Абай философиясы – жаңашылдық жаршысы

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласын оқығанда менің есіме әріптес ұстаздың айтқан осы әңгімесі оралды. Расында баланың сұрағын ересектерше ойлағанның несі айып? Ойшылдар уақытпен мәңгі бірге жасап келе жатыр. Абай да – кемеңгер ойшыл, философ, ақын, өз уақытынан, заманынан оза туған ірі тұлға. Абай секілді кемеңгерлер өзін кейінгі ұрпақтың ұмытуына мұрсат бермейді. Өйткені олардың құнды еңбектері қай заманда болсын ұлтты жаңаруға, жаң­ғыруға шақырып тұрады. Абай­дың философиялық көз­қарастары дәл бүгін де маңыз­дылығы мен өзектілігін жойған жоқ. Ол қазақ және оны бауыр басқан этнос өкілдері мекендеген сары далаға қарап тұр­ғандай сезіледі.

Абай өмір сүрген ХІХ ғасыр мен бүгінгі ХХІ ғасырдағы өз­­ге­ріс­терді салыстыруға кел­­­мейді. Бүгін уақыт ыр­ға­ғы аса ұшқыр. Өркениет жетіс­тік­­­т­ерінің дамығаны сондай, цифр­ландырудың, компью­тер­лендірудің небір кереметін көріп отырмыз. Ғаламтор үшін алыс-жақын, мұхиттың арғы-бергі жағы деген түсі­нік көмескі тартып барады. Жасанды интеллектінің да­мы­ғанына, күрделі істерді адам қолынан роботтар алып жатқанына әсерленіп, таңғалып жатқан ешкім жоқ. Мұның бәрі ғылымның жетістігі екені даусыз, ал ғылымға сүйену керек­тігін Абай данышпан да айт­­қан болатын. Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өле­ңін білмейтін адам кемде-кем шығар. Бұл өлеңнің жалпы идеясы – білімді игермейінше, биіктердің бағынбайтындығы. Ал мұны бүгінгі күнмен сыни ойлау барысындағы түйін «XXI ғасырдағы білімнің мақсаты – биікке ұмтылу» екендігін меңзейді.

Бірақ хакім адамдықты, адам болып қалуды осының барлығынан алдыңғы орынға қойған жоқ па еді?! Он сегі­зінші сөзіндегі: «Тегінде адам баласы, адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озбақ» деген көзқарасы қай ғасырда бол­­сын ұрпақ тәрбиесінде ұс­танар бағыт болуы тиіс. Жас ұрпақты жан-жақты қалып­тастыратын білім беру саласында Абай философиясын бас­шы­лыққа алуымыз қажет. Ақын шығармаларындағы да­ныш­панның әр сөзі мектеп оқу­шысының зердесіне жет­кенде ғана кемел ұлт қалып­тастырудағы мақсатымызға жетпекпіз. «Абайды тану – адам­ның өзін өзі тануы. Адам­ның өзін өзі тануы және үнемі танып отыруы, ғылымға, білімге басымдық беруі – кемелділіктің көрінісі. Интеллектуалды ұлт дегеніміз де осы. Осыған орай Абай сөзі ұрпақтың бағыт алатын темірқазығына айналу қажет», деген Президент пікірі Абай әлеміне үңіле отырып, Абай сыны сындарлы сын екендігіне көз жеткізе отырып, сонымен қатар игі істердің негізгі міндеттерін айқындайтын бастамалардың бірі болып саналады.

Халқымыздың рухани аспанында жұлдыздай жарқыраған ойшылдар пікірлерінің бір түйінге тоғысуы да заңдылық іспетті. Шығыс данышпаны Әбу Насыр әл-Фараби: «Тәр­биесіз берген білім – адам­заттың қас жауы» десе, Абай: «Мен егер закон қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім» дейді. Хакім тәрбиенің маңызын ерекше деңгейге көтерді. Ол тәрбиенің маңызын тек айтып қана қойған жоқ, «Бес нәрседен қашық бол, бес нәрсеге асық бол» деп, оның жолын да көрсетті. Сондықтан болашақ ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуде Абай әлеміне үңілу, Абай кестелеген ойларды өскелең ұрпақтың өз өмірінде қолдана алуына үйрету басты мақсаттардың бірі.

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы педагог қызметкерлердің білік­­тілігін арттыру институты мұ­ғалімдердің жаңа әдіс­те­мелерді меңгеру курстарында осы мәселелерді іске асыру­ды, шәкірттеріне Абай шығар­маларын жете түсінуге қол жет­кізуді жұмыстағы басты бағыт­тарының бірі деп санайды. Білік­тілікті арттыру институты оқыту, ғылыми-әдістемелік қыз­меттері арқылы абайтану жұмыстарын жүйелі, сапалы ұйымдастыруды және курстар, семинарлар аясында Абайдың философиялық, оның ішінде «толық адам» тұжырымы үрді­сін өзекті мәселелердің бірі ретінде қарастырып келеді. Жас ұрпақты тәрбиелеу мен білім беру ісінде мұғалімнің орнын ешқандай технология алмастыра алмайды. Сондықтан олардың біліктілігін арттыру, ғылыми-әдістемелік жұмыстарын тиімді ұйым­дастыру түпкі нәтиже береді. Тыңдаушылармен осын­­дай жұмыстарды жүргізу үшін институт қызметкерлеріне де жоғары талаптар қойылады. Соған сәйкес, институтта педагогика ғылымдарының кандидаттары, магистрлері жұмыс істейді, өз білімдерін үздіксіз жетілдіреді.

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы филиа­лы Қостанай облысы бойынша педагогикалық қыз­мет­кер­лердің біліктілігін арттыру инс­­титуты Абайдың мерей­тойына орай, көптеген іс-шараларды жос­парлап отыр. «Көп­мә­де­ниет­ті әлемдегі Абай мұ­рас­ы» халық­аралық ғылы­ми-пра­к­тикалық конферен­ция, дөң­гелек үстел, «Абайды оқиық!» байқауы, кездесулер, т.б. шаралар жыл бойы өткізілмек.

Абай философиясы – жаңа­шылдықтың жаршысы. Ол қоғамды серпіп, жаңғыртып оты­рады. Сондықтан да Абай мұрасы XXI ғасырдағы Қазақ­стан қоғамы мен оның береке-бірлігі үшін аса құнды.

Марионелла СЛЕСАРЬ,

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы филиалы Қостанай облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры