Руханият • 23 Тамыз, 2019

Ақырын жүріп, анық басқан

615 рет
көрсетілді
10 мин
оқу үшін

Мен Орынбекті бұрыннан білетінмін. Жуырда менің қолыма оның соңғы кітабы тиді. Автор­дың 70 жылдығына орай шыққан ма­қалалар мен сұхбаттардан, арнау­лардан тұратын «Жолдас бол­саң, жақсымен...» (Астана, «Фолиант», 530 бет, 2019) деген тақырыптағы көлемді еңбек екен. Қаламгердің қаламынан шыққан туындылар «Келбет», «Жаназық», «Сәті түскен сұхбат», «Арнаулар» тарауларына топтас­тырылып, соңына «Достар лебі­зі» беріліпті. Кітаппен танысу барысында менің көз алдымда оның қарапайым да кішіпейіл, ізетті де иманды тұлғасы парасат биігіне жоғарылай берді.

Ақырын жүріп, анық басқан

«Ақырын жүріп, анық бас, еңбегің кетпес, далаға» деген ұлы Абайдың сөздері өзім көп­тен білетін белгілі журналист, эссеист, аудармашы, ғалым, бір сөзбен айтқанда қаламгер Орынбек Жолдыбай туралы жаз­бақ болып, қолыма қалам ал­ғанда, ойыма орала берді. Ту­мысынан қарапайым да кіші­пейіл ол үндемей, төс қақпай жүріп-ақ игілікті көп жұмыс бі­тіріп, абыройлы азаматқа ай­на­лыпты. Мен оның осы бір үл­кенді аға, кішіні іні санап, ылғи да аңқылдап жүретін, жаны жай­саң, жүрегі жылы, парасат биі­гіндегі имандылық, азаматтық қасиет­терін жоғары бағалаймын.

Әрбір адамның қоғамда ала­тын орны оның еліне сіңірген еңбегіне орай бағаланады. Осы тұрғыдан келгенде, Орын­бек­тің бүкіл ғұмыр жолы, шығар­машылығы халқына адал қызмет етуге бағытталғанын алдымен айтқан жөн.

О.Жолдыбайдың шығарма­шы­лық жолын шолғанда, оның журналистика саласындағы елеулі еңбектерінің қомақты екен­дігі көрінеді. Сөз өнеріндегі алғашқы қадамын ауылда өлең жазудан бастаған ол кейіннен журналистика, поэзия, аударма, әдебиеттану салаларында да қа­лам тербеп, елімізге танымал қаламгерлердің біріне айналды.

Қазақтың киелі жерлерінің бірі Қаратаудың бауырындағы Ащысай кенішінде өмірге келген Орынбек мектеп қабырғасында жүріп-ақ мақала, өлең жазады. Алғашқы туындылары Кентау қалалық, Оңтүстік Қазақстан об­­лыстық, республикалық ба­сы­лым беттерінде жарық кө­ре­ді. Мектеп бітірген соң әс­кер қатарында жүргенде де бұл әдетін жалғастырып, енді орыс тілінде жазады. Оның мақала­лары Қиыр Шығыс әскери ок­ругінің «Суворовский натиск» газетінде үзбей жарияланып тұ­рады. Әскерден оралған соң бі­раз уақыт қара жұмыс істеген Орынбектің мақала-өлеңдері енді республикалық баспасөз бе­тінде жиі көрінді. Сол кезде ең көп оқылатын «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш») газетінің штаттан тыс тілшісі болды.

Жастайынан журналист бо­лу­ды өмірлік мақсат қылып, ар­ман қуған жас талапкер 1971 жылы қазақ білімінің қара ша­ңырағы Қазақ мемлекеттік уни­верситетінің журналистика фа­культетіне оқуға түсті. Осы кез­ден бастап, оның бүкіл саналы ғұмыры журналистикамен бай­ланысты болды. Оқу бітір­ген соң Қазақ мемлекеттік те­ле­­ра­дио комитетінде аға ре­дак­тор, «Қазақстан комму­ни­сі» жур­налында әдеби қыз­мет­кер, жетекші редактор, Қа­зақ­стан Рес­публикасының Пре­зи­­денті мен Министрлер Ка­би­­нетінің ап­параттарында аға референт, Қазақстан Республикасы Пар­­ламент Сенаты Аппараты Ре­дак­циялық-баспа бөлімінің кон­суль­танты, бас консультанты, сек­тор меңгерушісі, бөлім мең­герушісінің орынбасары, т.б. қыз­меттерін атқарды.

Орынбек қазақ журналис­тикасының радио, теледидар, га­зет, журнал сияқты барлық салаларында өнімді еңбек етіп, шы­ғармашылықтың небір қы­зы­ғы мен қиындықтарын басы­нан өткеріп, шығармашылық ше­берлігі шыңдалып, көсем­сөз­дің қара нары болып қалып­тасты. Қазақ көсемсөзінің озық тәжі­ри­белерінен үйрене отырып, за­манмен үндес, өмірдің өзекті мәселелерін батыл көтере біл­ген Орынбектің журналистік да­­рыны, әсіресе тәуелсіздік ал­­­ғаннан ке­йін жарқырай көрі­ніп, онда қазақ елінің тыныс-тір­шілігінің өзекті тұстары жан-жақты көрініс тапты. Еге­мен еліміздің ұлттық даму жолы­ның сан алуан мәселелеріне ар­нал­ған публицистикалық ма­қалалары топтастырылған «За­мана келбеті» (Астана, «Елорда» баспасы, 2004), «Уақыт лебі» (Астана, «Фолиант» баспасы, 2005) кітаптары жарық көрді. Соңғы жылдардағы қазақ журна­листикасының елеулі табысы ретінде бағаланған осы еңбектері үшін О.Жолдыбай 2006 жылы Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының иегері атанды; «Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері» төс­бел­гісімен марапатталды.

О.Жолдыбайдың қазақ ра­дио­сы мен теледидарында, бас­пасөзінде атқарған қыз­меті кейін Қазақстан Респуб­ли­ка­сының Президенті мен Ми­нистрлер Кабинетінің аппа­раттарында, Парламент Сенаты Аппараты Редакциялық-баспа бөлімінде жалғасып, қазақ тілі­нің мемлекеттік тіл ретінде қа­лып­тасуына айтарлықтай еңбек сіңірді. Зейнетке шыққан соң Республикалық ардагерлер ұйы­мында аудармашы болып жұ­­мыс істеді. Осы жылдары ол «Қа­зақ­­стан: табыс тарихы әлемдік қо­ғамдастық көзімен» (2005) кі­­табын, А.М.Панкратованың «Қа­зақ КСР тарихы» жайлы ой-пікірлерін, Н.С.Трубецкойдың «Орыс мәдениетіндегі тұран ны­шандары туралы» ғылыми еңбегін, Стефан Поссонидың В.И.Ленин туралы ойларын, Рой Медведевтің К.Е.Ворошилов, Г.М.Маленков, М.А.Суслов, М.И.Калинин, А.Н.Косыгин жайлы мақалаларын, К.У.Чер­нен­ко жайлы бірнеше материал аударды.

Журналистік шығармашы­лық әдеби ізденістерге ұласты. Кезінде Жамбылға бата беріп, ақындық жолын ашып берген Қаратау өңірінен шыққан атақты ақын Құлыншақ Кемелұлының қолға алынбай келе жатқан әде­би мұрасын жинап, зерттеп, төрт рет шығармалар жинағын бастырып шығарды. Бұл кітаптар қазір Құлыншақ ақынның өлең-жырлары мен ол туралы зерт­теулер неғұрлым толығырақ қам­тылған бірден-бір маңызды еңбектерге айналып отыр.

Ол ұзақ жылдарғы ғылыми ізденістерінің нәтижесінде аса көрнекті ғалым, қоғам қай­рат­кері, ең бастысы ұлт жана­шы­ры Р.Бердібай жөнінде «Ака­демик Рахманқұл Бердібай зерт­теулеріндегі қазақ-түр­ік әдеби байланыстары» тақы­ры­бында кандидаттық диссертация қор­ға­ды. 2008 жылы «Рахманқұл Бердібай зерттеулеріндегі түрік­шілдік сарындары» тақыры­бын­дағы монографиясы жарық көрді.

Біраз уақыт ұстаздық қызмет атқарып, «Астана» медицина университетінің «Қазақстан та­рихы және философия» кафе­д­расының доценті ретінде сту­денттерге дәріс берді.

Жоғарыда айтып кеткені­міз­дей, Орынбек шығармашылық жолын өлең жазудан бастаған. Қарбаласы көп журналистік қыз­­­меттің қақ ортасында жүр­ге­­­ніне қарамастан, өлең жа­зуын тоқтатпапты. Өлеңді ша­бы­­­ты, реті келгенде жазатын ол ар­нау өлеңдерге бейімдігін бай­­қа­тады. Қазақтың бірсыпыра зия­лы азаматтарына арнаған өлең­де­рі­нен осыны байқадық.

