«Ақырын жүріп, анық бас, еңбегің кетпес, далаға» деген ұлы Абайдың сөздері өзім көптен білетін белгілі журналист, эссеист, аудармашы, ғалым, бір сөзбен айтқанда қаламгер Орынбек Жолдыбай туралы жазбақ болып, қолыма қалам алғанда, ойыма орала берді. Тумысынан қарапайым да кішіпейіл ол үндемей, төс қақпай жүріп-ақ игілікті көп жұмыс бітіріп, абыройлы азаматқа айналыпты. Мен оның осы бір үлкенді аға, кішіні іні санап, ылғи да аңқылдап жүретін, жаны жайсаң, жүрегі жылы, парасат биігіндегі имандылық, азаматтық қасиеттерін жоғары бағалаймын.
Әрбір адамның қоғамда алатын орны оның еліне сіңірген еңбегіне орай бағаланады. Осы тұрғыдан келгенде, Орынбектің бүкіл ғұмыр жолы, шығармашылығы халқына адал қызмет етуге бағытталғанын алдымен айтқан жөн.
О.Жолдыбайдың шығармашылық жолын шолғанда, оның журналистика саласындағы елеулі еңбектерінің қомақты екендігі көрінеді. Сөз өнеріндегі алғашқы қадамын ауылда өлең жазудан бастаған ол кейіннен журналистика, поэзия, аударма, әдебиеттану салаларында да қалам тербеп, елімізге танымал қаламгерлердің біріне айналды.
Қазақтың киелі жерлерінің бірі Қаратаудың бауырындағы Ащысай кенішінде өмірге келген Орынбек мектеп қабырғасында жүріп-ақ мақала, өлең жазады. Алғашқы туындылары Кентау қалалық, Оңтүстік Қазақстан облыстық, республикалық басылым беттерінде жарық көреді. Мектеп бітірген соң әскер қатарында жүргенде де бұл әдетін жалғастырып, енді орыс тілінде жазады. Оның мақалалары Қиыр Шығыс әскери округінің «Суворовский натиск» газетінде үзбей жарияланып тұрады. Әскерден оралған соң біраз уақыт қара жұмыс істеген Орынбектің мақала-өлеңдері енді республикалық баспасөз бетінде жиі көрінді. Сол кезде ең көп оқылатын «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш») газетінің штаттан тыс тілшісі болды.
Жастайынан журналист болуды өмірлік мақсат қылып, арман қуған жас талапкер 1971 жылы қазақ білімінің қара шаңырағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне оқуға түсті. Осы кезден бастап, оның бүкіл саналы ғұмыры журналистикамен байланысты болды. Оқу бітірген соң Қазақ мемлекеттік телерадио комитетінде аға редактор, «Қазақстан коммунисі» журналында әдеби қызметкер, жетекші редактор, Қазақстан Республикасының Президенті мен Министрлер Кабинетінің аппараттарында аға референт, Қазақстан Республикасы Парламент Сенаты Аппараты Редакциялық-баспа бөлімінің консультанты, бас консультанты, сектор меңгерушісі, бөлім меңгерушісінің орынбасары, т.б. қызметтерін атқарды.
Орынбек қазақ журналистикасының радио, теледидар, газет, журнал сияқты барлық салаларында өнімді еңбек етіп, шығармашылықтың небір қызығы мен қиындықтарын басынан өткеріп, шығармашылық шеберлігі шыңдалып, көсемсөздің қара нары болып қалыптасты. Қазақ көсемсөзінің озық тәжірибелерінен үйрене отырып, заманмен үндес, өмірдің өзекті мәселелерін батыл көтере білген Орынбектің журналистік дарыны, әсіресе тәуелсіздік алғаннан кейін жарқырай көрініп, онда қазақ елінің тыныс-тіршілігінің өзекті тұстары жан-жақты көрініс тапты. Егемен еліміздің ұлттық даму жолының сан алуан мәселелеріне арналған публицистикалық мақалалары топтастырылған «Замана келбеті» (Астана, «Елорда» баспасы, 2004), «Уақыт лебі» (Астана, «Фолиант» баспасы, 2005) кітаптары жарық көрді. Соңғы жылдардағы қазақ журналистикасының елеулі табысы ретінде бағаланған осы еңбектері үшін О.Жолдыбай 2006 жылы Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының иегері атанды; «Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері» төсбелгісімен марапатталды.
О.Жолдыбайдың қазақ радиосы мен теледидарында, баспасөзінде атқарған қызметі кейін Қазақстан Республикасының Президенті мен Министрлер Кабинетінің аппараттарында, Парламент Сенаты Аппараты Редакциялық-баспа бөлімінде жалғасып, қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қалыптасуына айтарлықтай еңбек сіңірді. Зейнетке шыққан соң Республикалық ардагерлер ұйымында аудармашы болып жұмыс істеді. Осы жылдары ол «Қазақстан: табыс тарихы әлемдік қоғамдастық көзімен» (2005) кітабын, А.М.Панкратованың «Қазақ КСР тарихы» жайлы ой-пікірлерін, Н.С.Трубецкойдың «Орыс мәдениетіндегі тұран нышандары туралы» ғылыми еңбегін, Стефан Поссонидың В.И.Ленин туралы ойларын, Рой Медведевтің К.Е.Ворошилов, Г.М.Маленков, М.А.Суслов, М.И.Калинин, А.Н.Косыгин жайлы мақалаларын, К.У.Черненко жайлы бірнеше материал аударды.
