Алты алаштың айдарынан жел естірген Нұр-Сұлтан қаласы өткен 21 жылдың ішінде шағын қалашықтан Қазақстанның мойындалған елордасына дейінгі даму жолынан өтті. Халқы жиырма бір жыл ішінде 3 есе көбейді. Бүгінде елордада еліміздің әкімшілік және іскерлік орталықтары шоғырланған, ауқымды экономикалық, ғылыми-техникалық және әлеуметтік мәселелер шешілуде. Машина жасау, құрылыс индустриясы, ауыл шаруашылығы өнімі салаларындағы ірі жобалар іске асырылып жатыр. Қызмет көрсету саласы, инженерлік және әлеуметтік инфрақұрылым кеңейіп, он мыңдаған жұмыс орындары құрылды.
Қалаға салынған жалпы инвестиция 50 есе, шаһар территориясы 3 есе ұлғайған. Халқы көбейіп, аумағы кеңіген шаһардың экономикалық әлеуеті де жыл санап күшейіп, осыдан 4 жыл бұрын бюджет донорына айналды.
Соңғы 21 жылдың ішінде қаланың жалпы өңірлік өнімі 226 есеге өсіп, 5,8 трлн теңгені құрады. Астананың адам басына шаққандағы ӨЖӨ көлемі 5 522,5 мың теңгені құрайды (орташа республикалық көрсеткіш 3 261,8 мың теңге) және республика бойынша екінші орынға ие.
2018 жылы елорданың мемлекет бюджетіне түскен түсім 80 есе артып, 1 триллион теңгеге жетіпті. Қалалық бюджетке түскен қаржының 70 пайызы республикалық бюджетке беріліп, қалған 30 пайызы өз қазынасында қалатыны белгілі. Яғни, Атырау мен Маңғыстау облыстары, Алматы қаласы сияқты донор өлкелердің қатарында астанамыздың да аты аталады деген сөз.
Нұр-Сұлтан әкімдігінің ресми сайтынан алынған деректерге сүйенсек, 2018 жылы елордада өндірілген өнеркәсіп өнімдерінің жалпы құны 601,7 миллиард теңгені құрады. Яғни, 2017 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 6,7 пайыз өсімге қол жеткізілген. Бүгінгі таңда шаһар экономикасындағы өңдеуші саланың үлесі жалпы өндірістің 83,9 пайызына тең.
Өңдеуші өнеркәсіптегі өсімге киім шығару өндірісіндегі өсімнің 49 пайыз, машина жасаудың 11 пайыз, сусын шығару 13 пайыз, жиһаз шығарудағы өсім 0,6 пайыз, азық-түлік шығару әлеуеті 5,4 пайыз жоғарылағанының арқасында қол жеткізілді. Былтыр қалада шұжық өндіру көлемі 37,9 пайыз, нан өндіру 2 пайыз, ұн және ұн тағамдарын шығару 5,6 пайызға ұлғайды.
Жалпы, соңғы онжылдық елорда экономикасы ерекше қарқын алған кезең болды десек артық емес. 2010-2018 жылдары Индустрияландыру картасының аясында Нұр-Сұлтанда 237,2 миллиард теңге инвестиция салынған 25 ірі жоба табысты жүзеге асырылыпты. Соның арқасында 3,5 мың жұмыс орны ашылған.
Өткен жылдың есебіне жүгінсек, еліміздің ішкі жалпы өніміндегі Астананың үлесі 10 пайызды құрайды. Бұл Алматы шаһары мен Атырау облысынан кейінгі үшінші орын. Қаланың өңірлік жалпы өнімінде қызмет көрсету мен сауда саласы басты орын алады. Алғашқысының үлесі 65 пайыздан асса, сауда саласына 21 пайыздан артығы тиесілі.
Жалпы, елорда республикадағы кәсіпкерлікпен айналысуға ең қолайлы қалалардың бірі саналады. Ресми дерекке жүгінсек, биылғы жылдың басында қаладағы шағын және орта кәсіпкерлік нысандарының саны 124 685-ке жетіпті. Яғни, кәсіпкерлік нысандарының саны былтырғымен салыстырғанда 28,2 пайызға жоғарылады деген сөз. Шағын және орта бизнесті дамытуға жасалған жағдайдың арқасында 342 мың адам жұмыспен қамтылған.
2018 жылы шағын және орта кәсіпкерлік нысандары өндірген тауарлардың жалпы сомасы 3 498,6 миллион теңгені құрап, 2017 жылмен салыстырғанда 21,9 пайызға асып түсті. Бұл да ауыз толтырып айтуға тұратын нәтиже.
Өткен жылдың қаңтар-қараша айларында елорданың сыртқы тауар айналымының көлемі 6 420,9 миллион долларды құрап, 2017 жылғы сәйкес кезеңдегі көрсеткіштен 74 пайыз асып түсті. Атап айтқанда, экспорт көлемі 4 911 миллион доллар болса, импорттың үлесі 1 509,7 миллион доллар. Экспорттың үлесі былтыр 2 есе ұлғайып, импорт керісінше бір жарым есеге жуық төмендегені байқалады.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев атап өткендей, қала Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайында ел экономикасын жаңғыртуға, Қазақстанның жаһандық экономикалық кеңістікпен кірігуіне орасан зор ықпалын тигізуде. Жиырма жылдан астам уақытта бас қалаға құйылған инвестиция көлемі 9 триллион теңгеден асты.
Қалалық инвестиция және кәсіпкерлікті дамыту басқармасының соңғы деректеріне жүгінсек, тек 2018 жылдың өзінде Нұр-Сұлтанға салынған инвестиция көлемі 1 триллион 57 миллиард теңгеден асып түсті. Бұл 2017 жылғы көрсеткіштен 100 миллиардқа, ал 2016 жылғы көрсеткіштен 200 миллиардқа жоғары. Бір айта кетерлігі, осы 1 триллион 57 миллиардтың 14 пайызы бюджеттік инвестицияның үлесі екен. Қалған бөлігі жеке компанияларға тиесілі.
Елордаға тартылған қаражаттағы шетелдік инвестицияның үлесіне келсек, 2017 жылы ол 255,5 миллиард теңгені құрап, барлық инвестицияның төрттен бір бөлігін құрапты. Шетелдік компаниялардың қатысуымен қалада 7 ірі инвестициялық жоба жүзеге асырылды. Олардың қатарында трансформатор шығаратын франциялық Alstom компаниясы, медициналық мақсаттағы жабдықтар шығаратын «Eira Med» компаниясы сынды алпауыттар бар. «Әбу-Даби Плаза» көпмақсатты кешенінің құрылысына Біріккен Араб Әмірліктерінің, автокөліктерге арналған логистикалық терминал құрылысына Жапонияның компаниясы атсалысып жатыр. Осы тектес мысалдарды жиі келтіруге болады.
Жалпы, Нұр-Сұлтанды шетелдік капитал үшін тартымды қалалардың бірі деуге негіз бар. Біріншіден, тұтыну нарығы жыл санап қарқынды түрде ұлғайып келеді. Халық саны қаншалықты тез көбейіп жатқанын жоғарыда айтып өттік. Оған қоса, шаһар экономикалық жағынан белсенді, білімді қала болып табылады. Еліміздегі ғылыми әлеуеттің ауқымды бөлігі елордада шоғырланған. Жұмыссыздық деңгейі басқа өңірлермен салыстырғанда айтарлықтай төмен – шамамен 4,5 пайыз.
Инвесторларды қызықтыратын таңғы бір маңызды артықшылық – арнайы экономикалық аймақтардың құрылғаны. Тоқсаныншы жылдардың соңында құрылып қойған «Астана – жаңа қала» және «Астана – Технополис» сынды екі бірдей арнайы экономикалық аймақ оған қатысушы компаниялар үшін бірқатар артықшылықтар ұсынады. Мәселен, шикізат пен құрал-жабдықтарға қатысты еркін кедендік аймақ режімі орнатылған, басқа да салық жеңілдіктері қарастырылған. Дайын инфрақұрылым, шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат берілген, 10 жыл мерзімге тегін жер телімін беру қарастырылған. Мұның бәрі шетелдік компаниялардың жұмыс істеуіне қолайлы ахуал туғызатыны түсінікті.
Елорда әкімдігі ұсынған дерекке жүгіне отырып, қаланың алдағы жылдардағы даму жоспарына көз жүгіртіп көрейік.
Сөз басында айтып кеткеніміздей астананың халқы еселеп артып, миллиондық межеден асып түсті. Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректеріне сүйенсек, күн сайын елорданың халқы 635 мың тонна әлеуметтік маңызды азық-түлік түрлерін тұтынады екен. Ал оның 22 пайызы қалада өндіріледі. 45 пайыздан астамы Ақмола, Қарағанды, Павлодар облыстарын қамтитын азық-түлік белдеуінің үлесінде.
Жылдың төрт мезгілінде Нұр-Сұлтанды көкөніспен, жеміс-жидекпен қамтамасыз ету үшін қалада «Астана Агро» ЖШС, «Астана-Агро-АА» ЖШС, «АстанаНива» ЖШС, «Картоп және көкөніс» ЖШС, «Arul Communication» ЖШС, «Целинсельмаш» ЖШС сынды он шақты қойма салынған. Осындай қоймалардың жалпы сыйымдылығы 50 мың тоннадан асады.
Жалпы, сарапшылар қаланың әуелден экономикалық әлеуеті зор болғанын айтады. Біріншіден, көлік және коммуникациялық, логистикалық тұрғыда Нұр-Сұлтанның орны бөлек. Өткен ғасырдың алғашқы ширегінен бастап-ақ Ақмола одақты көктей өтіп жатқан тарам-тарам темір жол жүйесінің маңызды орталығына айнала бастағаны белгілі. Тың игеру науқанында экономикалық әлеуеті одан сайын күшейді. Одақтың астықты өңірлерінің бірі ретінде мойындалды. Жергілікті өнім түрлері молайып, темір жол қатынасының қуаты артқан сайын қаланың экономикасы, халқының әлеуметтік жағдайы да жақсара берді. Ақмола пойызбен де, автокөлікпен де, авиациямен де жетуге ыңғайлы қала еді, елорда ретінде таңдалуына осы фактор да ерекше ықпал етті.
Одан да әріге ой жүгіртсек, Қараөткелдің төңірегінде көктемге салым жәрмеңке қызып, қара күзге дейін толастамайды екен. Әу бастан үлкен сауданың басы қосылған жер болған. Қазақтан шыққан алғашқы капиталистер Қосшығұловтардың әулетінің дүкен ұстаған, кондитерлік фабрика салып, өнімін Петербургке дейін экспорттаған, сауда-саттықты дөңгелеткен жер.
Бір ғасыр бұрын қазақ жеріндегі капитализмнің іргетасы қаланған шаһар бүгінде елдің әкімшілік орталығы ғана емес, экономикалық локомотивіне айналып келеді деуге негіз бар.