О.Жолдыбайдың шығарма­шы­лығы­ның басты қасиеті оның ұлт­­жандылығы дер едік. Орын­бектің қаламынан шыққан кез келген туындысын оқысаңыз, одан ұлтжандылықтың исі аңқып тұрады. «Еліміз – тәуел­сіз, тіліміз ше?», «Зиялысы жал­тақ елдің – ауызбірлігі ала», «Ана тілін ардақтаған», «Мә­дениет ұйытқысы – село ин­тел­лигенциясы», «Ұлттық мұрат биігінен», «Даланы асқақтату үшін тауларды аласарту керек пе?», «Қызығым да, рахатым да, қасіретім де – қазақ...» секілді ма­қалалары мен «Мемлекеттік тіл қосалқы сипатта ғана жүзеге асуда» (Ә.Кекілбаевпен сұхбат), «Тіл мәртебесін көтерер тетіктер іске аспай тұр» (Ә.Бәйгелдімен сұхбат), «Ұлт және Мәдениет» (А.Сейдімбекпен сұхбат), т. б. сұх­баттарында қазақ тілі мен әде­биетінің, мәдениетінің өзекті, зәру мәселелерін батыл көтере білді.

2009 жылы 3 қыркүйек күні қа­зақ радиосынан сөйлеген сө­зінде ол: «...тәуелсіздік жылдарында ру­хани салада да жетістіктер мол болды. Әсіресе «Мәдени мұра» аясында қыруар істер тын­­дырылуда. Тарихымыз ой еле­гінен қайта өткізілуде. Мұның бә­рі жақсы, әрине. Бірақ жетпей жатқан, көңіл толмайтын бір нәрсе бар. Ол – тіл мәселесі. Бәрін жаңғыртып жатырмыз. Бірақ тіл­ді ұқсата алмай отырмыз. Мем­­лекеттік тілді, яғни қазақ ті­лін дамытуға қоғамда барлық жағ­дай жасалынған. Бірақ жина­лыс біткеннің бәрі орыс тілінде өте­ді» – депті.

Өмір «алдыңғы толқын ағалар мен кейінгі толқын інілерден» тұрады. Осы жерде айтпай кетуге болмайтын бір нәрсе – 1977 жы­лы журналистиканы бітірген О.Жолдыбайдың курстастары дегенде, шетінен «сен тұр, мен атайын» мықты Ұлықбек Ес­дәулетов, Қуандық Түменбай, Нұртілеу Иманғали, Қонысбай Әбіл, Серікқали Бәйменше, Мыл­тықбай Ерімбетов, Ораз Қау­ғабай, Марат Әбдіхалық, Жеңіс Бахадыр, Әбдімүтәл Әлібеков, Әділбек Жақып, Тілекқабыл Бо­ранғалиұлы сынды қазақ жур­налистикасында өзіндік орны бар тегеурінді толқын көзге түседі. Осындай кілең жайсаңдардың ақсақалы болып келе жатқан Орынбектің курстастары ара­сында мықты болмасқа амалы да жоқ сияқты.

Қазақстан Жазушылар ода­ғының және Журналистер ода­ғының мүшесі, «Қазақстанның құрметті журналисі», Қазақстан Республикасының Мәдениет қай­раткері, Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының иегері, Кен­­тау қаласының құрметті аза­­маты «Замана келбеті», «Уақыт лебі», «Өткен жылдар өрнегі», «Жан сырым», «Ғибратты ғұмыр», «Жол­дас болсаң, жақсымен...» кі­тап­­тарының авторы, ең бастысы ұлтын сүйген, ұлтына адал қыз­мет еткен азамат Орынбек Жолдыбайдың біз байқаған си­паты осындай.

Адал еңбегімен сөз өнерінің ауыр жүгін қара нарша кө­теріскен Орынбек бұл күндері қа­зақ журналистикасының бір бәй­терегіне айналыпты. Ол қа­зір нағыз шығармашылық ба­бында. Ұлын ұяға, қызын қияға қондырып, немерелерін сүйіп, бақытты ғұмыр кешіп отыр...

 

Дандай ЫСҚАҚҰЛЫ,

С.Демирел атындағы университет ректорының кеңесшісі, филология ғылымдарының докторы, профессор

 

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше