Жалпы алғанда, жер бетінде емдік қасиетке ие алуан түрлі өсімдік кездеседі. Емдік шөптерді халық ерте кезден-ақ пайдаланған. Өйткені адам баласы ежелден бері денсаулығын жақсартуға, ұзақ өмір сүруге құштар. Қазіргі заманауи технологиялар дамымай тұрғанда-ақ адамзат түрлі өсімдіктен емдік тұнбалар мен қайнатпалар, дәрілер жасап пайдаланды. Міне, Тарбағатайдың да сирек кездесетін өсімдіктерінің ішінде емге жарайтындары көп. Мысалы, кәдімгі қарғакөз (Paris quadrifōlia) – биіктігі 40 сантиметрге дейін жететін көпжылдық өсімдік. Мамыр және маусым айларында гүлдейді. Өте улы өсімдік. Әсіресе тамыры мен жемісі улы болып келеді. Қараңғы әрі дымқыл жерлерде өседі. Бұл өсімдікті емдік мақсатта гүл ашқан кезінде пайдаланады. Оның тамыры мен гүлінен тұнбалар, қайнатпалар дайындайды. Жемісін түйілуде, суық тигенде, несеп айдауда дәрі ретінде пайдаланады. Кәдімгі қарғакөзді ресми медицина саласында пайдалануға рұқсат жоқ. Тек халықтық емдерде қолданылады.
Немесе қызғылт семізот, кейде алтын тамыр деп те атайды (Rhodiola rosea). Бұл – биіктігі 70 сантиметрге дейін жететін көпжылдық шөптесін өсімдік. Таулы аймақтарда өседі. Алтын тамырды фармокологиялық салада қолданады. Халықтық емде де кеңінен пайдаланылады. Негізінен қалқанша без ауруларында, инфекциялық ауруларда, қан қысымының төмендеуінде және жоғарылауында, жыныстық ауруларда пайдаланылады. Адамның иммунитетін көтеруге оң әсерін тигізеді.
Сондай-ақ сафлор тәріздес аюдәрі (Rhapоnticum carthamoіdes) – биіктігі 80 сантиметрге дейін жететін көпжылдық өсімдік. Кей жерлерде «марал шөп» деп те атайды. Себебі бұғылар мен маралдар күз бен көктемде бұл өсімдіктің тамырын тұяғымен теуіп қоректенетін болған. Биік таулы аймақтарда өседі. Емдік мақсатта оның негізінен тамырсабағы мен тамыры пайдаланылады. Өсімдікті әлсіздік, жүрек, бүйрек ауруларына және қан қысымының төмендеуінде пайдаланады.
Әрине әр аймақтың халқы жергілікті жердің өсімдігін өз білгендерінше пайдалануы мүмкін. Дегенмен де, өсімдіктерді емдік мақсатта пайдаланудың да өзіндік тәртібі, жөні бар. Яғни, ұлттық парк аумағындағы сирек кездесетін немесе жойылып кету қаупі бар өсімдіктерді де заңға сай пайдалану қажет.
Салтанат МӘЖЕНОВА,
«Тарбағатай» МҰТП» РММ-нің аға ғылыми қызметкері
Шығыс Қазақстан облысы
