Қазақстанда қант диабеті әлеуметтік маңызды аурулардың қатарына енгізілген. 2011 жылдан бері елімізде диабетті ерте анықтауға арналған Ұлттық скринингілеу бағдарламасы әрекет етеді. Жыл сайын 40 жастан асқан 1,5 миллион адам скринингіден өтеді. Дегенмен бұл шара жеткіліксіз. Өйткені отандық медицина мамандары (2017 жылғы NOMAD зерттеуі) Қазақстанда ересектердің 38 пайызы (20-79 жас) диабеталдына, ал 8,2 пайызы диабетке шалдыққанын дәйектеп отыр. Бұл көзді жұмып қарайтын дерек емес. Ал «2-типті диабет» диагнозымен халықтың тек 1,8 пайызы есепте тұр.
Халықаралық диабет федерациясының (IDF) мәлімдеуінше, 2-типті қант диабетінің таралуы әлемде арта түскен. Осылайша, 2017 жылы бұл көрсеткіш 352,1 миллион болса, ал 2045 жылға қарай 589 миллионға жетпек. Жоғарыда атап өткендей, әр диабеттің бастауы, яғни диабеталды түрі болады. IDF деректеріне сүйенсек, 10 жылдан кейін диабеталды анықталған науқастардың 50 пайызы 2-типті қант диабетіне шалдығады. АҚШ-та 86 миллион ересекте диабеталды бар болса, олардың 90 пайызы өз кеселі туралы білмейді.
Сонымен диабеталды қалай анықталады және 2-типті қант диабетінің дамуына жол бермеу үшін не істеу керек? Осы мәселеге орай, Қазақстан мен Ресейдің эндокринология мен отбасылық медицина мамандары «Диабеталды – әрекет ететін кез келді» тақырыбында баспасөз мәслихатын өткізді.
Диабеталды – бұл 2-типті қант диабетіне әкелетін жағдай. Бұл кезде қандағы қант (глюкоза) құрамы қалыптан асқанымен, «2-типті қант диабеті» диагнозын қоятын көрсеткішке жетпейді. Адам бұл кезде өзінде қандай кінәраттың пайда болғанын сезе бермейді. Бірақ, алғашқы белгілері білінгеннен-ақ, уақтылы анықтап, өте ауыр 2-типті қант диабетіне жол бермеу қажет. Жыл сайын әлемде қант диабетінен 5 миллионнан астам адам көз жұмады. Өлім-жітім жағынан бұл ауру жүрек-қан тамыры аурулары мен онкологиялық аурулардан кейінгі үшінші орында тұр. Және оның салдары зағиптық, бүйрек аурулары, инфаркт, инсульт пен аяқтардың ампутациясына дейін жеткізеді.
Еуразия медициналық қауымдастығының вице-президенті Надежда Петухованың айтуынша, диабеталды тұрғындар мен дәрігерлерге аса мәлім емес гликирленген гемоглобиннің деңгейін халық арасында ауқымды түрде зерттеп, дұрыс статистика қалыптастырған жөн. Толық зерттеу барлық жастағы адамдарда 2-типті қант диабетінің алдын алуға көмектеседі. Өйткені қазір 2-типті қант диабетінің жастар арасында белең алып, тіптен 7 жастағы балаларда кездесуі мамандарды алаңдатады.
Денсаулық сақтау министрлігі Медициналық көмекті ұйымдастыру департаментінің директоры Асқар Хорошаш 2-типті қант диабеті мәселесі маңызды сипатқа ие болып келе жатқанын атап өтті.
Сусамырдың дауасы жоқ болса да, енді басталып келе жатқанда емдеуге, алдын алуға, асқынуға жол бермеуге мүмкіндік бар. Диабеталды жағдайды анықтау үшін медицина қызметкерлерінің біліктілігін көтеру, халықты ақпараттандыру, Ауруларды басқару бағдарламасының көмегімен азаматтардың өз денсаулығына жауапкершілігін арттыру қажет.
Мамандардың мәлімдеуінше, Қазақстанда жасырын түрде 2-типті қант диабетімен әрбір төртінші адам ауыруы мүмкін. Сондықтан диабеталды сырқатты ерте анықтау 2-типті диабеттің алдын алуда маңызды рөл атқарады. Ресми мәліметтерге сай, 2018 жылы сусамыр 16 мың адамда анықталса, елімізде диабетке шалдыққандар саны 308 мың адамға жеткен.
Диабеталды дерті 2-типті диабет клиникалық түрде байқалғанға дейін 9-12 жыл аралығында біртіндеп дамиды. Демек әр адамның диабеталды жазылмас дертке ұластырмауына бірнеше жыл уақыты бар.
