Бала кезінен еңбектің қадірін біліп, мектептегі оқуын ұқыптылықпен тәмамдап, болашағын өндіріс саласынан іздеп, техника жағалап, еңбек жолын жергілікті ауданның электр байланыс жүйесінде үш-төрт жыл жұмысшы-электрмонтаждаушы болып бастаған. Орта мектепті бітірген соң дүниеге аппақ мөлдір сезіммен, ашық сеніммен қараған бала жігіт нағыз өмір еңбек ұжымында екенін, адамдармен қарым-қатынаста болудың, араластықтың, сыйластықтың, адалдықтың қасиетінде жатқанын тереңнен түсініп, өмірге құштарлығы арта түскен. Ақыры жоғары оқу орнында арнайы білім алып, құрылысшы-инженер мамандығын игеріп, он жылдан астам аудан, облыстық құрылыс трестерінің бас инженері қызметтерін абыроймен атқарып жүргенде, өңір басшылары облыс орталығы атқару комитеті төрағасының орынбасарлығы қызметіне шақырғанда, өзінің құрылысшылар ортасынан кеткісі келмеп еді.
Сол кездегі облыс басшысы Мұстақым Біләлұлы Иқсановтың: «Қарағым, жақсы маман екенсің, елдің қамын ойлайтын басшылық қызметтерге сендей – шаруаны білетін, ұйымдастыру қабілеті озық, адам тұрмысына жанашырлық көрсететін, құрылысты ұйымдастыру мектебінен өткен адал адамдар керек. Кезінде мен де құрылысшы болғанмын. Трестің қызметі үлкен болғанымен, ол бір сала. Енді бүкіл қаланың барлық тұрмысына жауап беретін боласың. Сендердің білек сыбанып жұмыс істейтін кездерің. Кел», деген ағалық, ақылгөй – қамқорлық сөзінен аттай алмады.
Тәжірибелі, іскер ұйымдастырушы, ұзақ жылдар республика, облыстар басшысы болған көрнекті мемлекет қайраткері Мұстахым Біләлұлының тікелей қамқорлығын, тәрбиесін көріп, көп жаңалықты үйренді. Ысылды. Кемелденді. Өсті. Өрісі кеңіді.
«Жас келсе – іске» демекші, ол кезде 280 мыңнан астам тұрғыны бар Батыс Қазақстан облысының орталығы – Орал қаласы басшысының орынбасары, басшысының өзі болып он бір жыл қызмет істеген жылдарын Қабекең ерекше жылылықпен, қимастықпен еске алады. Шынында да, «отызында орда бұзар, қырқында қамал алар» шағында күн-түн демей, қала тұрмысын қалай жақсартамын деп қажымай-талмай ел үшін аянбай еңбек еткен жылдары ерекше жанына жақын екенін де айтады.
Мемлекеттік тәуелсіздігіміздің ең қиын алғашқы жылдары облыстық қаладағы ерен еңбегі жоғары бағаланып, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қабиболла Қабенұлына зор сенім көрсетіп, оны Батыс Қазақстан облысының әкімі етіп тағайындады. Біздің мемлекетіміздің тәуелсіздігі жарияланып, бұрынғы Кеңес Одағы ыдырап, бүкіл экономикалық, саяси жүйе күйреп, өндіріс орындары өнімдерін тоқтатып, жұмыссыздық жайлап, елдің тұрмысы мейлінше төмендеп, бүкіл қоғам дағдарысқа ұшырап тұрған, сұрағы, күмәні көп, жауабы жоқ кезең еді сол жылдар.
