Осылай жан-дүниемде «Егемен» газетімнің әлемі күнделікті өзіммен бірге, тыныс-тіршілігіммен рухани астасып өмір кешеді. Газеттің ардагерлерін, әріптес болған ағаларды, апаларды, замандастарымды, ізетті іні-қарындастарды сағынамын. Алматыдағы бөлімшесінде бауыр жаза серпілген қанатты жылдарды, астаналық бас редакциядағы салиқалы да шуақты шақты сағынамын. Сағынған адам мұңаяды. Бұл бір сәулелі, нұрлы мұң, жақсы дәурен жайындағы жарқын элегия-естелік болып төгіліп түссе екен деп тілеймін.
Уақыт қандай ұшқыр десеңізші! Күні кеше ғана біздің толқын, біз шығарған газет парақтары да сарғаюға айналғандай. Әр жылғы таңдаулы мақалалар топтастырылған «Етжеңді «Егемен» кітаптарын, сонау 1919 жылғы «Ұшқыннан» бастап қаншама тарихтың тәпсірлі баяны қамтылған «Жүз жылдық жылнама» томдарын ақтарып ойға батамын. Иә, Отанымыздың бас газеті, халықпен, қазағымен бірге жасасып келе жатқан «Егемен Қазақстанның» 100 жылдық шежірелі тарихының ішінде біз де бармыз, мына мен де бармын, осынау жүз жылдық тегеурінді толағай тарихты жасауға біз де белсене қатысыппыз. Енді жаңағы мұңым мақтаныш болып кернейді кеудемді, элегиямның шұратында шаттық бұлағы сылдырайды. Бір ғасыр бойы ел газетінің беттерінде елдің тарихы, елдіктің тарихы қатталса, соған біздің де қатысымыз бар екен, сол тарихтың күнге ұмтылған күмбезін біз сомдасыппыз. Бұған қалай қуанбассың, қалай мерейленбессің?
Осынау 100 жылдық тарих тағылымы бізді шындықтың бетіне тура қарауға, нендей алмағайып болса да әділін айтуға үйретеді. Осы тұрғыдан келгенде «Егемен Қазақстан» газетінің тарихын ел тарихынан, қазақ елінің қилы заман, қасіретті кезеңдерінен бөліп қарастыруға, араларын ала жіппен ажыратып таразылауға әсте болмайды деп білеміз. Бәзбіреулердің қызыл саясаттың сойылын соқты, пәлен-түген деп ел газетін қаралағылары келетіні қынжылдырады. Осылай дегенде газеттің өзі де, ондағы талай-талай ұлтжанды қаламгерлер де қазаққа қарсы содыр-сойқан, залым да зымыстан саясаттың құрбаны болғанын ескермейтін сияқтымыз. Ақиқат біреу ғана: «Егемен» барлық уақытта елмен бірге болды, газеттің әр кездегі Смағұл Сәдуақасов, Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Мұхтар Әуезов, Тұрар Рысқұлов, Ораз Жандосов, Ғабит Мүсірепов сынды алаш текті ардагер басшыларының жүрегі тек халқым деп, қазағым деп дүрсілдеп соқты, ел үшін еңіреген Едігенің мәрт күйін кешті.
Әрине «Еңбекшіқазақ» та, «Социалды Қазақстан» да, «Социалистік Қазақстан» да ресми тұрғыдан большевиктер партиясының, Кеңес өкіметінің тілі болғанын, соның қаулы-қарарларын жариялағанын, талап-міндеттерінің үдесінен табылғанын ешкім жоққа шығармайды. Бірақ ол мәжбүрліктен, лажсыздықтан туындаған амалсыздық ахуалы болатын. Дей тұрғанмен, бәрібір газет замана құйындары қалай ұйытқып соқса да, негізінен қазақтың мұңын мұңдады, жоғын жоқтады, нәубет-тауқыметтеріне күйініп күңіренді, қиыншылық-әттегенайларына өкініш білдіріп опынды, жақсылығына қуанды, үмітіне жұбанды, ұлт рухын шыңдай беруден жазбады, дәйім ел еңсесін көтерісуден танбады, Алаш мұратын астарлап айтты. «Жүз жылдық жылнамаға» жітірек үңілгенде біз осыны аңғарамыз.
Елдің бас басылымының нешеме буын журналист қаламгерлерін қалыптастырған осынау қасиетті дәстүр Ұзақ Бағаев, Сапар Байжанов, Балғабек Қыдырбекұлы сынды дегдар редакторлардың тұсында одан әрі жалғасын тауып, ал аңсарлы азаттығымыздың елең-алаңында Шерхан Мұртаза, Әбіш Кекілбайұлы сияқты кемеңгер корифейлердің басшылығымен байыпты да кемел арнасына түскен еді. Сол кездердегі аға басылымның үлгі-тағылымын, мақалаларының стиль-мәнерін бойға сіңіруге, машығын алуға тырысып талпынбаған журналист кемде-кем болатын. Әсіресе біздің буын осы тәлім-тәрбиені молынан қарпып үлгерді. Осыдан бірер жыл бұрын «Егеменнің» бес қасқасы» атты мақаламызды жаздық та, біздің алдымыздағы аға буынның ішінде Сарбас Ақтаев, Уахап Қыдырханов, Нұрмахан Оразбеков, Нұриден Муфтахов, Сабыржан Шүкірұлы, Мамадияр Жақыпов, Бекболат Әдетов сынды «СҚ»-ның саңлақ журналистерінің шеберлігінен, тіл шұрайынан, батылдығынан сырттай болса да үйренбедік десек, өтірік айтқан болар едік. Иә, сол жетпісінші-сексенінші жылдардағы «Социалистік Қазақстан» біз үшін журналистік шеберліктің эталоны, журналистиканың үлкен мектебі болатын, бұл газетте елдің ең мықты журналист қаламгерлері еңбек ететін, соларды өзімізге ұстаз тұтатынбыз. Сол себептен де, генерал болуды армандамайтын сарбаз болмайтыны сияқты, бас газетте жұмыс істеуге ұмтылмайтын, соны жан-жүрегімен қаламайтын журналист те болмаушы еді.
Бір қызығы, сол кездерде аға газет «СҚ»-да еңбек ету қол жетпес қиялдай көрінетін де, қияли болмағандықтан, өз басым ондай орындалмас ойдың маңына жоламайтынмын. Бірақ оған ара-тұра автор ретінде қатысып тұрудың реті кей-кейде келіп-ақ қалатын. Тіптен, бірде газет қызметкері, тамаша ақын Кеңшілік Мырзабеков «Жексенбілік әңгіме» айдарымен «Ақ әженің ақ наны» атты әңгімемді жариялатқанда қатты қуанып, марқайғаным әлі есімде. «СҚ»-ның Көкшетаудағы меншікті тілшісі Баян Нұрпейісов ағамыздың тапсырмасымен де сын тұрғысындағы мақалалар, басқа да материалдар жазып беріп, солар анда-санда аға газетіміздің беттерінде жарық көріп жататын. «СҚ»-да мақалаң шығу – мерей, мақтаныш. Ол күні өзіңді аса бақытты сезінесің. Сол алған шаттық зарядының өзі әлденеше күнге жетіп, жақсы көңіл күйде күпілдеп жүресің.
Он бес жыл шамасында аудандық, облыстық газеттердің көрігінде пісіп, 1989-да арман еткен Алматыға да келдім отбасыммен қотарыла көшіп. Бұл уақытта негізінен «Жұлдыз» журналында жүрдім, ақын-жазушылардың ортасына түстім. Сол кезде Орталық Комитетте істейтін Сауытбек Абдрахманов Мұхтар Мағауинге: «Қорғанбекті сонау Көкшетаудан тауып алған көзіңіз қандай меткий еді, Мұха!» деп айтыпты. Сондай «меткийлік» қасиет Сауытбек досымның өзінде де бар екенін ол кезде қайдан білейін. Бәрібір, «СҚ»-да ерекше адамдар істеуге тиісті деген қағида санамызға мөрленіп басылып қалған, ол жаққа аттап басуға жүрек дауаламайтын.
Дегенмен «Ауыл» газетінде Бекболат Әдетов ағамыздың қасында тонның ішкі бауындай орынбасары болған кезде аға газет, ондағы шығармашыл орта жайындағы әңгімелерге көбірек қанықтым. Ғалым Тыныбаев аға нелер қызықтың майын тамызып айтқанда олардың «СҚ»-дағы дәурені көзімізге бір ертегідей елестейтін. «Полтора қазақ» атанған меншікті тілші Сейдахмет Мұхаметшин, «СҚ»-ның айтқышбегі Тәжібай Битаев ағаларды сыртынан жақсы көріп, көрмесек те көргендей болып көңілді көркейтіп отыратынбыз. Өстіп жүргенде Ерекең – Ержұман Смайыл ағамыз басшысы болып тұрған кезінде 50 жасқа толуыма орай жаңағы жарықтық Бекеңнің мен туралы «Шағаладай шарқ ұрған» атты жүрек лүпіліндей әдемі толғамы енді «Егемен Қазақстанның» беттерінде шыққанын көргенде қуанғаннан өз көзіме өзім сенбегенім де рас-тын.
Ақыры, не керек, 2004 жылдан бастап оқта-текте болса да «Егемен Қазақстанға» жазғандарымды ұсынып тұрдым. Солардың бірі – «Қазақта бір Дәркембай» атты эссе мақалам тәуірлер қатарынан табылып, «Етжеңді «Егемен Қазақстанның» таңдамалы кітабына кірді. Әттең, көзі тірісінде жазылып, өзіне оқытып та үлгерген осы мақаланың қазанамамен қоса жарияланып, қазағымның қайталанбас өнер иесі Дәркембай Шоқпарұлының соны баспа бетіндегі бедерлі күйінде көруге тағдыр жазбай, өмірден асығыс өтіп кеткені өкіндіреді-ақ. Осыған қайтіп мұңаймассыз...
Жаңа заманымыздың «Егеменіне» келмей тұрып та рахметім мол-тұғын. «Жыр жаһаны» айдарымен жарты бетке жалпағынан жайылып топтама өлеңдерім шыққанын көрсеңіз. Өлеңі осылай жарық көрген әрбір ақын бақытты дер едім. Басылым басшысы Сауытбек Абдрахмановтың сондағы айтқан: «Қорғанбек, айтшы, бұдан бұрын өлеңдерің халыққа 100 мың тиражбен тарап көріп пе еді?!» деген ақжарқын әзіл аралас ақиқат сөздері мені шынымен-ақ қатты ойландырып тастаған болатын. Одан кейінгі оншақты жылдың үдесінде бас газетте үш бірдей поэманың, қаншама өлең-жырларымның басылғанын, сөйтіп енді оқырманға 100 мың емес, 200 мың тиражбен тарағанын да төтенше бақытым, осынау басылымға жан-жүрекпен берілген жақындығымның шарапаты деп білемін.
Осы айтқанның бәрін жинақтай келгенде, 2007 жылдың қыркүйегінде басшылықтың ұсынысын бірден қабыл алып, «Егеменге» келуім өзіме әлдебір заңдылық, тағдырымның бұйрығы сияқты болып көрінеді. Алматы бөлімшесі әйбәт. Мамадияр ағамен бұрыннан сыйлас едім. Гүлзейнеп (Сәдірқызы) деген ер құрбымыздың есіміне сырттай қанықпын да. Айнаш (Есали) қарындасымды да, байқасам, бұрыннан білетіндей екенмін. Ұжымға тастай батып, судай сіңдім десем де болады.
