Шараны ашқан сөзінде Г.Исимбаева бұл саланың ұлттық экономиканың негізі болып табылатынын және оның орнықты дамуын қамтамасыз ететінін атап өтті. Қазақстанның әлемнің жоғары дамыған отыз елінің қатарына кіруі жөніндегі стратегиялық мақсаттарын іске асыруда электр энергетикасының рөлі маңызды. Тұңғыш Президент – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Nur Otan партиясының XVIII съезінде сөйлеген сөзінде қазақстандықтардың тұрмыс сапасын арттыру бойынша шұғыл шаралар қабылдау қажеттігіне баса назар аударды. Оның ішінде газ тартуға және электрмен жабдықтауға қосымша қаражат бөлу тапсырылды. Осыған байланысты тек энергетика нысандарының құрылысы мен оларды қайта құруға республикалық бюджетте 30,9 млрд теңге қаражат қарастырылып отыр. Сонымен қатар бұл саланың ең бірінші кезектегі міндеті – барлық тұтынушыға электр энергиясын үздіксіз және сапалы жеткізуді қамтамасыз ету. Энергия үнемділігін көтеру және энергия сыйымдылығын азайту бойынша шұғыл іс-шараларды қабылдау да өте өзекті. Келесі маңызды мәселе – «жасыл» экономикаға көшу. Қазіргі таңда бұл әлемдік тренд болып отыр. Қазақстанда жаңартылатын энергия көздері секторының жалпы электр энергиясы өндірісі көлеміндегі үлесі 1,3%, ал 2030 жылға қарай бұл үлес 10%-ға жетпекші.
Осылай дей келіп, Г.Исимбаева Парламенттің саланы реформалауды заңнамалық жағынан қамтамасыз ету мәселелеріне тоқталды. Электр энергиясымен, жылумен және ыстық сумен қамтамасыз етуде тарифтердің тұрақтануы тұрғындар үшін маңызды. Парламент соңғы жылдары қуат нарығын қалыптастыру, «бірыңғай операторды» енгізу, энергия беруші ұйымдарды біріктіру, баламалы энергетиканы қолдау, жобаларды іріктеуде аукциондық тетіктерді енгізу бойынша қажетті заңнама нормаларын қабылдады, деді ол. Кіріспе сөзінің қорытындысында Төрағаның орынбасары аталған Үкімет сағатына уәкілетті мемлекеттік органдардың басшылары, «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының, «Самұрық – Энерго», «KEGOC», «КОРЭМ» АҚ, «Жаңартылатын энергия көздерін қолдау жөніндегі қаржы-есеп айырысу орталығының» басшылары және басқа да мемлекеттік органдар мен ұйымдардың өкілдері қатысып отырғанын айтты.
Қаралған мәселе бойынша баяндама жасау үшін алғашқы сөз Энергетика министрі Қанат Бозымбаевқа берілді. Энергетиканың жалпы әлемдік жағдайына тоқталған ол соңғы деректерге қарағанда энергияны әлемдік тұтыну кейінгі 40 жылда 2,2 есе өскенін көлденең тартты. БҰҰ мәліметтеріне сүйенсек, әлем халқы осы мезгілде 1,9 есе өссе, энергия ресурстарын (көмір, мұнай, газ) тұтыну 2 есеге ұлғайған. 2017 жылы министрлік жетекші әлемдік сарапшыларды тарта отырып, «Форсайт-2050. Жаңа энергия әлемі және Қазақстанның орны» тақырыбында зерттеу жүргізді. Ол 2050 жылға дейін әлемдік энергетика мен ілеспе технологиялардың даму болжамын, сондай-ақ оның Қазақстанға әсерін анықтады. Қазақстанның стратегиялық даму жоспарында 2025 жылғы кезеңге дейін ІЖӨ-нің энергия сыйымдылығын 2008 жылғыдан 25 пайызға азайту көзделген. Бүгінгі таңда Қазақстанның біртекті энергетикалық жүйесі тұрақты жұмыс істеуде. Елімізде 138 электр стансасы электр қуатын өндіреді. Барлық электр стансасының қуаты 21902 МВт-ға тең. 2018 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанда 106,8 млрд квт/сағат электр қуаты өндірілді, бұл – 2018 жылмен салыстырғанда 4,3 пайызға артық. Еліміздегі барлық электр энергетикасы жүйесін Ұлттық электр жүйесі (ҰЭЖ) байланыстырады. Желілік оператор болып табылатын «KEGOC» АҚ-ындағы электр қуатын беретін жүйелердің кернеуі 35-тен 1150 кВт-ға жетеді. Электр қуатын тұтынушыларға 200-ден артық кәсіпорын жеткізеді.
Одан әрі министр соңғы 10 жылда электр қуатын тұтыну көлемі 28 пайызға артып, 22,6 млрд кВт/сағатқа жеткенін айтты. Өсу динамикасы негізінен электр қуатының 55 пайызын тұтынатын өнеркәсіп орындарының дамуына байланысты, деді ол. Өздеріңізге белгілі, 2009 – 2015 жылдарда «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы жұмыс істеді. Осы кезеңде генерация секторына 1 052,204 млн теңге инвестиция салынды. Бұл 1 720 МВт-ны жаңғыртуға және 1 237 МВт жаңа қуатты енгізуге мүмкіндік берді. Парламент 2015 жылы қабылдаған заң электр энергетикасы саласының инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз етудің жаңа тетігін белгіледі. Осы түзетулерге сәйкес, 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап, электр энергиясы нарығымен қатар электр қуатының нарығы жұмыс істей бастады.
Одан әрі Қ.Бозымбаев Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында Энергетика министрлігі энергия өндіруші ұйымдардың топтары бойынша электр энергиясына негізделген шекті тарифтерді белгілегенін еске салды. Осы шаралар «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының 50 және 52-қадамдарында айқындалған міндеттерді табысты орындауға мүмкіндік берді. Нормативтік-құқықтық реттеу жүйесін қалыптастыру аяқталғаннан кейін 50 және 52-қадамдарды іске асыру кезінде нарық құрылымы өзгеріске ұшырады. Қаржы-есеп айырысу орталығының базасында Бірыңғай сатып алушы құрылды. «Заң қабылданып, бірінші талап қолданысқа енгізілгеннен кейін мемлекеттік органдар энергия беруші ұйымдарды ірілендіруге бағытталған іс-шараларды бастады. Мәселен, бүгінгі таңда энергия беруші ұйымдардың саны 162-ден 152-ге дейін қысқарды. Оның ішінде 5 мемлекеттік кәсіпорын жойылды. Иесіз желілердің ұзындығы 2018 жылы 1014 шақырымға және 2019 жылы 594 шақырымға төмендеді. Сондай-ақ Қазақстан халқының әл-ауқаты мен өмір сүру сапасына әсер ететін оң көрсеткіштер көрініс берді. Соның ішінде тұтынушыларға тарифтерді төмендету, электр желілеріндегі жазатайым оқиғалар санының азаюы, монополистер көрсететін қызметтер сапасының артуы байқалады, деді министр.
Салада іске асырылған Ұлттық жобалар қатарында Қ.Бозымбаев «Солтүстік – Шығыс – Оңтүстік» өңіраралық желісі іске қосылғанын жеткізді. Бұл оқиға 2018 жылдың 11 желтоқсанында Тұңғыш Президент Н.Назарбаевтың қатысуымен болған жалпыұлттық телекөпір кезінде жүзеге асты. Жоба Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарын электр қуатымен жабдықтауды жақсартуға бағытталған. Әрі Солтүстік – Оңтүстік бағытындағы ұлттық электр желісінің транзиттік әлеуетін 1350 МВт-дан 2100МВт-ға дейін ұлғайтуға мүмкіндік берді, деді ол.
Одан әрі Қ.Бозымбаев электр қуатын экспорттаудың барысына тоқталды.
Соңғы үш жылда экспортталатын электр энергиясының жиынтық көлемі 13,8 млрд кВт/сағатты құрады. Бұл жалпы өндіру көлемінің 4,6 пайызын құрайды. Еуразиялық экономикалық кеңістікте Ортақ электр энергетикасының нарығын қалыптастыру жұмысы шеңберінде биылғы 29 мамырда Еуразиялық экономикалық одақ елдері арасында хаттамаға қол қойылды. Ол тең құқықтық, өзара тиімділік және мүше мемлекеттерге экономикалық залал келтірмеу негізіндегі ынтымақтастыққа жағдай жасайды, деді министр.
Тұңғыш Президент – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың берген тапсырмаларын орындау үшін министрлік мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, өңірлердегі Басым жобалар тізбесін анықтады. 2019-2021 жылдарға арналған өңірлік инфрақұрылымды дамыту шеңберінде республикалық бюджеттен 169,7 млрд теңге көзделген. Бұл сома газбен және электрмен жабдықтау жобаларына жұмсалатын болады. Сонымен қатар 2019-2021 жылдар кезеңінде электрмен жабдықтау саласында 30,6 млрд теңгенің нысандарын реконструкциялау және салу көзделген, деп қорытты Қ.Бозымбаев өзінің сөзін.
Парламент Мәжілісі тарапынан қосымша баяндаманы Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитетінің төрағасы Глеб Щегельский жасады. Ол Энергетика министрлігі тарапынан саланы дамытуға үлкен жұмыс жүргізіліп жатқанымен, Бүкіләлемдік банктің зерттеулеріне қарағанда көптеген проблемалардың бар екендігін айтты. Соның ішінде алып қуат көздерін жаңалау үшін үлкен көлемде инвестиция тарту, экономиканың энергия сыйымдылығының жоғары болуы және энергия тиімділіктің төмендігі, сонымен қатар энергетика нысандарындағы экологияны сақтаудың кемшіліктері көп екендігі атап көрсетілді. Сонымен бірге депутат энергетика саласы негізгі активтерінің тозуы жоғары екендігіне тоқталды.
Баяндамалар аяқталған соң депутаттар өздерін толғандырған көптеген сұрақтарға жауап алды. Ал Үкімет сағаты басталмас бұрын депутаттардың назарына саланың даму динамикасының көрсеткіштерін қамтыған көрме ұсынылды.
