Ол жер жаннаты Жетісудың Еркіндік аулында дүниеге келген. «Біздің елде Еркіндіктің суын ішкен адам жерде қалмайды» деген тәмсіл бар» деп туған жерін жанындай жақсы көріп, аузынан тастамай айтып отырушы еді. Осыны айтқанда жүзі ерекше нұрланып, баладай бал-бұл жанып, масаттанып кететін.
Әкесі Сұлтан майданда қаза табады. Сөйтіп шешесі 23 жасында жесір, бұл 2 жасында жетім қалады. Кейін ержетіп, азамат болғанда әкесінің қаза болған жерін тауып, топырағын еліне әкеліп, еңселі ескерткіш қойғанының өзі ұлағаты мол, үлгісі зор тірлік емес пе?!
Ал өзін қолынан жетелеп жүріп өсірген ардақты анасын алақанына салып аялады. Сөйтіп перзенттік парызын да адал өтеді.
Ол осы ауылдағы қазақ орта мектебін бітірген соң, сол кездегі үрдіс бойынша комсомолдық шақырумен талаптың тұлпарына мініп, бір қиырдағы Арқа төсіндегі Теміртау қаласына келеді. Одан Украинаның Днепродзержинск қаласындағы №8 техникалық училищеге бір топ жаспен арнайы жіберіліп, металлург мамандығын алды. Болашақ танымал құқықтанушы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия комбинатының құрылыс жұмыстарында еңбек етіп, мәдени-ағарту мекемелерінде, ақпарат саласында әртүрлі қызметтерде болып, өмір мектебінен өтті. Сөйтіп жүріп оқудан да қол үзбей Алматыдағы Қазақ мемлекеттік университетінің заң факультетін бітіріп алды.
Талдықорған облысында тергеуші, адвокат, халық судьясы болды. Әділет министрлігі мен Бас прокуратура аппаратында еңбек етіп, мол тәжірибе жинақтады.
Жетілмей жатып жетім қалған, қиырдағы бір ауылдан қанат қаққан сол бір қаршадай қара баланың алған асулары мен шыққан биіктерін кейінгі жастарға үлгі, ұрпаққа өнеге ету үшін атай кеткен жөн сияқты. Қазақстан Республикасы Президенті мен Министрлер Кабинеті аппаратында мемлекеттік-құқықтық сектор меңгерушісі, құқық қорғау органдары бөлімінің меңгерушісі, республика Бас прокурорының орынбасары, Жоғарғы сот төрағасының бірінші орынбасары болып қызмет істеді. Ал 1995-2000 жылдары Бас прокурор, Жоғарғы сот төрағасы тәрізді жоғары лауазымдарды абыроймен атқарып, заң салаларының шырқау шыңына шықты. Соңынан Жоғарғы сот Кеңесін басқарып, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Құқықтық саясат жөніндегі кеңестің және Қазақстан Республикасы Парламенті жанындағы Адам құқығы жөніндегі комиссияның мүшесі, Парламент Мәжілісі жанындағы Қоғамдық палата төрағасының орынбасары қызметтерін де атқарды. Бүгінгі күннің биігінен қарағанда үлкен саясаткер, ірі ғалымның басты өмір белестері көз алдымызда осылай сайрап жатыр.
Мақсұт Сұлтанұлы өзі таңдап алған заңгер мамандығының мәртебесін әрдайым биікке көтеріп, оған соңғы демі таусылғанша адал қызмет етті. Заңгерлік соқпағын қарапайым тергеушіліктен бастаған ол өз дара жолын жасап, сот пен прокуратура сияқты салмақты екі саланың ұшар шыңына, зау биігіне шығып, әділеттің ақ туын желбіретті.
Еліміздің қоғамдық-саяси өміріндегі жемісті қызметі, мемлекеттік-құқықтық институттардың құрылуы мен дамуына бел шеше, белсенді атсалысуы, заң ғылымының және білім беру ісінің дамуына орасан үлес қосуы Мақсұт Сұлтанұлының еліміздегі ең бір белді де беделді құқықтанушы деңгейіне көтерілуіне ықпал етті.
Құқыққа және заң ғылымына қызмет ету өмірінің мәніне айналды, өз орнын тап осы ғылымнан тапқан ол тамаша кәсіби мектептен өтіп барып, ерен тұлға ретінде қалыптасты.
Сәтін салғанда елімізде азаттықтың ақ таңы атқан жылдар Мақаңның заңгер болып әбден толысқан, ақыл-парасаты әбден кемеліне келген кезіне дөп келді. Содан да болар, ол аталған екі салаға жылдар бойы сіңіп қалған кеңестік кеселді саясаттан тез арылып, азат елдің азаматтарына құқықтық қалқан бола алатын зайырлы заңдардың қабылдануына өлшеусіз үлес қосты.
Сол тұс прокуратураның қоғам өміріндегі орнын анықтап берген маңызды өзгерістер мен шешуші оқиғалардың уақыты болатын. Сапалық жағынан жаңа және пәрменді прокуратура жүйесін құру жөніндегі стратегиялық міндеттер түбегейлі жаңа және нық шешімдерді, айқын мақсатқа бағытталған соны іс-қимылды талап етті. Ал Мақсұт Сұлтанұлы шынайы кәсіби шебер және талантты басшы ретінде бұл міндетті де ойдағыдай жүзеге асырды.
Кеңес үкіметі кезінде прокуратура дегеніңіз атауының өзінен ат үркетін қызыл империяның қайраулы қылышы болғаны жасырын емес. Ал тәуелсіздік туы қолға тигеннен кейін оның ендігі орнын анықтау күн тәртібіндегі өткір де өзекті мәселе еді. Қадағалау органының тізгінін қолына алған ағамыз кәсіби маман, талантты басшы ретінде бұл мәселені де ел мүддесіне лайықтап, оңтайлы шеше білді. Оған бүкіл қадағалау органдарының басты бағдаршамы «Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы» Президент Жарлығының сол тұста қабылданғанын айтсақ та жеткілікті болар. Осылайша, көбіне-көп Мақаңның табандылығы мен принципшілдігінің арқасында прокуратура заманымызға сай құқық қорғау жүйесінің негізгі институттарының біріне айналды.
Мақсұт Сұлтанұлы егемен еліміздің құқықтық реформаларының аса маңызды қағидалары бекіп, қанат жайып жатқан тұста да мемлекетімізде заңдылық пен әділ сот төрелігінің үстемдігін орнықтыру ісінің басы-қасында жүріп, орасан зор еңбек сіңірді.
Реті келгесін айта кетейік, алқа билер сотының атауын енгізген де Мақаң болатын. «Қазақстан Республикасындағы алқа билер соты туралы» заң жобасын жасаумен айналысқан жұмыс тобына Мақсұт Нәрікбаев жетекшілік жасағаны белгілі.
Судьялардың үстіне ұлттық ою-өрнекпен әдіптелген әдемі мантия кигізген де осы кісі. Оған билер тарихының тінін тарқата зерттеп, терең білуінің де көмегі тигені сөзсіз. Өңі нұрлы, сөзі нәрлі асыл ағамыз көсіліп сөйлеп кеткенде өзі де баяғының билеріне ұқсап кететін.
Ол: «Басқа мамандық иелері қателессе, түзетуге болар, ал сот аяғын шалыс басса, жазықсыз жанға қасірет әкелері сөзсіз. Ондай жағымсыз жайттың бүкіл сот жүйесінің беделіне нұқсан келтірері де анық. Сондықтан басқа басқа, ал судьяға қателесуге әсте болмайды», деп үйретуден бір жалықпайтын.
Еліміздің сот жүйесіндегі заман ағымына сай небір өрелі өзгерістердің де дәл Мақсұт Сұлтанұлының кезінде жүзеге асуы тегін емес.
Елбасының «Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шаралар туралы» Жарлығына сәйкес жергілікті соттардың судьяларын Президенттің, ал Жоғарғы сот судьяларын Парламент Сенатының тағайындау құзыры енгізілді. Еліміздің тарихында алғаш рет судьялар тұрақты мерзімге бекітілетін болды. Президенттің «Сот жүйесінің тәуелсіздігін нығайту шаралары туралы» Жарлығы да сол тұста қабылданды. Еліміз сот жүйесінің заман талабына сай нығая түсуіне зор ықпалын тигізген мұндай құжаттардың өмірге келуінің бел ортасында заң жүйесінің білгірі Мақсұт Сұлтанұлы жүрді.
Ал бұл күнде сот жүйесінің тәуелсіздігін арттырып, судьялардың мәртебесін көтеру, сот қызметін уақыт талабына сай жетілдіріп отыру ісіне белсенді түрде атсалысып отырған Судьялар одағының өмірге келуі де М.Нәрікбаевтың бастамашылығымен болған дүние екенін бұл күнде біреу біліп, біреу білмес.
Көп жылғы бейнетпен шыққан биігін тастап, жер ортасына келгенде өмір жолын өзгерту кімге де болсын оңай соқпасы анық. Мақсұт Сұлтанұлы Жоғарғы сот төрағалығынан кеткенде талайымыздың уайымдап қалғанымыз рас. Бұл жағдайдан да жақсы ағамыз өзі алып шықты. «Ұстаздық ету талай жылғы арманым еді, жеттім-ау әйтеуір» деп, ұжыммен қоштасуға жайраң қағып келді. Ағамыздың жарқырап тұрғанын көріп біздің де көңіліміз жайланып қалды. Сөйтіп ол өз перзенті – Қазақ гуманитарлық-заң университетіне өмірінің он бес жылын арнап, мыңдаған шәкірті үшін білім шырағын маздата жақты. Оның жетекшілігімен 6 ғылым докторы, 10 ғылым кандидаты даярланыпты.
М.Сұлтанұлының шығармашылық қуаты да мол болатын. Мақаңның қаламынан туған «Подросток и закон», «Дорога к правосудию», «Правовая охрана детства», «Тұғыры берік туған ел» және «Бақыттың қиын баспалдақтары» кітаптары өз маңызы мен мазмұнын жоймақ емес. Ал «Ұлы билерімізден Жоғарғы сотқа дейін» деген туындысы – ұлтымыздың рухани дүниесіне қосылған іргелі зерттеу деп ауыз толтырып айтуға болатын үлкен еңбек. Бұл кітабы кезінде ғылыми орта мен қалың жұртшылық арасында өзінің лайықты бағасын алды да.
Ал Нұр-Сұлтан қаласының қақ ортасында тұрған, Мақаңның бастамашылығымен тұрғызылған үш бидің еңселі ескерткіші оның өзін де ұдайы еске салып тұратыны анық.
Небір алмағайып кездерде Елбасымыздың сенімді серігінің бірі болған, заңғар заңгер, ұлағатты ұстаз, парасаты мол, пайымы биік Мақсұт Сұлтанұлы Нәрікбаев ағамыздың асыл бейнесінің жадымызда жаңғырып, жарқырап тұра беретініне сенімім кәміл. Ол кейінгі ұрпаққа еліне деген ерен еңбек пен биік мұраттың өшпес өнегесі мен үлкен үлгісін көрсетіп кетті.
«Жақсының аты, ғалымның хаты өлмес» дейді халық. Ендеше, ер тұлғалы, тау мүсін Мақсұт Сұлтанұлының да есімі ел есінен кетпек емес.
Рашид ТҮСІПБЕКОВ,
ІІ дәрежелі Мемлекеттік әділет кеңесшісі
