішке лақтырып үлгердім. Әшен келе жатыр. Ол әшейін келе жатқан жоқ. Сыболыш жатпайды екен. Не көмір түсір­мейді. Теріс қарап тірлігімді істей бердім. Қысқасы, мен бармасам болмайтын құ­далық. Бұл құдалыққа ішетін адам керек екен. Оның әкесін танытам. Қамшы салдыр­маймын, тамшы қалдырмаймын. Биді өк­шемен билесек, арақты бөшкемен көтерем. Құламаймын. Құдалардың бүкіл ішкіші қо­лыма су құя алмай, аузыма арақ тамыза ал­май, арманда кеткенін дүйім ел көрді, ауыл естіді.

Бұл сапарда етегі салақұлаш, жағасы кір-кір Брежневтің тұсындағы плащ киіп қайттым. «Енді құдалыққа барсам, атымды ауыстырам», – дедім. Атың ауыспақ түгілі, қатын ауысып кетсе де ағайындарың қарай ма? Көмірдің жартысына кеп қалғанда баяғы Әшен, баяғы әйелдің ұрысы. Тағы жолға шықтық. Бұл жолы төбелесетін адам керек екен. Құдалардың ауылы сондай боп шықты. Төбелестің чемпионы бол­ғанбыз. Куә іздеудің қажеті жоқ, беттегі бес тыртықты сана да «бәледен машайық қа­шыпты», – деп тып-тыныш отыра бер. Көйлекті көтеріп, шалбарды шешсем, ай­қыш-ұйқыш тыртықтардың көрмесіне көзі­ңіз сүрініп, артынан жүрегіңіздің айнуы әбден ықтимал.

Тойдың орта тұсында қым-қуыт төбелес басталды. Құдаларды іздеп кеп, түгендеп алып ұрады екен. Қара белбеуін де, сары белбеуін де, қызыл белбеуін де, ұзын бел­беуін де ұзынынан түсіріп, өздерінің бел­беу­леріне өздерін қылқындырып, қырып сал­дым. Көшенің бір бұрышына шөп жинағандай жинап қойдым. Бұдан былай ол ауылдың тойында төбелес болмайтын шығар. «Брюс Ли құда» атанып қайттым. Тек, өзімнің бетімнен алтыншы тыртықтың түрен салғаны болмаса, қалғаны түгел. Киітті тексерген әйелдің қабағына және қар жауды. Қоржын қомақты болғанға әуелде қуанған. Сөйтсек онымыз талай құдалықты атқарған, жарықтық Хрущевтің көзін көрген көнетоз пальто екен. Мұражайға лайық. Оның ішіне мен секілді және бір құда сыйып кетеді. Екеуара бір пальто бермеді ме екен деп алғашқыда қауіптендік. Артынан мінгескен іздеушісі болмаған соң әйел бұрқылдап-бұрқылдап, кейін керек болады-ау дейтін қоймаға тығып қойды. Ақырғы құдалық осы пальто деп шештік...

Әне, Әшен келе жатыр. Көмектесуге келе жатқан жоқ, құдай біледі, тағы құдалық. «Бармаймын», – дедім үзілді-кесілді. Қоя ма, бұл жолы бір үйден біреу емес, тырысып отырған әйелімді де қосты. Басында иық бермеп еді, өзін қосқаннан кейін алдыма түсіп берді. Менің осы сапардағы міндетіме ішу де, сөйлеу де, билеу де, тіпті төбелесу де кірмеді. Шіренуім керек болды. Басқа басқа, ал шіренуді өлтірем ғой. Талай орындықтың арқалығын сындырып, талай диванды шалқасынан түсіріп қайтқам. Шірендім. Шіренгенде сұмдық шірендім. Құдалар құрақ ұшып кеп аузыма шәй құйғанша илікпедім. Тек, әйелім аздап басын изеген соң шіренуімнің сатысын бір баспалдаққа төмен түсіріп, шәйді өзім ішетін халге жеттім. Шірене-шірене құдалықтан да оралдық. Үйге кірер-кірмес қоржынды ақтардық. Түймесі әзер жететін кәстөм кигізіпті. Бір шіренгенде түймелері пытырлап түсіп қалады. Шалбарының балағынан тобығым жылт-жылт етеді. Әйелімнің кигенін айтсам... қойшы айтпаймын, оны кигізген құдалардан ыңғайсыз. Ол да үндемеді. Мен де үндегем жоқ.

Бәрін қойдық, алғашқы қар да түсті. Көмір кіргізіп жатырмын. Оқта-текте әйелім де көмектесіп қояды. Көзімнің астымен Әшен келетін жолға қарап қоямын, әзірге тыныш!

Толымбек ӘЛІМБЕКҰЛЫ

Алматы