Журналистік шығармашылық әдеби ізденістерге ұласты. Кезінде Жамбылға бата беріп, ақындық жолын ашып берген Қаратау өңірінен шыққан атақты ақын Құлыншақ Кемелұлының қолға алынбай келе жатқан әдеби мұрасын жинап, зерттеп, төрт рет шығармалар жинағын бастырып шығарды. Бұл кітаптар қазір Құлыншақ ақынның өлең-жырлары мен ол туралы зерттеулер неғұрлым толығырақ қамтылған бірден-бір маңызды еңбектерге айналып отыр.
Ол ұзақ жылдарғы ғылыми ізденістерінің нәтижесінде аса көрнекті ғалым, қоғам қайраткері, ең бастысы ұлт жанашыры Р.Бердібай жөнінде «Академик Рахманқұл Бердібай зерттеулеріндегі қазақ-түрік әдеби байланыстары» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. 2008 жылы «Рахманқұл Бердібай зерттеулеріндегі түрікшілдік сарындары» тақырыбындағы монографиясы жарық көрді.
Біраз уақыт ұстаздық қызмет атқарып, «Астана» медицина университетінің «Қазақстан тарихы және философия» кафедрасының доценті ретінде студенттерге дәріс берді.
Жоғарыда айтып кеткеніміздей, Орынбек шығармашылық жолын өлең жазудан бастаған. Қарбаласы көп журналистік қызметтің қақ ортасында жүргеніне қарамастан, өлең жазуын тоқтатпапты. Өлеңді шабыты, реті келгенде жазатын ол арнау өлеңдерге бейімдігін байқатады. Қазақтың бірсыпыра зиялы азаматтарына арнаған өлеңдерінен осыны байқадық.
О.Жолдыбайдың шығармашылығының басты қасиеті оның ұлтжандылығы дер едік. Орынбектің қаламынан шыққан кез келген туындысын оқысаңыз, одан ұлтжандылықтың исі аңқып тұрады. «Еліміз – тәуелсіз, тіліміз ше?», «Зиялысы жалтақ елдің – ауызбірлігі ала», «Ана тілін ардақтаған», «Мәдениет ұйытқысы – село интеллигенциясы», «Ұлттық мұрат биігінен», «Даланы асқақтату үшін тауларды аласарту керек пе?», «Қызығым да, рахатым да, қасіретім де – қазақ...» секілді мақалалары мен «Мемлекеттік тіл қосалқы сипатта ғана жүзеге асуда» (Ә.Кекілбаевпен сұхбат), «Тіл мәртебесін көтерер тетіктер іске аспай тұр» (Ә.Бәйгелдімен сұхбат), «Ұлт және Мәдениет» (А.Сейдімбекпен сұхбат), т. б. сұхбаттарында қазақ тілі мен әдебиетінің, мәдениетінің өзекті, зәру мәселелерін батыл көтере білді.
2009 жылы 3 қыркүйек күні қазақ радиосынан сөйлеген сөзінде ол: «...тәуелсіздік жылдарында рухани салада да жетістіктер мол болды. Әсіресе «Мәдени мұра» аясында қыруар істер тындырылуда. Тарихымыз ой елегінен қайта өткізілуде. Мұның бәрі жақсы, әрине. Бірақ жетпей жатқан, көңіл толмайтын бір нәрсе бар. Ол – тіл мәселесі. Бәрін жаңғыртып жатырмыз. Бірақ тілді ұқсата алмай отырмыз. Мемлекеттік тілді, яғни қазақ тілін дамытуға қоғамда барлық жағдай жасалынған. Бірақ жиналыс біткеннің бәрі орыс тілінде өтеді» – депті.
Өмір «алдыңғы толқын ағалар мен кейінгі толқын інілерден» тұрады. Осы жерде айтпай кетуге болмайтын бір нәрсе – 1977 жылы журналистиканы бітірген О.Жолдыбайдың курстастары дегенде, шетінен «сен тұр, мен атайын» мықты Ұлықбек Есдәулетов, Қуандық Түменбай, Нұртілеу Иманғали, Қонысбай Әбіл, Серікқали Бәйменше, Мылтықбай Ерімбетов, Ораз Қауғабай, Марат Әбдіхалық, Жеңіс Бахадыр, Әбдімүтәл Әлібеков, Әділбек Жақып, Тілекқабыл Боранғалиұлы сынды қазақ журналистикасында өзіндік орны бар тегеурінді толқын көзге түседі. Осындай кілең жайсаңдардың ақсақалы болып келе жатқан Орынбектің курстастары арасында мықты болмасқа амалы да жоқ сияқты.
Қазақстан Жазушылар одағының және Журналистер одағының мүшесі, «Қазақстанның құрметті журналисі», Қазақстан Республикасының Мәдениет қайраткері, Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының иегері, Кентау қаласының құрметті азаматы «Замана келбеті», «Уақыт лебі», «Өткен жылдар өрнегі», «Жан сырым», «Ғибратты ғұмыр», «Жолдас болсаң, жақсымен...» кітаптарының авторы, ең бастысы ұлтын сүйген, ұлтына адал қызмет еткен азамат Орынбек Жолдыбайдың біз байқаған сипаты осындай.
Адал еңбегімен сөз өнерінің ауыр жүгін қара нарша көтеріскен Орынбек бұл күндері қазақ журналистикасының бір бәйтерегіне айналыпты. Ол қазір нағыз шығармашылық бабында. Ұлын ұяға, қызын қияға қондырып, немерелерін сүйіп, бақытты ғұмыр кешіп отыр...
Дандай ЫСҚАҚҰЛЫ,
С.Демирел атындағы университет ректорының кеңесшісі, филология ғылымдарының докторы, профессор
