Бәрінің де септігі тиюі мүмкін, алайда сол сенімнің негізін қалайтын да, шыңдайтын да бір құдірет бар. Ол – әр адамның тағдыры. «Әркім тағдырынан жазғанды көреді» деген қағиданың қатпары да қалың, байыбы да әр алуан, талабы да күрделі. Сондықтан сан миллиондаған тағдырды қазақтың бір баласының немесе бір тұлғасының тағдырынан бөліп қарау ауырлау болғанмен, ол бала даралық пен даналыққа сатылай еңбекпен көтерілсе, «неге бөліп қарау қисынсыз?» деген сұрақ та туады. Кәрі тарлан тарихта орны бар хан мен қараша да, би мен батыр да, шешен мен ақын да, бағы мен тағы бар басқа да бір кезде қазақтың қара сирақ баласы болған. Ел аузынан түспейтін көсемдер мен қаһармандардың да «қарадан шығып хан болған» соқпағы бар. Біз олардың тарихи жолына, ерлік шежіресіне, «табанақы, маңдай теріне», ұйқысыз-күлкісіз күндері мен түндеріне қарап, өмірлік сабақ аламыз. Ақжарылқап заманда өрлеп-өркендеу үшін қуат аламыз. Тіршілікте сол тарихи, мәдени, саяси мұраны іске жаратуды мұрат еткен сан ұрпақ өсіп келеді. Барымызды бағалап, жоғымызды түгендеуге атсалысып жүрген көптеген қайраткер де мемлекетті дамытуға өз үлесін қосып жүр. Соның ішінде жауапкершілік салмағы зіл батпан руханият, ақпарат, дипломатия мәселелерін өз мойнына арта білген, қазір де осындай мемлекеттік, қоғамдық, әлеуметтік істерден шет қалмаған нар тұлғалар бар. Олардың өткен жолы түгіл, бүгінгі ісі жастарға ғана емес, өз замандастарына да өнеге екенін ауыз толтырып айтуға тиіспіз.
Сол ұрпақтар арасындағы сабақтастықты жалғау жолында тынбай тер төгіп жүрген, алмағайып дәуірде де тура жолдан таймаған, қоғам, мемлекет ісіне, елдік жауапкершілікке адал қазіргі алыптар тобының белді өкілі Қуаныш Сұлтанұлы деп білеміз.
Оның өмір жолы, өскен ортасы, замандастары туралы, атқарған қызметтері, жазған еңбектері жөнінде тәтпіштеп жату, тіпті қайталау соншалықты көкейкесті емес. Өйткені оның бәрі өрде де, төрде де, санада да, санатта да сайрап тұр. Көпті көрген, өмір сабақтарын түйген, журналистиканың барлық классикалық жанрларында жаза білетін көшелі кісіге «Қуаныш Сұлтанұлы» деген аты-жөн – қашанда біліктілік пен парасат өлшемі. Сондықтан біз бұл жолы көпке үлгі қайраткер тұлғаның өзіміз таныған қасиеттеріне тоқталғанды жөн көрдік. Оның тағдыры мыңдаған құрдасының тағдырымен, тауқыметімен ұқсас болуы мүмкін. Фашизмге қарсы соғысып, қан майданнан елге жарақаттанып қайтқан әкесі дүниеден озғанда, ол бар болғаны 12 жаста екен. Естияр ұл әпкесі мен қарындасын, екі інісін жігерлендіру үшін де іштей рухтанады, намысын жанады.
Сол шақта анасының: «Қуантай, әкеңнен қалған баланың үлкенісің...» деген сөзі оқушы Қуанышты бір сәтте-ақ жауапкершілік белесіне көтереді. Балалықпен қош айтысып, саналы өмірге жол тартады. Бұл – әке қуатымен, ана сүтімен келген жауапкершілік еді. Оны өлшеу мүмкін емес, тек сезіну керек. Қандай жауапты сәттерде шешім қабылдаса да анасының рухы сабырға шақырады, аруағы перзентінің биіктен көрінуін қалайды. Өмір соқпағының даңғылы болмайтыны белгілі, әркімнің өз сүрлеуі бар.
Атжалын тартып мінген, жастайынан ел алдына шыққан адамда сабырлылық, қанағатшылдық қасиет тереңінен орнайды. Бұл – сирек құбылыс. Оның себебін естелігінен таптық. «Есіңде болсын. Қол-аяғың сау, есің дұрыс болсын деп тіле Алладан. Ақыл-есің дұрыс болса, қол-аяғың сау болса, өз наныңды өзің тауып жейсің. Ешкімнен нан сұраушы болма. Көмектің де қажеті жоқ. Өзіңді өзің асырауға үйрен» деп қайраудың өзінде үлкен аналық өсиет жатыр емес пе? Қандай кезде де өжет болудың, ешкімнің алдында төмендемеудің жолын нықтап, нұсқағаны дерсіз. Бұл тәлімнің сыры да – ананың табиғи болмысында, имани тазалығында еді. Талапты жан кез келген кәсіпті үйренуде, меңгеруде уақыт, күй талғамауға тиіс. Ол үшін ауыл, қала, әскери міндеткерлік, қоғамдық қызмет кедергі бола алмайды, керісінше жастық кездегі білім, тәжірибе жинақтауы талабы мен талғамына орай жүзеге асып жатады. Осы тұрғыда Қуаныш Сұлтанұлы өз қатарындағы замандастары сияқты барлық мектептерден өткен деуге болады. Ауыл шаруашылығы, техника, радиотехника, спорт салалары бойынша жиған-терген білімі бір кісіге нан табарлықтай дәрежеде десек, артық айтқандық емес. Ал ұлтымыздың дәстүрі, мәдениеті, ғылымы, әдебиеті, музыкасы өзінің өсу өрісі екенін сезіп, журналистика мамандығын таңдағанда жол сілтеген ұстаздарына құлақ асумен бірге айқын ұстанымын, ізденімпаздығы мен шығармашылық әлеуетін жанына серік еткеніне көзіңіз жетеді. «Қайраткер қасиетін» білгіңіз келсе, оның жастайынан жазған мақалаларын, еліміздің тарихи белестеріне орай шыққан кейінгі жылдардағы кітаптарын оқысаңыз да жеткілікті. Бәрінде «теңіз тамшысының дәмі білініп» тұрады. Ал орталық мерзімді басылымдардағы публицистикасы тәуелсіздіктің шежіресін тарқатқандай болса, Елбасы мен басқа да қайраткер, санаткер замандастары туралы жазған эсселері оқырманға ой салумен қатар ізгілікке бөлейді. Парасат пен адамгершілікті, адамзатқа ортақ өзге құндылықтарды бағалауға, асыл қасиеттерді дәріптей білуге, қазақ ұлтының баянды дәстүрін, Қазақстан халқының мызғымас бірлігін қадірлеуге шақырады. Ол маңызды мәселеге қалам тербеп, сырттан ғана бақылап отыратындардың санатынан емес. Қуаныш Сұлтанұлы өзінің қызметінен бөлек, барша мәдени шараның – премьера, презентация, көрме, концерт болсын, жастар арасындағы, этносаралық татулық пен патриоттық бағыттағы жиындардың, түрлі мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар мәжілістерінің бел ортасында жүреді. Мұндай үздік қасиет барша мемлекеттік қызметкерге, депутатқа, министрге үлгі-өнеге деп батыл айта аламыз. Ұлт мәдениеті, ұлт өнері үшін ділімен емес, тілімен ғана күйіп-пісетіндер бұдан сабақ алуы өз алдына, құрығанда бұл олардың қаперінде жүрсе екен деген оймен жазып отырмыз.
Ел байқаған (соның ішінде біз де бармыз) дінімізде аса құрметпен әспеттелетін тағы бір сипаты – келіскен көркем мінезі. Әрине, идеология саласында бұрын-соңды талай лауазымды адамдар болды, қазір де бар, бірақ солардың біразы негізгі миссиясын сезіне алмады немесе сезінбей жүр. Ол – халықпен күндіз-түні, қоян-қолтық жұмыс істеу, жұртшылықтың, адамдардың тілек-арманын ұғу, көпшіліктің тілін табу болса керек. Әрине, жеке және қоғамдық қатынастарды реттеп отыру – оңай шаруа емес. Оның тетігін тауып, кілтіне ие болу – халықпен біте қайнасу деген сөз. Қиғаш әрекеттің алдын алу, пайдалы істі дер кезінде пайымдау, жақсы-жаманнан тез қорытынды жасау – билік жүйесінің әліппесі әрі қисыны. Жалпы, халыққа түсіндіру жұмысы – істің жартысы ғана, маңыздысы – адамдарды иландыру. Оған рухани тұғыр – мінез керек. Идеологиялық жұмыстың бүге-шігесіне дейін білетін Қуаныш Сұлтанұлы парламентте ғана емес, қарапайым халықтың ортасына да еркін кіріп, ұлтқа ортақ құндылықтарды айтып, талай мәрте көсілгеніне де куә болдық. Қоғамдағы жүйесіздік пен кереғарлықты батыл айтқанын да, түрлі пиғылдағы адамдардың қитұрқы қылықтарын әшкерелеп, соңынан кешіргенін де көрдік. Бұл да кешіре білетін қасиетінен, көпшілікті ұйыта білетін қабілетінен, жайдары көркем мінезінен екені шүбәсіз.
Келешектің келбетіне үнемі сеніммен, үмітпен қарайтын Қуаныш Сұлтанұлының тағы бір ерекшелігі – өткенді мансұқтамау, дәстүр жалғастырудағы мираскерлігі. Бардың бағын асырып, өткеннің тағылымын еске салып отыру. Оның қисыны бар. 2006 жылы желтоқсанда, яғни заңғар Әбіш Кекілбайұлының көзі тірісінде-ақ замандас классик-жазушының портретін терең ашып көрсеткен Қуаныш Сұлтанұлы: «Біз кейде бүгінгі күннің биігінен өткен заманымыздың қыр-сырына үңіліп жатпастан, бәрін «бір қауызға» сыйғызып, «бір сыпырғышпен» сыпырып, баға беріп жататынымыз бар. Сол тоталитарлық жүйенің кезінде де әртүрлі лауазымды қызметтерде жүріп, ұлтымыздың ұлттық мәдениет, әдебиет, ұлттық мұра, салт-дәстүрлерінің сақталуына сақшы болған ардақты адамдарымыз да баршылық» деп жазған еді. Шындығында, елдік істе ерлікке пара-пар еңбек жасаған, өшпес із қалдырған ұлт қайраткерлерін халық ұмытпайды, қадірлейді. Өнеге тұту үшін, үлгі ету үшін. Олар – қоғам мен ұлт санасының сапасын көтеруге ғұмырын арнаған тұлғалар. Қай кезде де ой мен байлам деңгейі сананың сапасына тәуелді. Дана Абай – құлдық санадан құтылған ғаламдық ойдың иесі болды. Абайдың ұлттық санасы Алашты оятты. Өкінішке қарай, Алаштың идеяларын жаншыған тоталитарлық жүйе ұзаққа созылды. Қазақ халқының сағын сындырып, жасық етуге тырысқан озбыр саясатты да көрдік. Тәуелсіздік алғанға дейін ұлттық сана жойылудың табалдырығында тұрды. Ең қиыны – жоқтан барды құрау, жоғалған құндылықтарымызды түгендеу жаңа сапалы, серпілген сананы қажет етеді. Азат елдің рухымен суарылған, ұлттың біртуар тұлғалары қалыптастырған және сабақтастықты қалайтын ұлттық сананы жаңғырту қайтадан күн тәртібіне шықты. Бұл – табиғи қажеттілік әрі заңды құбылыс. Сондықтан осынау сара жолдың бастапқы кезеңдерінде бұл салада із қалдырған алыптардың қатарында Нұртас Оңдасынов, Ілияс Омаров, Өзбекәлі Жәнібеков, Әбіш Кекілбаев есімдері сағынышпен аталады. Олар мемлекеттік қызметте жүріп те, халқының мұңын мұңдап, жоғын жоқтай білген, ел мұқтажын ескеріп, болашақ үшін рухани қам-қаракет жасаған шоқ жұлдыздары іспетті. Қаламгерлік пен қайраткерлік тізгінін тең ұстап, жаңа дәуірде жақсылықтың ізашары болған ардақтылардың жалғасы, қиын да жауапты кезеңдегі қазақ жастарының жетекшісі, белгілі саясаткер, тәуелсіз еліміздің тұңғыш Баспасөз және ақпарат министрі, аға әріптесіміз Қуаныш Сұлтанұлы бүгін де зиялылық пен парасаттың төрінде, баянды елдік істің жуан ортасында жүр. Мінез бен қасиетке бай тұлғаның өмір жолы да, шығармашылық еңбегі де – көпке өнеге. Ендеше осы елшілдік қадір-қасиет жұғысты болсын десек, Қуаныш Сұлтанұлының жазған кітаптарын оқумен бірге хас зиялыға ұқсап бағуға тырысалық. Ескінің есті сөзі бар: «Ел мықты болса – ел ағасынан, үй мықты болса – бел ағашынан» деген. Ел сыналар кезде де, бел сыналар кезде де халық арасынан табылып, биліктің беделді сөзін жеткізген, халықтың қабырғалы сөзін өткізген дәнекер ел ағасы Қуаныш Сұлтанұлының ғұмыры ұзақ, жазары көп, батасы баянды болғай деп тіледік.
Дархан МЫҢБАЙ,
Мәжіліс депутаты