Алып шынар

Ең негізгі бір ерекшелік – бұл шығар­малар бағзы тарихты бүгінгі ұрпақпен шебер қауыштырған, ақиқатпен әдіптеліп, шын­дықпен суарылған. Сол себептен де ХХІ ғасырдағы деректілік пен нақпа-нақ ақпаратты талап ететін жаңа буын оқырманның сұранысына мүлтіксіз жауап беріп отыр.

М.Мағауиннің «Қыпшақ аруы» хикая­тында ХІ ғасырдан бүгінге дейінгі өнер адамының (Қыпшақ ханы Көбектің бәдіз­ші ұлы Саржан, оның бүгінгі жал­ғасы мүсінші Көбеков Саржан) қилы тағ­дыры арқылы ұлтымыздың тарихы, саяси өмірі, мәдениетінің көкейкесті мәселесі қозғалады. Хикаятта ХІ-ХХІ ға­сыр аралығындағы оқиғалар, яғни мың жылдық шегіндегі ел өміріндегі елеу­лі бел-белестер қамтылады. Автор хро­нологиялық аса ауқымды дәуірді қамту үшін мифопоэтикалық символдарды сәтті қолданып, нәтижеге жеткені көрінеді. Хикаятта кеңестік кезеңде өмір сүрген дарынды мүсінші Саржан тылсым жағдайда бүгінгі өмірден жоғалып, өзінің түпкі бейнесі қыпшақ ханы Көбектің ұлы бәдізші Саржанның дәуіріне өте алады. Осылайша замандар мен дәуірлер, өткен мен бүгін, тірі мен өлі, аруақ пен адамдар өзара тоғысып, тілдесіп, алмасып жа­тады. Уақыт пен кеңістікке бағынбау, ғалам­дарды еркін шарлау, кедергілерді елемеу – мифопоэтикалық танымның төл белгісі. Олай болса, М.Мағауин бұл шығармасында реалистік стильден саналы түрде алшақтап, керісінше, фольклорлық танымға табан тіреген деп түйін жасауға әбден негіз бар.

Дәстүрлі танымда тірі адамның мүсінін қа­шауға, суретін салуға тыйым салынады, өйткені, бабаларымыз адамның жаны сол бейнелерге көшіп кетеді деп сенген. Түрік халықтары адам өлген соң оның бейнесін елестетіп қуыршақ жасаған, мүсін қашаған, кейіннен тұл орнатқан, ондай нысандарға аруақ (онгон) деп табынатын болған.

 Хикаяттың басында жазушы революция ерлерін сомдап, тоқырай бастаған мүсінші досына С.А.Половцеваның «Қыпшақ тас мүсіндері» деген альбомын тарту ете­ді. Мүсінші ризалық білдіріп, жазушы до­сының мүсінін қашағысы келеді. Оған кейіп­кер былай деп жауап береді:

«– Болмайды, – дедім, Саржанның шынымен айтып тұрғанына көзім жетіп. – Мен тәңіріге, аруаққа және тылсымға сенетін кісімін. Жадағай, жалғыз-ақ өл­шем­дегі фотосурет емес, басыңның, бар біті­міңнің нақпа-нақ көшірмесі – қолдан жасалған сыңарың... Мүмкін, шайтан қо­нар. Ең қорқыныштысы – менің жаным өзім­ді тастап, сол мүсінге көшіп кететін шы­ғар. Түгел болмаса да, тең жарым, бөл­шек біті­сімен.... Рақмет, әуре болмай-ақ қой, – дедім».

Бұл эпизодты хикаяттағы мифология­лық сананың құлақкүйі деуге болады. Сар­жан альбомды ақтарып отырып, қып­шақ аруының тас мүсініне тап болады, оған ғашық болып қалады. Ол мүсін ор­на­ласқан Украинаның Херсон өңіріне са­пар шегеді, музейлерді аралайды, балбал­дармен сырласады, қыпшақ тарихына қатысты еңбектермен жіті танысады. Ақы­ры, тас мүсіндегі қыз – Айсұлу бегім (ХІ ға­сырдағы жары), өзінің бір кездегі қыпшақ ордасындағы мүсінші Көбек ұғлы Саржан екенін сезінеді. Саржан бұл сырды жазушы досына айтқанда, ол бастабында өнер иесінің қиялы екен деп ойлайды, бірақ кеңес мүсіншісі үкімет басшысынан екі метрлік екі көкшіл мәрмәр тас алып, ежелгі мүсіндерді (Айсұлу мен өзін) қа­шап, оларға, тіпті, жан бітіргісі келеді. Бұл іске Айсұлу бегім аян беру арқылы қол­дау көрсеткен соң Саржан іске шұғыл кірі­седі. Мүсін жасалып болғанша Саржан екі дүниенің ортасында жүреді, бұрынғы бабалардың әлеміне барып, саяхаттап келіп отырады. Межелі мерзімге жеткенде досын шақырып, мүсіндерге жан кіргізу рәсімін жасайды. Мынадай арбау сөз айтады: «Уа, тәңірім! Қуат бер, құтын қайтар, жан бер!».

