Логистика мен іскерлік хабы – Ұлы Жібек жолының жалғасы

Сәрсенбі, 20 ақпан 2013 7:11

Бабалар кәсібі – нәсібің

Қазақстанның географиялық жағы­нан Батыс пен Шығысты, Оңтүстік пен Солтүстікті көктей өтетін трансұлттық дәліздердің ортасына орналасуы – Еуразия аталатын алып кеңістікте өте үлкен жобаларға жол ашып отыр.
Осыған орай Елбасы Нұрсұлтан На­зарбаев Үкіметке 2016 жылға қарай Қазақ­станды Орталық Азия аймағының сауда, логистика және іскерлік хабы ретінде қалыптастыру жайлы нұсқау берді.

Сәрсенбі, 20 ақпан 2013 7:11

Бабалар кәсібі – нәсібің

Қазақстанның географиялық жағы­нан Батыс пен Шығысты, Оңтүстік пен Солтүстікті көктей өтетін трансұлттық дәліздердің ортасына орналасуы – Еуразия аталатын алып кеңістікте өте үлкен жобаларға жол ашып отыр.
Осыған орай Елбасы Нұрсұлтан На­зарбаев Үкіметке 2016 жылға қарай Қазақ­станды Орталық Азия аймағының сауда, логистика және іскерлік хабы ретінде қалыптастыру жайлы нұсқау берді. Бұл маңызды міндетті жүзеге асыру ісін «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-қа сеніп тапсырды.

