Сәдіқожа: «Есіңе ал, ескер мені»

Екі күнге жоспарланған игілікті істің бірінші күні ғылыми-практикалық конференция болды. Алғашқы сөзді аудан әкімі Ш.Нурахунов алып, бұл атаулы мереке Елбасының рухани жаңғыру идея­сы негізінде Үкіметтің арнайы қау­лысы шыққанын атап, Абай әлеміне шо­лу жасап, қысқа ғұмырында мол мұра қалдырған әнші-композитордың әуез­ді әніне, сазды сөзіне тоқталып, осы ел­дік жұмыстың кең көлемде аталып өтуін­е қамқорлық жасаған азаматтардың қатарында Мемлекеттік сыйлықтың лау­реаты, ақын-драматург Н.Оразалиннің, Алматы облысының әкімі А.Баталовтың, белгілі меценат С.Белғожаевтың, ел аға­лары Ы.Бектұрсыновтың, Т.Естеновтің, Н.Есжанның, тағы басқа жанашырлардың болғанын атап ризалығын білдірді.

«Халықтың әні кетсе, әдебиеті же­сір қалады, сәні кетеді, сәні кетсе, жа­ны ке­­теді» деген жыр жасыны С.Торайғы­ров­тың қанатты сөзінен ой өрбіткен, Мем­лекеттік сыйлықтың лауреаты, жа­­­зушы Б.Нұржекеұлы ән мен сөзінің ұмы­тылмауы нағыз талантқа тән қасиет екеніне дәйектер келтіріп, «Сары бидайды» қосқанда, артына жеті ән-мұрасын қалдырған Сәдіқожа туындылары ғылыми дәйектелгенін, жалпы қай бастаманың да арқауын ғылыммен тиянақталуын атап, жеті ән емес бір ғана «Баласы Басығара Қанапия» деп келетін бір әнімен тарихта қалған Қанапияны мысалға келтірді.

Сәдіқожаның әуезді әні мен нәрлі сөзі туралы «Ана тілі» ұлт апталығының бас редакторы, талантты ақын Ж.Әшім­жан жан-жақты әңгіме қозғап, өлең сөз­деріндегі тұнып тұрған лирикаға ерекше мән берді.

Жетісу ән-өлеңі мен күйін зерделі зерт­теп жүрген зерек ғалым ҚазМҰУ-дың журналистика факультетінің деканы С.Медеубекұлы Сәдіқожа шығар­машылығына бойлап барып, әр сөзін ән әуенімен бекітіп, «Ақ тамақтан емін­­тіп бір иіскетсең, Айналсоқтап қа­сыңнан кетемін бе», «Ат арылтып алыс­тан­ барғанымда, Ақмаралдай керіліп шық­­саң шіркін» деген нәрлі өлең жолдарын мысалға келтірді. Сол секілді бұрын қызыл бидай, бір бидай деген тір­­кестердің болғанын, ал сары бидай Сәді­қожа қосқан тың сөз екенін алға тартты.

Ал аталмыш әнші композитордың алғашқы ізашары болған туындыла­рын тұңғыш орындаған профессор Қ.Алпысбаев Сәдіқожа Ақан, Біржан, Естай, Әсет, Кенен әндерінің дәстүрін жал­ғастырушы екеніне дәйектер келтіріп, жеті әннің тарихына тоқталып, алғаш өзі­мен қатарласа орындаған М.Шәпиев, Ж.Мырқаев екенін де еске салып өтті. Ол Сәдіқожа әндерінің тағылымды екенін де тілге тиек етті. Конференцияда өнертану ғылымдарының кандидаты Ә.Сабырева, филология ғылымдарының кандидаты Т.Әлібек, өлкетанушы С.Ағыбаев Мошанұлының мол мұрасын әр қырынан көрсетті.

Екінші күнгі салтанатты рәсім өткен ға­сыр­дың 30-жылдарындағы ой­ран­нан шекара асып кетіп, онда да тағ­­дырдың тауқыметін аз тартпаған аза­­мат орда бұзарға отызға жетпей өмір­­ден озса да, артында мол мұра қал­дырған оның кіндік қаны тамған «Біз­­дің ауыл Кет­пеннің етегінде» деп ән әуе­леткен, «Кетпен» ауылында жал­ғасты. Қа­зақ­стан Жазушылар одағы басқарма төрағасының орынбасары, дарынды ақын Б.Беделханның толғауы негізінде қойы­лым көрсетіліп, Сәдіқожаның ең­селі мүсінінің ашылуы болды. Хан-Тә­ңірінің бір шыңындай биік мүсінге қаржыны профессор Қ.Алпысбаевтың баласы Едіге Құныпияұлы кө­терсе, тасқа қашалған тұлға бейнесінің ав­торы Бақтияр Қайранбаев екен. Ұлт асы­лын ұлықтаған азаматтар жаңа заман жастары, олардың бұл еңбегін ауылдас­тары жоғары бағалап, астарына кілем жапқан ат мінгізді.

Ауыл ортасындағы жап-жасыл алаң­ға әрлі сахна орнатып, айналасына ақ шаң­қан үйлер тігілген екен. Қарапайым ха­лықтың дидарындағы серпіліс, көңі­ліндегі құлшыныс, асылына деген ілти­пат ерекше көрінді. Үлкен-кіші бір кісі­дей жұмылып жүр.

Келісті сахнада Сәдіқожа әнде­рін Қазақстанның халық әртісі Н.Нү­сіп­жа­нов, Қазақстанның еңбек сіңір­ген қайраткерлері Р.Стамғазиев, Н.Жан­пейісов, Е.Шалдыбеков, өзге де әншілер келіс­тіре орындап, жұрттың алғысын алды. Ел ішіндегі өнерлі өрендер де ар­нау-толғауларын оқып, әндерін әуелетті.

Рухани тағылымы мол құрметтің жалғасы Құран бағышталған ас дастар­қанында ұласты.

«Басқа халықтар маймылдан жа­ра­­­­тыл­ды деген Дарвиннің іліміне та­­лас­паймын. Қазақтың жылқыдан жаратылғанына еш күмән келтірмеймін» деп кеңестік кезеңде ұлт мінезін астарлап айтқан болмысы бөлек қаламгер Ас­қар Сүлейменов сөзіне бақсақ, мұндай игі­лікті іс қашан ат бәйгесіз өтіп еді. Үй­сінтаудың етегінде керемет ат жарысы болды. Өнер құдіреті рухын көтерген қа­лың жұрт бәйге алаңына келгенде, тіпті арқаланып, қиқулай жөнелді. Жүзден жүйрік шыққан тұлпардың иесі «Нива» көлігін тізгіндесе, өзге сайыпқыран жүй­рік иелері де сый-сыяпатсыз қалған жоқ.

Сонымен «Есіңе ал, ескер мені» деп кейінгіге үміт артып кеткен Сәді­қожа­ның жүзжылдығын ел есіне алды, ел ескерді. Ол бүгінгінің атқарған абзал ісі, кейінгіге қалдырған үлгісі деп білеміз.

Сүлеймен МӘМЕТ,

«Egemen Qazaqstan»