Ежелгі түріктер жанды құт деп те атайды, демек, жазушы магиялық ескі үлгіге де иек артады. Сонымен, Саржанның жаны өзі қалыптаған тасқа айналып, ол 1173 жылға қайтадан өтіп кетеді де, өнер иесінің қала көшелеріне тұрғызған мүсіндері, тіпті, эн­циклопедиядағы өмірбаяны да қырық күннің ішінде тылсым жағдайда жоғалады. Қысқасы, «басқа бір кеңістік, басқа бір өлшемге» өтіп, көзден таса болған мүсінші 2004 жылы 19 қазан күні жазушының ұялы байланысына хабарласады. Сөйтсе, Саржан еліміздің алыс бір түкпірінде ауылда сурет пәнінен сабақ береді екен, Ай­сұлу ханым екеуі арғы қыпшақ әлемінен 1986 жылы көктемде оралған көрінеді, қыз­дары да бар, аты – Айбике. Саржан досына «Халқымның қасиетін әйгіледім. Тас­пен бедерленген тарихын жасадым... Ба­қытты болдық, Айсұлу екеуіміз. Екі жал­ғанның да қызығын көрдік... Қозы мен Баян тәңіріден құшақтары жазылмас үш күндік ғұмыр сұраған екен. Ал біз, міне, отыз... жоқ, тура қырық төрт жыл! Бұдан асқан қандай бақыт, қандай мерей, мәртебе болуы мүмкін!?», дейді.

Жазушы эпикалық санадағы Қозы мен Баянның қайта тірілу сарынын әдейі ес­ке салады. Бір сөзбен айтқанда, автор фоль­клорлық үлгілерді молынан пайдалана оты­рып, мүсіншіні (әрине, оқырманды да) сонау өткен ғасырларға бабалар дәуіріне шар­лата алады, әрі нақты деректерді, тіп­ті, библиографиялық мәліметтерді ұсы­на отырып, бүгінгі өнер адамының (мү­сінші мен жазушының) нәзік болмысын, талайлы тағдырын, ұлттық рухты оралту жолындағы күресін, бұл жолда жасалған әртүрлі көлденең кедергілерді шынайы суреттейді. Хикаятта автор ежел­гі қыпшақтың сынған мүсінін бүтін­деуді мақсат қылған өнерпаздың жан­кешті өмірін суреттей отырып, қазіргі қазақ­тың толымды кескін-келбеті, ірі түр-тұл­ғасы бабалар мұратымен үндескенде түгенделеді деген ойды ишаралайды.

«Қыпшақ аруы» хикаятында мифо­поэти­калық әрлеулер көркемдік құрал ретінде, шы­нымен, мол қолданыл­ған­дықтан (расында, бұл туынды жазушы М.Мағауиннің жеке шығармашылығында ғана емес, қазақ әдебиетінде мүлде тосын, соны стильдің басы болғандықтан да) сырттай қараған жанға шығарма тылсым рай танытады. Бірақ шығармада бүгінгі тұрмыс-тіршілік деректермен суреттеліп, қо­ғамдық-рухани өміріміздегі әдепкі істер ай­на-қатесіз әшкереленіп отырады.

М.Мағауиннің жаңа бағыттағы проза­сы­ның ішіндегі елеулі бір шығарма – «Кесік бас – тірі тұлұп» хикаяты. Бұл шы­ғар­мада Моңғолиядағы қазақтар тари­хында «Жалама айдаған жылдар» деп бел­гіленген қанды оқиға суреттеледі. Ас­траханьда 1860 жылы туған ұлты қалмақ, Ресей азаматы Далама Дамбийжанцан Амур­санаевтың (жергілікті қазақтар оны Жалама деп атаған, М.Мағауин Жа-лама деп жазады, біз автордың жазуы бойынша бердік) Моңғолиядағы қазақтарға салған ойран-лаңы, қасіретті зобалаңы хикаятта кеңінен көрініс табады.

«Кесік бас – тірі тұлұп» деген шығар­маның атының өзінен ежелгі сөз өнерінің белгі-бедері менмұндалап тұр. Себебі шы­ғыс халықтарының сөз мұрасында ке­сік бас, кесік қол әйел образы тұрақты кез­деседі. Мәселен, қазақта «Қу бас», «Киелі бас сүйек», «Мұстақым» деген ертектерде тыл­сым кереметке ие өлі бастың шытыр­ман өмір тарихы баяндалады. Бірақ жазушы хикаятта бейнелеген «кесік бас» ерте­гідегідей кереметке ие беймәлім бас емес, ол – Ресейдің Кунсткамера музейінде сақ­талып тұрған, формалинге батырылған қанішер қалмақ Жа-ламаның басы, ал, «тірі тұлып» – ол – Чехиядағы музейде сақталған қа­зақ бекзадасы Ақынбек марқұмның терісі екен. Ертектерде «қу бас» тіріліп, өз тарихын баяндайды немесе сол бас сүйектегі сырлы жазу шындыққа айналады. Хикаятта, керісінше, автор «кесік бас» пен «тірі тұлыптың» тағдырын өзі суреттейді. Шығарманың алдымен аты, одан кейін ішіндегі шытырман хикаяттық сарындар фольклорлық үлгі-бедерді көрсетіп тұр.

М.Мағауин бұл шығармасында миф­тің тірілуін, қазақтың емес, нақтырақ айт­қанда, моңғол малшы-араттарының арасында айтылатын «Әмірсананың қайта тірі­летіндігі» туралы мифтің өмірге оралуын таңбалайды. Тегінде, әйгілі сардар Әмірсана (кезінде Абылайханға келіп паналайтын Жоңғария қолбасшысы) манж-цин әскерінен жеңіліп, орысқа қарай бас сауғалап, аттанарда еліне «Мен күндердің бір күнінде қайта келіп сендерді шүршіт-қытайдан азат етем!», – деп, серт берген де­седі. Халықтың санасында батырдың осы серті ұзақ сақталғаны сондай, дөрбеттер орыс саудагері В.В.Бурдуковқа кездескенде «Әмірсана қашан келеді? Бізді қашан қытай езгісінен құтқарады? Ол туралы хабар-ошар бар ма?» – деп, үнемі сұрайтын болған. Мұндай ұғымға жеткізуші тағы бір себеп, будда дінінің түсінігінде аруақты ер­лер басқа адамның кейпінде өмірге қай­тадан туып, қасиетті әулие – Құбылған болып жаратыла алады деген наным да бар. Моңғолияға ақ түйелі диуана кейпінде кел­ген Жа-лама халықтың осы пәк сеніміне дап-дайын қожа бола қалады. Бір сөзбен айтқанда, ол халық зердесіндегі Әмірсана туралы мифті қайта тірілткен бейне екені даусыз. Хикаятта қайта тірілген Әмірсана бейнесін жазушы былайша өрнектейді:

«Өзін баяғы Әмірсана ханның қайта тіріл­ген әзиз тұлғасы – құбылған деп жария­лаған, қос өркеші баладай ақ атанға мінген жұмбақ лама сәске түс, сауда әбден қызған, у-ду, ашық-жайсаң бір күні дәл осы базарға ке­ліп кіруі тиіс еді...

– Әмірсана... – деген тұншығыңқы үн естілді топ ортасынан.

– Әмірсана...Әмірсана... – десті тағы бір дауыстар.

Дауысқа дабыр қосылды, дабыр-гуілге, гуіл-жаппай ұранға айналды...

– Уа, халқым! – деген, күмбірлеген үн естілді биіктен. – Дәл таптыңдар. Сонымен қа­тар нақпа-нақ емес. Әмірсана қайтып оралды. Ол рас. Бірақ өзі емес. Жаңғырып, жаралған тірі кейпі. Құбылған! Мен – Жа-лама, Тибетте, Лхасадағы Далай-ламаның өзі­нен бата алған, Мәңгілік өмір дарағының қасиетті жапырағын жеген Жа-лама, сол Әмірсананың туған шөбересі болам! Иә, мен – құбылған Әмірсана!».

Аңқау елге арамза молда дегендей, ақы­ры, Қобда қаласын манж-қытайдан азат еткеннен кейін Жа-ламаның атақ-абы­ройы артып, ол батыс өлкенің жарты пат­шасына айналады. Қазақтарды қырып-жойып, ішкері қоныс аудартып, көнбеген Ақын­бектің терісін тірідей сойып, тұлып жасайды. Бұл оқиғаның куәгері, халық ақыны Нәжікеш Таңқайұлы былай деп жырлайды: «Жайладық жаз маусымда Олоннуурға, ләшкердің өкімімен бардық зорға. Сойғызып Ақынбекті бітеу тұлып, құтылмас әбден түстік темір торға».

Әмірсананың қайта тірілуі туралы аңыз­дау ұлт азаттығын аңсаған халықтық миф болса, бұл адам баласына жат зұ­лымдық түс­інік Жа-ламаның сырқат санасынан ту­ған өзгеше жыртқыштық кесел бол­са керек. Жаны шығуға айналғанда шәйіт Ақынбек қанішерді қарғап көз жұмады:

«Жа-лама! Қарғыс атсын сені! Басың най­заға шаншылсын! Етіңді ит жесін! Екі жалғанда тыным таппа! Тұрағың тозақтың төрінен болсын!».

Бұл қарғыс айна-қатесіз орындалғаны хикаяттың соңында көрініс табады. Иә, Моңғолияның революциялық қызыл өкі­меті­нің көсемі Д.Сүхбаатардың бұйры­ғымен Нанзад батыр, Дугаржав, Даш бас­таған топ бүлікшіл қаныпезер Жа-ламаның бе­кінісіне шеберлікпен еніп, оны атып өлтіреді.

Осы тарихтың көркем жаңғырығы хикаятта нанымды суреттеледі. Жауынгер Даш атып өлтірілген Жа-ламаның басын кесіп алып, оның тәнін итке жегізеді де, кесік бастың бұзылмай сақталуын ойлас­тырады. Сол кезде Жа-ламада құлдықта арып-ашып жүрген қазақтың екі шалы оған кездесіп, ақыл кеңес береді.

«Екі ақсақал әрі абыржып, әрі таңыр­қап, азғана отырды да, зұлымдыққа орай жаза ғой деп тоқтаған. Ақыры, күтпеген кеңес шығарды. Аз-мұз тұз сіңіп, біршама сор­ғығаннан кейін, басты сексеуілдің түті­німен ыстау керек еді. Қазақтың шалдары бас­қаша қисын тапты. Торсық, торсық бар ғой. Қымыз ашытатын. Моңғолдың емес, қазақтың торсығы. Сондай болуы керек деп ұғындырды. Иә, талай көрген – әб­ден ысталған теріден тігеді екен. Мына Жа-ламаның басы сол торсықтай болып ыс­талса, қандай жақсы... Даштың көңіліне қона кетті».

Астрахань қалмағы Жа-лама ата-баба кегі үшін қазақтың қыр соңына түссе, алаш­тың қарапайым екі қариясы оның басын баппен ыстап, кек қайтарғаны тұс­палданады. Кесік бас «жүз жыл көрмеде тұр­са да, бұзылмастай» ысталып болған соң Жа-лама туралы жалпақ моңғол жұртына таралған аңыз-лақаптың соңына нүкте қойылады. Яғни, хикаяттың басында жан­данған миф енді «өледі». Ол былайша көрі­ніс табады:

«Жа-ламаның тұздалған, ысталған, қа­зақтың көн торсығындай қатып-семген ке­сік басы найзаға шаншылды. Ор­та­лық рево­люциялық өкімет алдамшы лама, қа­ні­шер қарақшының шынымен өлгенін, ен­ді қайтып оралмасын, ешқандай бүлік, тол­қуға жол жоқ екенін, жаңа, қызыл діннің күш-құдіретін әйгілеу үшін сырттан келген сенімді қалмақ шеріктерінен арнайы жасақ құрып, найза ұшына бекітілген бас­ты жаңғырған, жаңарған ұлыстың барлық ай­мағында отырған еңбекші халыққа көрсетіп шығу туралы жарлық берді.

Жа-лама өліпті! Басы найзаға шаншылып, ел аралап жүр!..».

Сонымен, хикаятта 1912 жылы Ақын­бек айт­қан қарғыс 1922 жылы орындалып, Жа-ла­маның етін ит жеп, басы найзаға да шаншылады. Қарғыста қапысыз айтыл­ғандай, «жаны да екі дүниеде тыныш тап­пағаны» былайша бейнеленеді:

«ХХ қатыгез, темір ғасыр дүниеге әкел­ген әщады құбыжықтар әулетінің бірегейі ғана емес, ең алғашқы ірі тұлғасы Жа-лама­ның қанға тоймаған жаралы жаны күні бүгінге дейін тыным тапқан жоқ, өзі­нің ке­сік басын күзетіп, Ленинград-Петер­бург­та әлі жүр деседі».

Жазушы «Кесік басқа ақы берсе де, жуы­мас едім. Тірі тұлұпты сұрап жү­ріп, өз көзіммен көрдім...Тірі тұлұптың бүгін­гі ұрпа­ғы ретінде», дейді осы күнгі Прага­дағы кеңіс­тікке қайта оралып.

Хикаяттың соңында жазушы адамға жасалған қиянат адамзатқа ортақ екенін сездіріп, талай зобалаңды бастан кешкен қа­зақ­тың сыртқы терісі сойылса да, ішкі жү­­регі, өр рухы қалпында қала бергенін әй­­гілеп, алаш ұрпағын қайсарлыққа үн­дей­ді, ерекше философиялық түйін жасайды:

«Теріміз тірідей сыпырылды. Сүйегіміз ғана қалған. Құры жан діңкелеп, қу сүйек сау­дырап, бүгінгі күнге жетіппіз. Зары­ғасың, қамығасың, бірақ тәубе айтпасқа тағы амалың жоқ... Тері – сыртқы кеп. Ха­лық­тың өзі емес, жамылғысы, ауыспалы киімі. Тарихтың ұзақ жолында тағы бір өз­геріппіз. Сүйек бүтін. Жара жазылады. Әйт­кенмен... әуелгі, тума кебімді ұмыта ал­майды екем. Қуанышты да, қайғыны да. Неше мың жылдық ғұмырымның жарым сағат, жарты минутын».

М.Мағауиннің қоғамдық санаға дүм­пу туғызған келесі бір романы – «Жар­мақ». «Жармақта» Қазақстанның қазіргі қоғамдық-саяси өміріндегі шешімін тап­паған келелі мәселелер сөз болады. Бұнда бас кейіпкер екіге жарылған – Мұ­рат Қазыбеков ұлттық рухтың жоқшысы кедей тарихшы, ал, оның жарты бөлшегі – Марат Қазы­беков керісінше, дәулетті бизнесмен, биліктегі элита.

Тегінде, бір адамның екіге жарылу са­рыны қазақ ертегілерінде, әлемдік әде­биетте кездесетін сарын. Романда мұн­дай жағдаят былайша көрініс табады: «Бал­жанның өңі бұзылып кетті. Иегіне дейін көміліп, көрпе астына тығылған. «Сен...сен... – дейді дір-дір етіп. – Сен... екеу екен­сің ғой!», «Балжан, Балжан... қорықпа, бұл мен ғой!», – дейді, тіпті де, мен емес, тек маған егіздің сыңарындай ұқсайтын біреу».

Міне, университетті үздік бітірген да­рынды тарихшы жас ғалымның бір өзі тылсым жағдайда екіге бөлініп, бірі – жан жолында, бірі тән жолында қызмет ете­тін жолайрыққа түскен сәті. «Бір бүтін – қос жармақ. Анау, кеткен жармағым ал­ғашқы қадамынан бастап, маған тиеселі бар игілікке ие болған. Әуелі жүрек емес, есеп­пен қосылған сұлу жар, оған жалғас мол­шылық өмір, барақат тіршілік... Берік, нақ­ты бағдар – бар болып, бай болып, ты­ныштықта дәурен сүру – басқа ниет, пиғылдан ада. Ал мұндағы жармақ – құр кеуде ғана. Рас, терең білім, ұлттық таным, бірақ соған орай қажымас қайрат, қайыспас жігер жоқ».

Сонымен, жаңа қазақ сенатор Марат Бей­сенұлы «Ақырзаман адамы. Қазақ ақырзаманының. Бүкіл дүниеден түңілген – ештеңеден тайынбайды, иман, ұяттан ада – ешкімге сенбейді, сөйте тұра, өмірге өте құш­тар. Оның ұғымындағы өмір – билік пен байлық».

Бизнесмен Марат Бейсенұлы өз сыңары Мұратқа ақша төлеп, ежелгі қыпшақ ұлысы ту­ралы көлемді кітап та жаздырады. Оны өз атынан шығарғысы келіп, барымталап ала­ды, байлыққа мас болған жаңа қазақ сена­тор болып сайланған соң сыңарын, яғни қа­ра халықты жәбірлеумен айналысады. Бұ­ған төзбеген зиялы Мұрат оны өлтірудің тәсі­лін табады, себебі тарих­шы Мұрат өзіне қол жұмсаса, оның жаны бір – жармағы сол сәтте көз жұматынын түсінеді. Марат Бей­сен­ұлы парламентте «Қазақстан: демография және иммиграция» деген тақырыпта ұлт­сыздану ұранын көтеріп жатқанда оның сыңары Мұрат қол тұзаққа асыла қалады, сол сәтте сенатордың да тілі күрмеліп, буы­нып, жаһаннамға қабат аттанады.

Бір қызығы, Мұраттың жаны ұшып, ас­панның екінші қатына көтерілгенде сыңарының жаны келіп, оған қосыла ке­теді. Бұл да – байырғы танымның белгісі. «Енді ғарасат майданында бірге жауап бере­міз, екі кісі, екі ғұмыр емес, бір кісі, бір ғұмыр ретінде. Мен ғана. Жалғыз өзім», деп толғанады зиялы Мұрат Бей­сен­­ұлы­ның рухы.

Жазушы М.Мағауиннің жаңа романы­ның бас кейіпкері Жармақ есімінің арғы тамы­рында ескі түркілік тарихи танымның қат­пар-қыртысы мол. Жармақ деген сөз «жарылу», «жарты болу», «жарымжан» деген ұғымды да, сонымен бірге жармақ, яғни «соқыр тиын» деген мағынаны да береді.

Жарты басты, жарты денелі адам бей­не­­сіндегі мифологиялық кейіпкерді татар, баш­құрттар «ярымтык», моңғолдар эрэмдэг-зэрэмдэг (жарымжан, мүгедек) деп атайды.

Діңі берік, тамыры терең алып шына­р­ға айналған сөз зергері М.Мағауин осындай түркілік түпбейнелерді арқау етіп, бір адам­ның екіге жарылғандығын шым-шыты­­рық тартыспен суреттейтін әйгілі за­манауи романын кейіпкерінің аты мен әре­кетіне ұқсатып «Жармақ» деп әдейі атаған.

Сайып келгенде, бұл – тәуелсіздік ал­ған соң оның қызығы мен шыжығына бөк­кен байшыкеш жаңа қазақтар капита­лизмнің сылдыраған соқыр жармағына ашкөздікпен таласып, есінен адасып, қара халықты да, құдайды да ұмытқандығы туралы, мұның ақыры елдің болашағына өлшеусіз зарар болатынын ақсақалдықпен ескерткен өсиетнамалық туынды. Классик жазушы қазақ қоғамында орын алып отыр­ған жаңа қазақ пен ескі қазақтың арасындағы қайшылықты, дүбәра-дүре­гейлер мен ұлт зиялыларының ортасын­да өріс алған жікті шеберлікпен суреттеген. Бұл кесел тереңдей берсе, ұлт тұтас­тығына нұқсан келетіндігіне дәйекті көз жет­кізіп, данагөйлікпен дабыл қаққан. Қазақ­стандағы саяси-әлеуметтік өмірді деректі толғаммен өре суреттеген шыншыл шығармаға мифопоэтикалық бояу­лар нақысты сәуле түсіріп, романның компози­циялық құрылымын күрделендіріп тұр деу­ге негіз бар.

Қазақ халқының бедерлі тарихы мен шынайы өмірінің қалтарыс-бұлтарыста ес­керусіз қалып айтылмай келген тың парақ­тары аталған шығармалардың алтын ар­қауына айналған. Өмір-тіршілігіміздің күн­­дерегі, терең тарихымыздың тірі ше­жі­ресі секілді шыншыл реңдегі бұл шы­ғар­­малар фольклорлық айшықты бояулармен шебер әрленіп, жаңа стильмен әше­кейленгендіктен оқырманды көкорай көр­кемдік әлемге жетелеп, ғажайып тылсым сырларға саяхат жасата алады.

Ақеділ ТОЙШАНҰЛЫ,

Халықаралық Түркі академиясының сарапшысы, фольклортанушы ғалым