Алматы шаһарының зияткерлік әлеуеті ғажап қой. Небір академик, ғылым докторы, профессор, жазушы, өнер қайраткері – өзіміз ардақ тұтатын үлкен тұлғалардың, зиялы қауымның «Егемен Қазақстан» газетіне деген қалтқысыз құрметін дәл осы шақта аңғарып сезіндім. Солардың көбі авторымыз, сұхбаттасымыз, кейіпкеріміз болды. Арамызда достық, сондай бір сыйластық рәуіш орнады. Солардың ішінде Әзілхан Нұршайықов, Сағадат Нұрмағанбетов, Талғат Бигелдинов, Сағындық Кенжебаев, Серік Қирабаев, Салық Зиманов, Аманжол Қошанов, Мақтай Сағдиев, Кенжеғали Сағадиев, Әбдімәлік Нысанбаев, Өмірзақ Айтбаев, Сағындық Сатыбалдин, Мұрат Жұрынов, Әшірбек Сығай, Тұңғышбай Жаманқұлов сынды ардақты ағаларды айрықша бөліп атар едік. Бұл кісілер бізді де танып білді, бағалады. «Егеменнің» арқасында. Әсіресе Қадыр Мырза-Әлі, Тұманбай Молдағалиев, Мұхтар Мағауин сияқты әдебиет классиктері хақындағы мақала-сұхбаттарды дайындауым өзім үшін аса ғанибет жағдай болғанын айтуым керек.
Иә, жүз жылдан бері бірнеше жүздеген-жүздеген журналист қалам иелері өз тағдырларын осынау бас газетпен байланыстырып келеді. Адами бақытын, азаматтық аңсар-мүддесін осы арадан тапты, сол арқылы халқына, еліне қызмет етті. Біз де сол көптің бірі болғанымызға шүкір. Журналистік қызмет жолымызда азды-көпті абырой-бедел иеленсек, ең алдымен, «Егеменнің» арқасы. Мың жасағыр «Егеменнің» арқасында ел астанасының тұрғыны атанғанымыз және бар. Құдай-ау, жыр тұмасы Тұмағам: «Менімен мынадай сұхбат жасаған Қорғанбекті мерейтойымның төріне отырғызамын!», классик жазушы Мұхтар Мағауин: «Мен туралы ең жақсы мақаланы сен жаздың, Қорғанбек!», Ғылым академиясының президенті Мұрат Жұрынов ағамыз: «Өз ісінің нағыз профессионалы екенсің!» деген сипаттағы ыстық ықылас-лебіздерін білдіріп көтермелесе – біз еншілеген, ешқандай басқа марапатқа айырбастамас осындай ағалық шынайы қолдау-құрметтер де тек «Егеменнің» арқасында мүмкін болғаны анық. Әлемнің талай жерін аралап, тамашалап көріп, Париж, Нью-Йорк, Ыстанбұл, Анкара, Бейжің сияқты шаһарлардан толғамды мақалалар жолдап, дүние танысақ – ол да осы қара шаңырақтың арқасы. Иә, «Егеменге» деген алғысым шексіз.
Соңғы жылдарда «Егеменіміз» көз қуандырып, көңіл сүйсіндіріп жасарып, жаңарып, жаңғырып келеді. Дарынды бауырымыз Дархан Қыдырәлі бастаған жасампаз жас толқын дәстүрді сақтай отырып, газетті түрлендіре, көркейте түсуде. Нақ осыған біз, әсіресе газет ардагерлері қуаныштымыз. Сенімді әрі берік қолдағы «Егемен» елдік сөзін айтып, халқымен, қазағымен бірге бел-белестерден асып, жасай берсін!..
Қорғанбек АМАНЖОЛ,
халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты
НҰР-СҰЛТАН