Мемлекет басшысы Н.Назарбаев Үкі­­метке «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ-пен бірлесе отырып, «Қазақстан темір жо­лы» ҰК» АҚ негізінде әлемдік, тран­с­­ұлт­­тық деңгейдегі, активтің толық құра­мын қамтамасыз ете алатын көліктік-ло­гис­ти­калық компания құруға тапсырма бер­гені мәлім. Сонымен, ҚТЖ трансұлттық деңгейдегі мультимодульды логистикалық оператор құруда негіз болмақ. Бүгінде негіз болып та жатыр. Ендеше, «Қазақстан – Жаңа Жібек жолы» жобасының негізгі жүзеге асырушысы және келешекте Қазақстан логистикасы хабының бас операторы болатын «ҚТЖ» ҰК» АҚ-тың бүгінгі аты, жаңа затына орай толық өзгерістерге ықпал ететін басты бағыттары қандай?
Елбасы сеніміне ие болған алып компа­ния­ның білікті мамандары мен еңбек­кер­­лері жаңа жобаға құлшына кірісуде. Эко­­­номикамыз қарқынды дамып, ел өрісі ке­ңе­йіп келеді. Экономикамыз қарыштап да­мыған сайын жүк тасымалы да арта тү­суде. Бұрын жүк жөнелтушілер тауарды жеткізуді ғана талап етсе, қазіргі таңда оның сервистік қызмет түрлерін әлемдік стан­дарт­тарға жеткізу міндеті қойылып отыр. Осы­ған орай логистика, іскерлік хаб деген ұғымдардың аясы ұлғайып, шекара асып барады.
Логистика – тауарды бір есіктен екінші есікке дін аман жеткізіп беру қызметі. Ал іскерлік хабы – шартараптың бәрімен байланысып, мүдделес елдер мен компаниялардың ортақ отауына айнала білу, яғни әлемдегі тауар тасымалдаушылардың қолайлы әрі тиімді айлағын жасау болмақ.
Расын айтсақ, осынау ғаламат жоба­ны жүзеге асырып, ертеңгі күні әлем дамуын­дағы ата-бабаларымыздың маңызды миссия­сын абыроймен жалғастыра алатын ұлттық кадрлар елімізде тым аз. Мұнымен қатар, ло­гистика, іскерлік хаб ұғымдары әлі халық санасына толық сіңіп, түсінікті ұғымға айналып үлгерген жоқ. Сондықтан, логист-ме­неджер мамандар дайындаумен бірге, жаңа ұғымдарды халыққа терең түсіндіріп, оның пайдасын, ұтымды тұстарын кең на­сихаттаған жөн. Ізгілігі мол бұл іс, ел бас­шылығының назарынан тыс емес. Мә­се­лен, ҚТЖ-ның Көліктегі технологиялар орталығына өткен жылы Кюне атындағы логистика университетінің Логистика және корпоративтік басқару мекемесінің логис­тика адъютант-профессоры, басшыларды оқыту бойынша бас директоры Дж. Род Франклин келді. Ол «ҚТЖ» ҰК» АҚ ор­та­лық аппаратының 20 менеджер-маманы мен Логистикалық оқу орталығының 5 қыз­меткеріне әлемдегі логистикалық қыз­меттер жөнінде дәріс оқыды. Оқу мерзімі 10 күнге жалғасты. Бірақ, 10 күннің бәрінде жалғыз Род Франклин ғана емес, аталған университеттің тағы 2 профессоры да сабақ жүргізді. Олар – аталмыш университеттің бағ­дарлама деканы, менеджмент бойынша адью­тант-профессор, доктор Маттиас Хьюн мен бағдарлама деканы және логистика факультетінің басшысы профессор, доктор Ален Мак Киннон. «Жеткізу тізбегін басқару және логистика менеджменті» тақырыбында жүргізілген дәрістер мамандарымыздың білім-білігін арттырумен қатар, елдегі логистика саласының өркениетті өрлеуіне өз пайдасын тигізеді. Әйткенмен, елімізде әлі де логист-менеджер мамандардың тым аз екенін тағы қайталаймыз. Сондықтан, бү­гінгі қазақ баласы, ата-бабаларымыздың Ұлы Жібек жолындағы төл кәсібін жаңғыр­тып, қайта игеріп, ұршықтай иіріп алып ке­туі үшін көп ізденіп, мол тәжірибені жедел жинауына тура келіп тұр десек, Алаш ба­ласын орынсыз асықтырғанымыз емес. Ата-бабаларымыздың төл кәсібі деуіміздің себебі, Президент жанындағы Шетел инвесторлары кеңесінің 25-ші отырысында Елбасы «Жаңа Жібек жолы»: Қазақстан өзі­нің байырғы тарихи рөлін қалпына кел­ті­ріп, Орталық Азия аймағының іскерлік тран­зиттік хабы болуға тиіс. Еуропа мен Азия­ның арасындағы өзіндік көпір болуға лайықты. Бұл Қазақстанның халықаралық деңгейдегі көліктік-логистикалық, қаржы­лық-іскерлік, инновациялық-технологиялық және туристік маңызды көліктік дәлізі болып құрылады», деген болатын. Осындағы «Қазақстан өзінің байырғы тарихи рөлін қалпына келтіріп» деген сөздер, қазіргі ел әлеуетін арттыру ісіндегі жаңа қызмет болып табылатын көліктік-логистика мен іскерлік хаб ата-бабаларымыздың ежелдегі кәсібінің жаңарған түрі екеніне меңзейді. Бұйыртса, Елбасының арман-тілегі орындалса, 2020 жылдары Қазақстанның транзиттік жүк тасымалдау әлеуетін жылына 50 миллион тоннаға дейін көтеруге болады. Мұны өз мамандары­мызбен бірге шетелдердің осы саладағы білгірлері де айтып жүр.

Қазақ логистикасы – танысу, табысу көздері

«Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ логис­тика орталығы еліміздің көлік саласының Проблемалар кітабын қалыптастырды. Онда елдегі көліктік-логистикалық саланы үйлесімді әрі тиімді түрде дамытуға ке­дергі келтіретін ағымдағы мәселелерді шешу жолдары іздестіріліп, талдануы үшін те­мір жол, әуе, авто және су көлігі таныс­­ты­рылып, қызметтері көрсетілген. Басты мақ­­сат отандық көліктік-логистикалық жү­­йе­ні дамытуда аяққа тұсау салатын кем­­­­ші­ліктерді, түйінді түйткілдерді анық­­­­тау бо­лып тұр. Институттық және құ­қық­тық сипаттағы сауалдар кешенін «KAZ­LO­­GIS­TICS» көліктік-логистикалық қа­уым­­дас­ты­ғы Көлік және коммуникация­лар ми­нистрлі­гінің араағайындығымен Үкі­мет­тегі логисти­калық жүйелерді дамыту бо­йынша ведомство­аралық комиссия қа­ра­уына ұсынылған. Кітап жүйелі түрде то­лықтырылуда, керекті ақпараттар мен де­рек­тер күнбе-күн қосылуда. Өз кезегінде бұл «Логистикалық анықтамалық» рөлін атқарады.
Осыған орай «KAZ­LO­­GIS­TICS» ақпа­­­раттық-талдамалық веб-порталы арқылы тұрақты мониторинг те жүргізілуде. Аталған портал мемлекеттік-жеке меншік серіктестігі тетіктерін ширатуға, салаға шетелдік инвес­тициялар тартуға септігін тигізеді. Сондай-ақ, сауда алаңы іспетті порталда тіркелген сан-алуан көлік компаниялары еркін сұхбат құрып, олардың өзара іскерлік байланыс орнатуы жеңілдей түседі. Өйткені, барлық ақпарат осы жерде тоғысады.
Қазақстандық логистика порталы елі­міздің көлік саласын бір арнада тү­­йістіретін, шетелдік компаниялар да «бәй­геге» қо­сыла алатын жалғыз әрі тұң­­ғыш туынды. Жоғарыда айтылған қа­уымдастық туралы сөз таратсақ, «KAZ­LO­­GIS­TICS» көліктік-логистикалық қа­уым­дастығы көліктің әр түріне жататын субъектілердің мүддесін теңестіріп отырады. Сөйтіп, Қазақстанның көліктік логистикасын дамыту бойынша қоғамдық үйлестіруші қызметін атқарады. Нәтижесінде, көліктің барлық түрінде тасымал үдерісіне жұмылған мемлекеттік мекемелер мен құрылымдардың, кәсіп иелерінің ынтымақтастығын нығайтады. Осы айтылғандардың мүлтіксіз жүзеге асырылуы мақсатында қауымдастық өткен жылдың наурыз айында құрылған болатын.

Шығыс, Батыс логистикалық хабы

Астанада бой көтеріп, іске қо­сылған «Metro», «Magnym», «Paмстор», т.б. сауда орталықтары осы логистикалық қызмет көрсететін сауда орындарының алғашқы қарлығаштары. Ал Қытай шекарасындағы «Қорғас» шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығы еліміздегі логис­тикалық тізбектер мен іскерлік хабтың ірі орталықтарының бірі болмақ. Яғни Қазақ­станның логистикалық хаб жобасындағы «Шығыс қақпасы». «Қорғас» ШЫХО әлемде теңдесі жоқ бірегей жоба болып табылады. Осыған байланысты ниет білдіруші кәсіп иелеріне ыңғайлы жағдай жасалып, болашағы зор шарапатты шаруаларға қаржы салуға барлық мүмкіндік қарастырылған. Мұнда бүгіннің өзінде 10 мыңға жуық адам болып шығыпты. Негізі, «Қорғас» ШЫХО-ны құру екі кезеңнен тұрады. 2005-2010 жылдар аралығындағы дайындық кезеңінде құқықтық-нормативтік база жасақталып, аймақты дайындау және жоспарлау, жобалық-сметалық құжаттаманы әзірлеу, орталықты қамтамасыз ететін инфрақұрылымдарды салуды таразылау тындырылды. 2006-2018 жылдар бойынша инвестициялық кезеңнің тұсауы кесілді. Бұл кезде ортақ іске инвесторлар тартылуда. Ал 2018 жылдан «Қорғас» толыққанды тіршілігін бастайды.
Алдағы 2016 жылы Ақтау портын кеңейту жобасы аяқталады. Ол өз кезегінде Каспий жағалауы елдеріне, Ресейге, одан кейін Еуропаға жол ашатын Қазақстанның «батыс қақпасына» айналады. Бүгінде Ақтау теңіз портын «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-тың басқаруына беру шара­лары да аяқталып келеді. Тиісті заңдарға өзгертулер енгізіліп, Ақтау порты кейін ҚТЖ-ның жарғылық капиталына немесе сенімді басқарылуына берілетіндей «Самұрық-Қазына» қорына тапсырылуда. Сөйтіп, таяу болашақта «Қорғас» іскерлік және индустриялық-логистикалық хабы арнайы экономикалық аймақты, Жетіген-Қорғас темір жолын, Батыс Еуропа – Батыс Қытай автокөлік жолын, сондай-ақ, әуежай кешенін техникалық байланыстыратындай жүйе құрылуда. Сол кезде Елбасы айтқандай, 2020 жылы еліміз арқылы өтетін транзиттік жүк ағымының көлемі екі есеге, 2050 жылы 10 есеге өсетін болады.
Негізі, әлемдік деңгейдегі көліктік-логистикалық компания құрудың барлық артықшылықтарын қазіргі кездегі экспорт пен транзиттің көліктік-логистикалық тізбегін сараптай отырып анықтауға болады. Мәселен, сарапшылардың бағамдауына қарағанда, мультимодульды логистикалық оператор, астықтың тоннасына көлік шығынын 184-тен 154 АҚШ долларына дейін, сондай-ақ жеткізіп беру уақытын, атап айтқанда, Солтүстік Қазақстаннан Әмірабад айлағына дейін 25-тен 16 күнге дейін қысқарта алатын көрінеді. Сондай-ақ, жылдамдығы жоғары пойыз Қытайдан Еуропа одағына Қазақстан аумағы арқылы 15 тәулікте жетеді. Ал транссібірлік тасымал мерзімі 18-20 тәулікті құрайды екен. Осы мысалдардан-ақ еліміздің транзиттік әлеуетін елестете беріңіз.

Қол жеткен жетістіктер

Логистика мен транзиттік жетістіктің бірі ретінде Қытай – Еуропа одағы бағытында жіберілген жоғары жылдамдықты кон­тей­нерлік пойыздарды атасақ болады. Мұндай қозғалыстың ашылуынан бөлек, Қазақстан арқылы транзиттік жүктерді жөнелту және бірлескен логистикалық өнімдер жасау бойынша Азия – Тынық мұхиты аймағы елдері жүк жөнелтушілермен әріптестік ке­лісімдерге отырғанымызды айтқан дұ­рыс. Аталған логистикалық жоба бойынша жүк жөнелтулер трансқазақстандық бағ­дарлардың бәсекеге қабілеттігін айғақтап, бұл бағыттар бойынша қосымша жүк ағындарын тартуға болатынын аңғартты. Осыған байланысты, өткен жылы Қытайдың Ухан – Чехияның Пардубице бағыты бо­йынша 50 контейнерден тұратын қа­нат­қақты пойыз сапарға аттанып, 14,7 тәу­­лік­те 10 569 шақырым жол жүріп өтті. Ал­дын ала кедендік ақпараттандыру ал­­­ғы­­шарты болған «Электронды пойыз» жо­­басы аясында контейнерлік құрам бір жарым сағаттың ішінде ресімделіп үл­­­­гер­ді. 18 желтоқсанда Қытайдың Чен­­­ду және Поль­шаның Лодз қатынасында «CHEN­G­DUXINGRAPHICSCO.LTD» ком­­­паниясының өнімі салынған сынақ­тық контейнерлік пойызы (41FEU) ұйым­­дас­­тырылды. Онда кедендік бақылау 1,2 сағатты, жылжымалы құраммен қамтамасыз ету және Достық стансасында жүкті қайта тиеу жалпы алғанда 11,5 сағатты, 9 559 шақырымға созылған бағ­дардағы жалпы жылдамдық 14,8 тәулікті, Қа­зақстан бойынша 4,2 тәулікті құраған. Бү­гінде тәжірибе жүзінде болжамдалған қо­сымша транзиттік тасымал көлемі нақты өмірде мүмкін екеніне, барлық қатысушылар бірлесе жұмылса, трансқазақстандық бағ­дар­­лар ҚХР мен АТМАН аумағындағы кли­ент­тердің қызығушылығын оятатынына қа­зақ мамандарының көзі жетті. Сонымен қа­тар, бірнеше қытайлық компаниялар жүк­­те­рін Қазақстан арқылы өткізуге ықылас білдіргенін айтқан жөн, дейді логистика мамандары.
Қазіргі басты мәселе – Біртұтас ло­гистикалық оператор құру, яғни мультимодульды және аралас тасымал түр­ле­ріне қызмет көрсететін жан-жақты ин­фрақұрылым құру болып табылады. Жүктелген маңызды қадамның бірі «Қ­а­зақстан Жаңа Жібек жолы» жобасы бо­йынша ел Үкіметінің кешенді іс-шаралар жоспарын жүзеге асыру екені анық. Және де «Қазақстан-2050» Стратегиясына сәй­кес, «инфрақұрылымдық орталықтар» құ­руға күш салатын инфрақұрылымды да­­мытудың мемлекеттік бағдарламасын мүл­тіксіз орындау. Трансқазақстандық бағдарларда жүк ағынын көбейтіп, ішкі және сыртқы терминалдық-агенттік желіні дамыту, экспорттық және транзиттік әлеуетті өркендетуде Бүкіләлемдік банктің «LPI» логистика тиімділігін бағалау индексінде Қазақстанды жоғары дәрежеге көтеру де көздеген меженің бірі болып тұр.

