Экология • 09 Мамыр, 2019

Көлден де қыруар табыс табуға болады

1001 рет
көрсетілді
7 мин
оқу үшін

Орынбордағы Соль-Илецк курорты бұрынғы тұз карьерлерінің қалдығынан атышулы демалыс аймағына қалай айналды? Батыс Қазақстан облысындағы Шалқар көлі ше? Аталған көлдерден артық болмаса кем түспейтін Индердің Тұздыкөлі мен карьерлерін қалай кәдеге жаратып, халық игілігіне пайдалануға болады? Осы сауалдарға Ресейдің Орынбор облысындағы Соль-Илецк және көршілес облыстағы Шалқар көлінің туризм саласының жетістіктерімен танысып, тәжірибе алмасуға барған сапарымызда жауап іздеп қайттық.

Көлден де қыруар табыс табуға болады
Соль-Илецк қаласына жеткен біздің делегацияны қалалық округ басшысының орынбасары-аппарат жетекшісі Немич Вален­тин күтіп алды. Өзі бастап жүріп қаланың тарихынан бас­тап, бүгінгі тыныс-тіршілігін таныстырып шықты.

Жергілікті қазақтар бұл жерді ежелден Тұзтөбе атағаны белгілі. Қазірде қалада қазақтар көп, бірақ қазақ мектебі жоқ. Жас ұр­пақ ана тілін білмейді екен. Қа­ла­­лық өлкетану мұражайында да бұл араны бұрыннан қазақтар мекен­деп, тұзды асқа әрі емге кеңі­нен пайдаланғандығы туралы деректер айтты. Кейін XVIII ға­сырда Орынбор губернаторы И.Неплюевтың тапсырмасымен тұзды қажеттеріне жарата бас­та­ған. Қаланың іргесі осы тұз өнді­­рісінен басталады. 1754 жылы іргетасы қаланған шаһар әуелі Илецк, кейін Илецкое защита, ал 1945 жылдан Соль-Илец­кіге айналған. 1774 жылдың 18 ақпанында қаланы атақты Е.Пугачевтың көтерілісшілері басып алып, тұз өндіруге жегілген тұт­қындарды босатып, қамалды жер­мен-жексен етіпті деседі. Оның атында осы қалада көше де, орналасқан үйі де бар. Қазір де тұз кәсіпшілігі жалғасын тауып, курорттық аймақтың ірге­сінде шахталық әдіспен тұз өнді­ретін «Руссоль» кәсіпорны жұ­мыс істеп тұр.

Соль-Илецк көлдеріне әуел­гі­де Индер­де­гі Тұзды­көл­де­гі­дей азын-шоғын адам жылда өз бетімен түсіп жүріпті. Соң­ғы 7-8 жылда ғана аймақты кәсіп­­керлерге беріп, дамытып, бү­гінде әйгілі курорт дәреже­сі­­не жетіп отыр. Тиімдісі курорт аймағы қаланың іргесінде орналасқан, яғни коммуналдық жүйе­лермен қамту қиындық ту­дыр­­маған. Аймақтың айналасы қоршалып, ішке енуін ақылы түрге айналдырған. Курорт айма­ғын­да шағын төрт көл қатар ор­на­­ласқан. Әрқайсысының тұз­ды­лығы әртүрлі. Ең көлемді «Развал» көлінің тереңдігі 18 метрге дейін барса, ені 300 метрдің айна­­ласы ғана. Бұрынғы тұз өндір­ген карьердің орны екен, кейін су басып кетіпті. Біздің Атыраудағы №99 карьердің шағын көлдері секілді. Ал Ин­дер­дің Тұздыкөлімен немесе №100 карьерімен салыстырғанда шал­шық дерсің. Көл біздегідей тұзды болғандықтан, батпайсың. Жағада киім шешетін орындар, суағарлар, күнқағарлар ор­на­­тылған. Көлге түс­кендер, жағасында жағалай күнге қызды­­рынып жатқандардың көптігі сон­дай, ине шаншар жер жоқ деуге болады. Қала халқының саны 27 мың болса, туристердің саны маусымдық кезеңінде миллионға дейін жетеді екен. Көпшілігі Ресейдің ішкі қалаларынан көрі­не­ді. Демалушыларды сөзге тарт­қанымызда, мұнда күннің ашық­тығы, тұзды көлдің түрлі сырқаттарға таптырмас емдігі әрі бұл курорттың қолже­тім­ді­лігі қызықтыратындығын айтты. Соль-Илецкі курорты әзірге мау­сымдық қана. Негізінен жаз­дың үш айымен қатар мамыр мен қыркүйек айларында да демалушылар болады екен. Енді курортты аймақты жыл бойына демалатын орынға айнал­ды­ру мақсатында кешенді құры­лыс нысандары салынып жат­қан­ды­ғын қала округінің орынбасары Валентин Немич атап өтті.

Қалаға бірнеше шақырым жақын­даған­нан-ақ жалға бері­ле­тін үйлердің жарнамасы кездесе бастайды. Қонақүйлер де бар, бірқатары жаңадан салынып жатыр. Көлдердің жағасындағы үйлердің бәрі дерлік жалға беріледі екен. Жергілікті қазақтар да бұл кәсіпті қол етіпті. Соның бірін Құспан деген азаматтың үйіне жолымыз түскенде көрдік. Шағын ғана ауласында өзінің тұрғын үйіне қарсы туристерге арнап екі қатарлы бөлек үй тұрғызған. Айтуынша, 30-36 турист тұрақтай алады. Көл жағаларында киіз үйлерін демалыс үйлеріне айналдырып отырған жергілікті қазақтар да жетерлік. Туристерді қызық­ты­рып, табыс табуға түйе мен жылқыны да пайдаланып отыр. Маңына барып түйені суретке түсіре беріп едім, «Фото 100 рублей» деп бір қазақ баласы орыс тілінде саңқ етті. Қазақтың қымызынан да дәм та­туға жиналғандардың қа­ра­сы көп. Асханаларында үлкен қа­зан­дарды сапырып, түрлі тағам­ның небір дәмділерін пісіріп жат­қандардың дені өзбектер. Қа­дам басқан сайын астма сынды тыныс алу жолдарына, тері ауруларына арналған емдік бөлмелер орналасқан. Түрлі қолөнер бұйымдары, қаланың атауымен естелікке алып кетуге лайықты кәдесыйлар туристерді қызықтыруда. Соль-Илецк тұзынан қыз-келіншектердің бетін әрлеуге небір косме­ти­калық өнімдер саудаға шы­ға­рылған. Кешкісін «Старая мель­ница» кешеніне бардық. Ескі диірменнің ішін тамаша мұра­жай­ға айналдырыпты. Оның айналасы да тарихи жәдігерлерге толы. «1980 жылдары осы қалаға келгенімде шағын, тып-тыныш қала еді. Сол кезде мына диірмен ешкімге керегі жоқтай қаңы­рап тұрғанын көргенмін. Қазір бәрін жарқыратып қойғанына таңғалып тұр­мын», дейді біз­бен бірге сапарлас болған Индер ауда­ны әкімінің бұрынғы орынбасары Мұхам­бетқали Алдерзин. Округ басшысының орынбасары В.Немич кәсіп­кер­лер аяқтарынан тұрып кеткенше ешқан­дай салық салын­байтынын атап өтті.

Келесі күніміз Шалқар көлін­дегі демалыс базасын көруге арналды. Аймақтың инфра­құ­ры­лымы қамтылған әрі көлдің жаға­сын­да шағын ауылдың болуы демалыс аймағына оң ықпалы болары анық. Бірақ киіз үй үлгісінде салынған көптеген қонақүй қаңырап бос тұр. Соль-Илецкінің курор­тымен салыстырғанда ту­рис­­терінің саны жер мен көк­тей айырмашылықты бірден аңғарасыз. Қызмет сапасы да қалыс қалғаны көрініп тұр. 

Кәсіпкерлер Керімбай Сабыр­ға­лиев пен Елдос Жанғалиев Үкіметтің қол­да­уы­мен Индердің Тұздыкөлі басына инфрақұрылым барса, шипажай ашылса, қосым­ша кәсіпкерлік нысандарын ашу­ға мүмкіндік барын, ал әзір­ге оған салған шығынды жабу оңайға соқпайтындығын айтады. Кәсіпкер Жамбыл Даута­ли­ев: «Тұздыкөлді Соль-Илецк курортының дәрежесіне жет­кі­зуге ірі кәсіпорындардың демеу­ші­лігі болмаса, әзірге мүмкін емес. Ал әзірге электр энергиясын жел, күн генераторы ар­қы­лы алып, суын тасымалдап, жер­гі­лік­ті жеке кәсіпкерлер шағын де­малыс орнын ашуына мүм­кін­дік­тері бар», дейді. 
Соль-Илецк бүгінде бұрынғы карьерден қалған қалдық көл­дер­ді туризм аймағына айналдырып шалқып отыр. Біздің үлгі алар тұсымыз да көп. Осы сапар жаңа бастамаларға сеп болады деген сеніммен қайттық.

Саламат БАЗАРБАЕВ

Атырау облысы