Бүгінге дейін әскери дәрігер Роза Момынова туралы біздің дәйекті мәліметіміз болмады. Десек те, майдангер қазақ қыздары жөніндегі тынымсыз ізденістің нәтижесінде, жергілікті «Приуралье» газетінің 1965 жылғы 8 мамыр күнгі санында жарияланған «Девушки в солдатских шинелях» атты мақаладан Роза Момынованың Батыс Қазақстан облысы Орал қаласының тұрғыны болғанын анықтадық. Бұған қоса Батыс Қазақстан облыстық архив қорынан оның әскери киіммен түскен суретін де таптық. (Суретте медициналық қызметтің гвардия капитаны – Р.Момынова).
Жоғарыда айтылған дерекке келетін болсақ, автор Болат Қалиев бұл мақаланы Розаның сол кезде Орал қаласында тұрған анасы Ұлмекенмен жүргізген сұхбат негізінде жазғандығын айтқан.
Роза Ғалиқызы Момынова 1919 жылы Орал облысы Жымпиты ауылында дүниеге келген. Жанұяда жалғыз өскен. Кейін ата-анасы Орал қаласына қоныс аударады. Қаланың Еткомбинаты ауданындағы орта мектептің 7-класын бітірген соң, Роза 1934 жылы Оралдағы фельдшерлік техникумға қабылданады. 1938 жылы оқу бітірген тіс дәрігері Федоровка ауылына келіп, жұмысқа орналасады. Жүрек қалауымен таңдаған мамандығының қыр-сырын жетік меңгеруге тырысқан жас қыз көп уақыт өтпей-ақ ауыл тұрғындарының сүйікті дәрігеріне айналады. Дегенмен биік мақсат жолындағы арман жетегінде жүрген Роза ауылда бір жыл жұмыс істегеннен кейін, медициналық институтқа құжат тапсыру үшін Алматы қаласына барады. Емтихан тапсыру мерзімінен кешігіп келгендіктен оның жолы болмай, Алматы қалалық №1 емханаға жұмысқа орналасады.
1941 жылы соғыс басталған кезде Алматы қалалық Сталин аудандық әскери комиссариаттан шақыру алып, 27 қыркүйекте әскери медициналық бөлімше құрамында Калинин майданына аттанады.
Дәрігер Роза Момынова госпитальдағы жаралы жауынгерлерді емдеп қана қойған жоқ, сонымен қатар, ол жау снарядының оғы күшейген кезде атыс алаңынан траншеяда, окопта жатқан жаралы жауынгерлерге көмекке ұмтылып, оларды сүйемелдеп бораған он ортасынан алып шықты. Мәселен, дәрігер қазақ қызы туралы «Отан үшін» атты майдан газетінде «Әскери аға фельдшер Роза Момынова еліміздің жауынгерлерімен бірге неміс окупанттарына қарсы күреске қатысып жүр. Ол жаралы жауынгерлерді қамқорлықпен күтеді. Оларды қатарға қосу үшін барлық күш-қуатын, білімін аямайды. Олардың үйіне хат жазып береді. Күні-түні жаралы жауынгерлердің қасында болады. Көңілді әңгімелер айтады, газет оқып береді. Жауынгерлер мен командирлер оны өзінің туған қарындасындай жақсы көреді. «Қарағым Роза» деп оның атын құрметпен атайды. Мерейің үстем болсын, Роза! В.Чепель, 27 наурыз, 1943 жыл», деп жазды.
Ғалым Ғазиз Әбішевтің 1969 жылы «Қазақстан» баспасынан шыққан «Казахстан в защите социалистического отечества» атты еңбегіндегі мына деректе: «Қандай жерде жаудың оғы күшейеді, сол жерде Роза жүреді. Жылы сөздерімен жаныңа күш беріп, нәзік қолдарымен жарақатыңның аузын таңып, ауруыңның азабын жеңілдетеді. Ол жүздеген жауынгерлердің өмірін қорғап қалды. Олардың көпшілігі қатарға қайта қосылды» деген жаралы жауынгерлердің мейірімді дәрігер Роза Момыноваға деген сүйіспеншілігін көреміз.
Осылайша өмір мен өлім арасында жүрсе де, өзінің адами асыл қасиеттерін жоғалтпаған Роза Момынова туралы жауынгерлердің бұл пікірін, сондай-ақ Ресей Қорғаныс министрлігінің Орталық архив қорында сақталған мына дерек толықтыра түседі.
Батальон командирі медициналық қызметтің капитаны Салахитденовтің дәрігер Роза Момынованы «Қызыл Жұлдыз» орденіне ұсынған мына жазбасында: «І-нші Екпінді Армияның 391-атқыштар дивизиясы 473-медициналық бөлімшенің тіс кабинеті бастығы медициналық қызметтің лейтенанты Роза Момынова медициналық бөлімше құрылған күннен бастап қызмет жасайды. Ол әрдайым уақытпен санаспай белсенді еңбек етеді. Өз еркімен ота жасау бөлімінің жұмысына да қатысады. Әскери ірі операциялар кезінде жаудың артиллериялық оғының астында жүріп, әрдайым алғы шептегі медициналық бөлім қызметінен табылады. Жолдас Момынова командованиенің әскери тапсырмасын орындау барысында алдыңғы шептегі қазақ жауынгерлерінің арасына барып, ана тілінде бірнеше рет үгіт-насихат жұмыстарын жүргізді. Өзінің негізгі қызметі бойынша, тек 1943 жылдың жазында ғана 1508 жаралы жауынгерге кәсіби дәрігерлік көмек көрсетті. Роза Момынова белсенділігі мен асқан жауапкершілігі үшін мемлекеттік «Қызыл Жұлдыз» орденіне ұсынуға лайық», деп жазылған.
Осылайша қазақтың ержүрек мейірімді дәрігер қызы Роза Момынова 1943 жылы наурыз айында «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен, сол жылы қыркүйек айында «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталады.
Роза Момынова 1944 жылы 30 наурыз күні Балтық майданында ауыр жараланып, Қазан қаласындағы №5872 госпитальге (қазір Бутлеров көшесінде орналасқан №7 мектеп үйі) жеткізіледі. Архив деректеріне қарағанда ауыр жарақаттанып, госпитальда жатқан Роза Момынова 1944 жылдың 1 мамыр күні «Москваны қорғағаны үшін» медалімен марапатталады. Алайда, ажалға не шара, жарақатынан айыға алмаған дәрігер қыз 1944 жылы 20 мамырда Қазан қаласындағы госпитальда қайтыс болып, сол қаладағы Арск зиратына жерленеді.
Бақтылы БОРАНБАЕВА,
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