Көліктік логистиканы дамыту тәсілдері

Расында да, Қазақстан Еуропа мен Азияның арасына қолайлы орналасу арқылы – екі үлкен құрлықты жалғаушы алтын көпір іспетті. Сондықтан бағзы замандардан бері біздің ел аумағымыз үлкен құрлықтардың сауда жолы болғаны мәлім.
Соңғы 20 жылда Еуропа мен Азия арасындағы тауар айналымы күрт өсті. Осыған байланысты, инфрақұрылым қызметіне талап күшейді, бәсекелестік рыногы жаңа көлік дәліздерін кеңейтуге сұранып жатыр. Елбасының Қазақстанды 2016 жылға қарай аймақтағы ірі логистика орталығы ретінде мойындатып, Жібек жолын жаңғырту туралы берген нұсқауы сол сұранысты қанағаттандырарлық тұсқа дәл келген еді. Елбасының сол тапсырмасына орай, 2013 жылдың 11 қаңтарында Премьер-Министрдің №231 өкімімен бекітілген «Қазақстан – Жаңа Жібек жолы» жобасын жүзеге асыру бойынша кешенді іс-шаралар жоспары жасалды. «Қазақстан – Жаңа Жібек жолы» кешенді жоспары көліктік-логистикалық жүйе, индустрия, инновация, қаржылық құралдар сияқты ұғымдардың басын біріктіретін экономиканың серпінді салаларынан тұрады.
Ауқымы ғаламат жоспарға, көліктік логистиканы дамытуға арналған келесі озық тәсілдер кіреді:
– Көліктегі құжат айналымын авто­мат­тан­дырудың «Электронды пойыз» жобасы;
– «Достық – Жасыл дәліз» жобасы;
– «Шаттл» жүрдек контейнерлік пойыздар жобасы;
– «Ғаламдық серіктес» жобасы;
– «Қорғас – Шығыс қақпа» көліктік-логистикалық хабы жобасы;
– «Қазақстанның логистикалық картасы» жобасы;
– «Отандық және халықаралық бизнестің қатысуымен ішкі және сыртқы терминалдар желісін құру» жобасы;
– «LPI логистикалық климат деңгейін көтеру» жобасы.
Бұйыртса, «Қазақстанның Жаңа Жібек жолы» жобасы халықаралық қатынастарды жандандыра түсіп, елдің транзиттік әлеуетін күшейтіп, нығайтады. Трансшекаралық ынтымақтастықты кеңейтіп, халықаралық көлік кеңістігіне ықпалдасуды жеделдетеді. Мұнымен бірге, инвестиция тарта отырып, инфрақұрылымды жаңғыртуға оң әсерін тигізеді. Сондықтан қажетті нүк­те­лерді анықтау мақсатында өткен жылы жүр­гізілген сараптау жұмыстарына жүгін­ген логистика мамандары, көліктік-логис­тикалық орталықтар салу тиімді болатын елді мекендерді іріктеді. Ішкі терминалдар желісінің айқын көрінісі түзілді. Атап айтқанда, «Қорғас – Шығыс қақ­па» АЭА хабы, Астана, Шымкент, Ақтөбе, Ақ­­тау, Орал, Павлодар, Семей, Петропавл және Қарағанды мен Достық стансасы. Бү­гін­де жобалардың экономикалық тиімділігі, кездесуі мүмкін тәуекелдер мен әлеуметтік әсе­рі тұрғысынан ықтимал көліктік-логис­ти­­калық орталықтарды орналастыру үшін «ҚТЖ»ҰК»АҚ-тың қаржысы есебінен тех­никалық-экономикалық негіздемелер жасалып жатыр. Бұл құжаттық жұмыс қазан ай­ында аяқталады. Одан кейін, бұйыртса, тоқ­сан тарау жолдың бойына қан жүгіре бастайды.
Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ.