Қазір ерте бастан жүкті болып қалған жасөспірімдердің, зорлық-зомбылыққа ұшыраған жеткіншектердің мәселесімен айналысып, зерттеулер жүргізіп отырған қоғамдық, халықаралық және үкіметтік емес ұйымдар жұртшылықтың, құзырлы мекемелердің назарын осы жағдайға аударуға күш салып келеді.
Өткен жылы Халықаралық парламентаралық «Жастарға салынған инвестиция. Ешкімді назардан тыс қалдырмаймыз» конференциясында аса маңызды декларация қабылданды. Бұл құжат жастардың репродуктивті денсаулығына ерекше назар аударуға шақырады.
Ал өз елімізге келсек, нақты атқарылып отырған шаралар легі бар. Мәселен, Жастар жылына орай бұл күндері Алматыда атқарылған ауқымды істің бірі – «Бұл жерде сені күтеді» жастар денсаулығы орталығының ресми түрде ашылуы болып отыр.
Жаңа орталық арнайы жастар үшін әзірленген және бозбала шақтан ересек өмірге қауіпсіз өтуге ықпал ететін өмірлік маңызды дағдыларды дамытуға бағытталған ақпарат пен қызметтерді ұсынатын ресурстық хаб.
Бұл шараға Денсаулық сақтау министрлігі, Алматы қаласының әкімдігі және БҰҰ халық саласындағы қоры (ЮНФПА) ұйытқы болып отыр.
Аталған орталықты құру Денсаулық сақтау министрлігінің сапалы ақпарат пен қызмет көрсету арқылы жастардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту жөніндегі жұмыс бағдарламасының бір бөлігі саналады. Өз кезегінде ЮНФПА орталыққа тренингтер мен басқа да қолдау түрлерін ұсынады, оның ішінде басқа елдермен тәжірибе алмасуға ықпал етіп, керек-жарағын түгендеп, мүліктік үлес қосты.
Жасөспірімдер мен жастарды орталықта өзара іс-қимыл жасауға арнайы оқытылған сарапшылар қабылдайды. Мұнда жасөспірімдер гинекологы, андролог, психолог, әлеуметтік қызметкер және басқа да мамандар жұмыс істейді.
– Жастардың құқықтары мен мүмкіндіктері мол болса, олар өзгерістің тиімді қозғалтқышына айналады. Жастардың жасөспірімдік жаста қаншалықты жақсы бағдарланғаны олардың өз өмірінің бұдан кейінгі барысын ғана емес, ортасы мен жалпы қоғамның дамуын да айқындайды, – деді ЮНФПА-ның Қазақстандағы өкілі және Қырғызстан мен Түрікменстан елдеріндегі директоры Джулия Валезе. – Алайда, жастардың денсаулығына инвестиция салмай, олардың әлеуетін толық жүзеге асыру мүмкін емес. Жастар денсаулық орталығы жігіттер мен қыздар өздерінің физикалық, эмоциялық, психологиялық дамуына қатысты сұрақтарға жауап алатын, сондай-ақ өзіне деген сенімділікті дамыту, көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру сияқты өмірлік маңызды дағдыларға ие болатын орын болады.
«Сен жасөспірім болған кезде, көптеген күтпеген қауіп-қатерлермен: құрдастар тарапынан жасалатын қысыммен, олардың қудалауымен, қауіпті мінез-құлыққа, соның ішінде қауіпті жыныстық мінез-құлықпен және басқалай қатерлермен бетпе-бет келесің. Дұрыс ақпаратты білу маңызды, құрдастардың қысымына қарсы тұруды және оларға «жоқ» деп айтуды үйренудің маңызы зор. Ең бастысы, өміріңізді елеулі түрде айқындайтын шешім қабылдау құқығы мен таңдау мүмкіндігінің болуы. Бұл орталыққа бару және оның іс-шараларына қатысу жастарға өміріне қатысты салаларда саламатты шешімдер қабылдауға көмектеседі», дейді Y-PEER қозғалысының қатысушысы Айым Олжабай. Оның айтуынша, «Жастарға инвестициялар салу: ешкімді назардан тыс қалдырмаймыз» атты Астана декларациясында бұл тармақтардың барлығы да бар.
Осы арада тоқтала кететін мәселе, 1994 жылы халықаралық қоғамдастық Каирдегі халықты қоныстандыру және даму жөніндегі халықаралық конференция (ХҚХК) кезінде тарихи іс-қимыл бағдарламасын қабылдаған болатын. Бұл бағдарламаны қабылдау әлемдік қоғамдастық халық санының динамикасы, жыныстық және репродуктивті денсаулық пен құқықтар, сондай-ақ тұрақты даму арасындағы өзара байланысты қараудағы өзгерістің басталғанын көрсетті. Мұны еске алудың өзіндік себебі бар.
«Биыл 12-14 қараша аралығында Кения, Дания үкіметтері және ЮНФПА осы тарихи іс-шараның өтуіне 25 жыл толуына орай саммит өткізеді. Найробидегі саммит – Каирде келісілген негізгі мақсаттарды қайта растау және адамдардың құқықтары мен қадір-қасиетін сақтауға жәрдемдесу, соның ішінде контрацепцияның қазіргі заманғы әдістеріне қол жеткізу құқығы мен әйелдің қашан және қанша баласы болатынын таңдау құқығы, орнықты даму саласындағы мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті шарт саналатын жыныстық белгі бойынша зорлық-зомбылықты жоюды растау. Жастардың көшбасшылығын алға жылжыту бейбіт әлемге жету үдерісін «жеделдетудің» бірі ретінде айқындалған және әрбір жүктіліктің қалаулы болуына, өмірге адам әкелудің, яғни босанудың қауіпсіз болуына және олардың бар әлеуетін жүзеге асыруына мүмкіндік береді», дейді Джулия Валезе.
АЛМАТЫ