Қабекең Орал қаласының, одан облыс әкімі болған 1989-2001 аралығында 13 жыл сол кездегі Одақ, республика көлемінде дендеген экономикалық және саяси күйзелістің ең ауыр шағында елді ізденіске ұйымдастырып, жаппай жұмыссыздыққа жол бермеуге жұмыстанып, кәсіпорындарды модернизациялаумен күн демей, түн демей шұғылданды. Өндіріс болмаған соң, әрине өнім жоқ. Өнім болмаған соң – қаржы жоқ. Қаржы жоқ жерде салық төлеу, аяғы – бюджет жоқ. Бюджет болмаған соң жалақы, зейнетақы жоқ – бір-бірімен ұштасып, туындап, жалғасып жатқан дүние. Сондай ауыр жағдайларда елдің, қоғамның жауапкершілігін өз мойнына алып, елдің тұрмыс әлеуетін ұйымдастырып, мемлекет мүддесін қорғай білу де әркімнің қолынан келе беретін іс емес екендігі көпке белгілі.
Қабиболла Қабенұлы жоғарыдағыдай сындарлы кезеңдерде жұртпен бірге қоғамның қиын түйіндерін шешуге батыл әрі біліктілікпен араласа алған қайраткер бола алды. Қандай қиын жағдайларда елмен ашық әңгімелесіп, тек қиындықтарды түсіндірумен шектелмей – сол қиындықтар мен қайшылықтарды еңсеру жолдарын ұсынып, оған қоғамның қолдауын, адамдардың белсенді түрде қатынасуын қамтамасыз етуге айрықша күш салды. Халықты еліміздің Тұңғыш Президентінің реформаларын жүзеге асыруға жұмылдырып, жаңа экономикалық жүйе қалыптастыруда толассыз әрі нәтижелі еңбек еткенінің айғағы ретінде Нұрсұлтан Назарбаевтың Қабекеңнің еңбегіне баға берген мына сөздеріне назар аударсақ та жеткілікті: «Сіз еңбек жолыңызды қарапайым құрылысшы-инженерден бастап, ел Үкіметі құрамында жауапты қызметтер атқардыңыз. Мемлекеттік басқару органдарында ұзақ уақыт еңбек етіп, оның ішінде сегіз жыл бойы облыс әкімі қызметінде Батыс өңірдің экономикасы мен әлеуметтік саласын дамытуға елеулі үлес қостыңыз», деп бағалапты Елбасы.
Сол жылдары өндіріс орындарын, сауда салаларын жекешелендіру де қатар жүргізілді. Бұл – біздің тұрмысымызда бұрын болмаған беймәлім жаңалық болғаны да рас. Алайда жекешелендіру науқанына, әсіресе мәдениет үйлері, кітапхана, балабақшалар сияқты әлеуметтік нысандардың құнсыз шарпылып, ел тұрмысын төмендеткені де белгілі. Міне, осы сапырылысқан тұста облыс басшысы Қабиболла Қабенұлының пәрменімен Батыс Қазақстан облысында балабақшалар, кітапханалар, мәдениет үйлерінің жаппай үлеске таралуына жол берілмеді. Әсіресе жұмысшы-мамандар дайындайтын бірде-бір кәсіптік-техникалық училище өз жұмысын тоқтатқан жоқ. Экономика оңалып, реформалар алғашқы оң нәтижелерін бере бастаған тұста көптеген өңірде жоғарыдағы әлеуметтік нысандарға қайтадан сұраныс көтерілгенде Батыс Қазақстан өңірінде бұл әлеуметтік сала жүрісінен жаңылмай, жұмысын жалғастыра берді.
Көптеген кәсіпорынға шетелдік инвесторлар келіп, жаңа технология жабдықталып, жұмыссыздық жойыла бастады. Жұрт Назарбаев реформаларының мәнісін түсініп, жаңа өмірге бейімделіп, экономиканың жаңа талаптарына сай еңбек етуге жұмылды.
Қабекең сол дағдарысты жылдары облыстың үш ауданының елді мекендеріне 900 шақырымнан астам газ құбырларының өткізілуін, 11 мектеп, 5 аурухана, 6 балабақшаның, 4 ауылдық клуб салынуын ұйымдастырып, қамтамасыз етті.
Әрине қандай да экономикалық, тұрмыстық оң нәтижелер адамдардың өзара түсіністігі қалыптасып, бір мақсат, бір мүддеге жұмыла алғанда ғана болары анық. Сондықтан да Қабекең өзінің бар тәжірибесі мен мүмкіндігін қоғамның тыныштығы мен бейбіт өмір сүруін қамтамасыз етуге арнағаны анық. Әкімшілік қызметкерлері, жергілікті мемлекеттік институттардың біліктілікпен әрі әділдікпен ел арасында жұмыс ұйымдастыра білуі кезек күттірмес маңызға ие болды.
Кезінде Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарындағы күйзеліс қиыншылықтарды сипаттаған заманымыздың заңғар жазушысы Әбіш Кекілбаев Қабекеңнің қайраткерлігі туралы: «Ондай кезде ел басқару екінің бірінің қолынан келмейді. Жұрт басына түскен қиындыққа қинала жүріп шыдайтын айрықша төзім керек еді. Қабиболла бойынан сондай таусылмас төзім табылды. Күйзеле жүріп, күлді. Күңірене жүріп, төзді. Жұртшылықты келешек күнге сендіре білді. Жаңа істерді қолға ала жүріп, бәрінің де бір күнгідей болмай, оңалып кетеріне көзі жетті. Ең қиын заманда да халықтың көңіл күйін аулады...» деп ой қорытқан екен.
Қабекеңнің басшылығымен облыс орталығының сән-салтанатын жарастырып, өңірде ұлтымыздың рухани құндылықтарын ұлағаттап, тарихи ескерткіштерді қалпына келтіру, ұлтымыздың ұлы тұлғаларының ұмытылған есімдерін ұлықтау, ескерткіштерін орнату, көршілес Ресей облыстарындағы отандастарымыздың біздің елге келуіне қамқорлық жасау сияқты көптеген тың шаралар жүзеге асты.
Мемлекеттік қызметтің жауапкершілігі туралы әңгіме біздің қоғамда жеткілікті. Алайда мемлекеттік қызметкерлер, олардың еңбегі туралы пікірлер көбіне біржақты айтылады. Олардың барлығы да өз ортамыздан, өз қоғамымыздан шыққан азаматтар.
Әрине, мемлекеттік қызметкердің мемлекетшіл болуы басты талап болса керек. Сонымен бірге адамның ар, ұят, жауапкершілік сияқты толып жатқан қырларымен қатар, өз еліне деген ерекше құрметі, патриоттық санасының орны ерекше. Бұрынғы Одақ кезінде кімге болса да Мәскеуде лауазымды қызметке шақырылу жоғары мәртебе, бедел болатын. Кезінде ондай таңдау Қабекеңе де түскен. КСРО Көлік-құрылыс министрі И.Д.Соснов жас маманға ықыласы ауып, оны министрлікке тең келер алып трест басшысы қызметіне шақырғанда рахметін айтып, өз елімде еңбек етуім керек деп шешкен.
Қабекең облыс әкімі болған тұста ел шетіне көрші елдерден қоғамдық ықпал күшейіп, тіпті кейбір біздің ұлттық мүддемізге қарсы топтар құрылып, жікшілдікке күш салған жағдайлар аз болмады. Елдің бірлігін, тыныштығын, ынтымағын қалыптастырып, мемлекет конституциясының орындалуын қамтамасыз етуде облыс басшысы сабырлы, салиқалы әрі нәтижелі жұмыс жүргізуді жолға қойды. Демократияны желеу етіп қоғамды әртүрлі топтарға бөліп, өзінше «көсем» болғысы келгендер де аз болмады. Сондайлармен сөйлесу, олардың қоғам тыныштығына қайшы әрекеттеріне жол бермеу тікелей жергілікті билікке жүктеледі. Қабекең оның бәрін сауаттылықпен, заң аясында ұйымдастыра алды.
Қабиболла Қабенұлының ұзақ жылдарғы жемісті еңбегі бағаланып, Астанаға жоғары лауазымды қызметке келді. Оның тәжірибесі орталық мемлекеттік басқару жүйесіне қажет болып, он жылға жуық еліміздің Көлік және коммуникация министрінің бірінші орынбасары, Премьер-Министр Кеңсесі басшысының орынбасары, Президенттің Парламенттегі өкілдігінің басшысы сияқты жауапты мемлекеттік қызметтерді абыроймен атқарды.
Мемлекетіміздің билік тармағының ең маңызды саласы – заң шығарушы орган – Парламент екендігі тайға таңба басқандай Конституциямыздың арнайы бабында жазылғанын халық біледі. Сондықтан да Парламент мүшесі болып сайланар адамның мемлекетшіл болуының маңызы зор. Парламент депутаттарының әрқайсысының өмір жолы, бейімі алуан түрлі. Атқарушы билік, салалық министрліктер немесе сот билігінде негізінен, белгілі бір салалардың мамандары ғана еңбек ете алса – Парламентке сан алуан мамандық иелері, қандай да салалар, ашық қоғам өкілдері сайлана алады. Сондықтан да Парламент құрамы азаматтық қоғамның айнасындай. Әрине Парламентте ең алдымен білімді, білікті мамандар, тәжірибелі мемлекет қызметкерлері, өмірдің әртүрлі кезеңдерінен өткен, халықтың жағдайын білетін, түсінетін, мемлекетшіл санасы қалыптасқан, қандай да бір қарама-қайшылықты тұстарда орынды пікір, салмақты сөз айта алатын тұлғалардың болуы – бастапқы қажеттілік. Бүгінгі Парламент депутаттарының қай-қайсысы да осы талапқа сай талқылаудағы заң жобаларының қажеттілігін әрі тиімділігін жақсартуға үн қоса алатын, дайындығы жеткілікті саясаткерлер. Сонымен бірге мейлінше әртүрлі әлеуметтік топтардың, әсіресе жастар өкілдерінің сайлануы да сабақтастық дәстүрін қалыптастырып, мемлекет іргесін күшейтуге септігін тигізері де хақ.
Қабекең Парламентке келмес бұрын жоғарыда айтылған жауапты кезеңдердің бәрінен үлкен тәжірибе жинақтап өтті.
2007, 2012 жылдары «Нұр Отан» партиясынан Мәжіліс депутаты болып сайланып, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Төрағасының орынбасары, Төрағасы болды. Қабекең қай дәрежеде болса да халқына қалтқысыз қызмет етумен жүрген ұлт тұлғаларының бірі екендігін адал әрі абыройлы еңбегімен көрсетіп келеді.
Тәуелсіздік жылдары қоғам түбегейлі өзгерді. Заман келбеті өзгерді.
Қазақстан Парламенті заң шығару жұмысында – біліктілігін, біздің қоғамның мәдениетін ел алдындағы жауапкершілік қызметін көрсетуге міндетті. Біздің халқымызда дауыс көтеріп, екпіндеп, қатты сөйлеу дәстүрі болғанымен, ешқашан әдептен тыс дөрекілікке жол берілмеген. Керісінше, ерте заманнан бүгінгі ұрпаққа мұра болып қалған – біліп, біліммен сөйлеу, қарсы жақтың жанына тигенімен, арына, намысына тимей, кемсітпей сөз қадірін көтере ойын жеткізу мәдениеті сақталған. Мәжіліс Төрағасы Нұрлан Нығматулиннің шешімімен депутаттардан құрылған Әдеп кеңесі де негізінен осы мақсатты көздейді. 90-шы жылдардың басында кеңінен өріс алған популизмнің уақыты өткен. Даңғаза айқайдан гөрі салиқалы ұсыныс, орынды пікір қосу маңыздырақ. Парламенттегі әріптестер жұмыс топтарында, комитеттерде пікір салыстыра жүріп, ел игілігіне ортақ шешім, ортақ мүддені көздейтін мемлекеттік әрі мемлекетшілдік ұжым.
Қабиболла Қабенұлы парламенттік қызметте сондай жол, жөн көрсете алатын, биліктің заң шығарушы тармағы мен атқарушы салаларының қыр-сырын білетін салмақты, беделді тұлға. Оның елімізде парламенттік институттың, сондай-ақ қоғамда саяси мәдениеттің нығаюына қосып жүрген еңбегі орасан.
Қуаныш СҰЛТАНОВ,
Парламент Мәжілісінің депутаты
