– Карантиннің алғашқы күндері байланысқа қатысты сыни пікірлер көп айтылған-ды. Жалпы, көптеген компаниялардың жұмысына өзгеріс енгізген төтенше жағдай «Қазақтелекомға» қалай әсер етті?
– Карантин кезеңі – біз жүзеге асырған барлық жұмыстарды қорытындылауға, осыған дейінгі ұстанған бағытымыздың дұрыс-бұрыстығын бағамдауға көмектесті. Сонымен қатар даму жоспарына жаңаша қараудың қажеттігін көрсетті.
Қазір «пандемия бар проблеманы ашып берді» дегенді жиі айтатын болдық. Бұл бір жағынан дұрыс, әрине. Дегенмен, біз бұл қиындықтарды алдын-ала білдік, пандемия басталмай жатып-ақ «Қазақтелеком» уақыттың түрлі сынағына дайындала бастады. Соның арқасында сын сағатта сүрінбедік деп айта аламын.
Бірнеше ай ішінде телекоммуникация саласында үлкен өзгеріс болады. Адамдардың қарым-қатынасында, ақпарат алмасуы, оқуы және жұмыс істеуі, сауда жасауы секілді күнделікті тіршілігінің жаңа моделі қалыптаса бастады. Халық мұның бәрін онлайн жасауға болатынын білді, үйренді. Тіршіліктің осы жаңа қалпы карантин біткеннен кейін де жоғалып кетпейді.
Кәсіпкерлер кеңсе жалдамай-ақ, қызметкерінің әлеуетін пайдалануға болатынына көз жеткізді. Бизнесмендер кәсібін онлайн алаңда жүргізудің тиімді тәсілдерін іздей бастады. «Қазақтелеком» мұндай алаңды пандемияның аты-заты заты жоқ кезде ойластырып, жүзеге асырып қойған болатын. Ол – ismet.kz платформасы. ismet.kz бизнес үшін бар шаруаны онлайн атқаруға мүмкіндік берді. Мұнда тіркелген кәсіпкерлер өзгелердің қызметін сатып алып, өзінің тауарын не қызметін онлайн саудалай алады. Әрине оны іске қосарда біз дәл қазіргідей қажет боларын білмедік. Әу баста құжат айналымын қысқартып, оны тиісті жерге жеткізуге кететін шығын мен уақытты үнемдеу үшін жасаған едік. Сол кездің өзінде жылына 60 млн теңгені үнемдедік. Ал қазір ismet.kz біз үшін серіктестер мен заңды тұлғалардың қарым-қатынасын тоқтатпайтын жалғыз ғана амалы болып қалды. Қазір ол 14500 кәсіпкерге онлайн қызмет көрсетеді. Төтенше жағдай кезінде 2500-ден аса адам тіркелді. Бір ғана сәуір айында бұл порталдың қызметін 120 795 адам пайдаланды.
Абоненттерге жылдам әрі сапалы қызмет көрсету үшін қашықтан байланысу арналарын іске қосқан болатынбыз. Карантинге байланысты барлық бөлімшелер уақытша жабылған кезде осы онлайн арналар бізді құтқарып қалды, тұтынушылармен байланыс үзілген жоқ. Керісінше, карантиннің алғашқы 10 күнінде онлайн арналарға хабарласқан тұтынушылар 30 есе көбейді.
– Олардың көбісі интернет сапасына шағымданушылар емес пе?
– Біздің онлайн арналар мен call орталықтарға халықтың дені интернет қосуды, байланыстың жаңа түріне ауысуды сұрап хабарласты. Мәселен, тек наурыз айының өзінде абоненттік базамыз 25 мың клиентпен толықты. Бұл жерде клиент дегеніміз үй, ал ол үйде бірнеше адам тұрады ғой. Яғни, 25 мың клиент жан басына шаққанда шамамен
75 000-100 000 адам деген сөз. Бұл дегеніңіз интернет желісіне артылған қосымша жүктеме. Адамдар жұмысты үйден істеген, сабақты қашықтан оқыған, сауданы онлайн жасаған, жиналыс пен кездесулерді желіде өткізген кезде, одан қалды бар ермегі смартфон болғанда интернетке бұрын-соңды болмаған салмақ түсті. Қазақтелеком компаниялар тобына (Activ/Kcell, Tele2, Altel) түскен салмақ наурыздың басында 5%-ға артты, сәуір айында тағы 20%-ға өсті.
Қысқасы, «Бәрі бір мезетте желіде» феноменінің салдарынан трафик тым қатты ұлғайды. Бұрындары трафик көтерілетін уақыт белгілі еді, ол ұзаққа созылмай төмендейтін. Карантинде 24 сағат бойы трафик төмендемей тұрды. Оның үстіне, әр абонент жүктелуі ауыр контентке ауысты, яғни видеоконтент, фильмдер көре бастады. Үйге тартылған 1 желіден бір мезетте теледидар, планшет, компьютер, телефон арқылы кино, бірі оқу бағдарламасына қосылса, тағы бір адам онлайн жиналысқа қатысса, бейнеқоңыраумен сөйлессе жүктеменің артатыны белгілі. Қаладағы бар автокөлік бір мезетте жолға шықса, ол жол қанша сапалы, кең болса да кептеліс пайда болады ғой. Бұл да сол секілді. Дегенмен, жүктеме артты екен деп біз қол қусырып отырған жоқпыз, әрине. Интернет арналарын кеңейту бағытында шұғыл шаралар жасалды. Мәселен, арналардың сыйымдылығын 360 гигабитке (1200 Гбит/с-тен 1560 Гбит/с-қа дейін) кеңейттік, және бұл жұмыс жалғаса береді.
Төтенше жағдай кезінде «Қазақтелеком» сыртқы интернет арналарын шамамен 25%-ға кеңейтті. Қазір жергілікті кэштеу серверлерінің көлемі сыртқы арналар көлемінің 92%-ын құрайды. Қарапайым тілмен айтқанда, сырттан келетін интернет-трафиктің жартысы Қазақстанда шоғырланған. Бұл клиенттерге жоғары сапалы қызмет көрсетуге мүмкіндік береді. Бізде Қазақстан аумағындағы трафик бар, еліміздегі барлық интернет ресурстар, олардың хостингі өз елімізде. Сонымен қатар шетелдік трафик бар, олардың хостингі сырт елде. Мысалы, ғаламдық Facebook, Youtube секілді желілер. Бұл ресурстарды пайдалану сапалы болуы үшін бірқатар шетелдік трафик компаниямыздың дата орталықтарында тұрған серверлерге кэштеледі. Осының арқасында көптеген танымал ресурстарға қосылу жылдам әрі сапалы болады.
«Қазақтелекомның» серверлік мүмкіндіктеріне келер болсақ, бізде резерв бар. Мәселе біздің серверлердің қуатында емес, мәселе интернетке сұраныстың күрт өсуінде болып тұр. Халықаралық IT-компаниялар мен әлемдік телеком-операторлары ғаламдық желіге артылған жүктемені азайту бағытында бірқатар шаралар қабылдады. Мысалы YouTube бейнероликтерді бұрынғыдай жоғары сапалы HD форматында емес, стандартты сапада ұсына бастады. Netflix- те Еуропа бойынша тарату жылдамдығын 4 есе азайтты. Осы секілді Facebook, Instagram, Disney+ ресурстары бейне роликтер сапасын әдейі төмендетті.
– Қазақстанда барлығы қанша елді мекенге интернет тартылды? Төтенше жағдай режімі бұл жұмысты тоқтатып тастаған жоқ па?
– Әрине карантин мен төтенше жағдай талаптары құрылыс жұмыстарына аздап кедергі келтірді. Бірақ ауылдарға жоғары жылдамдықты интернет тарту ісі тоқтаған жоқ. Мамырдың соңына дейін 450 елді мекенге талшықты оптикалық байланыс желісін тарту көзделіп отыр. Интернет ауылдарға аса қажет. Айлықты аудару, мемлекеттік сатып алу процестеріне қатысу, оқу бағдарламаларына кіру секілді қарапайым шаруалардың бәрі интернетсіз бітпейді. Сол үшін 500 және одан да көп тұрғыны бар ауылдарға кең жолақты интернет тарту жобасы 2018 жылдың аяғынан бастап жүзеге асырыла бастаған болатын. Жоспарға сәйкес, 2020 жылдың соңына дейін осы жоба аясында 14,5 мың шақырым оптикалық талшық тартылуы керек, бұл 828 ауылдағы 2 496 мемлекеттік мекеме мен бюджеттік ұйымдарды жылдам интернетке қосуға мүмкіндік береді.
Бір жайтты айта кетейін. «Қазақтелеком» талшықты оптикалық байланыс желісін ауылдағы әр үйге кіргізбейді. Кабель тек мемлекеттік органдар мен бюджеттік ұйымдарға тартылады. Дегенмен, бұл жоба жергілікті әкімшілік пен ұялы байланыс операторларына көп мүмкіндік береді.
– Қашан еліміздегі барлық ауылдарға интернет жетеді?
– 2018 жылы ТОБЖ (талшықты оптикалық байланыс желісі) жобасы басталғанға дейін елімізде 1200 елді мекен талшықты-оптикалық байланыс желілеріне қосылды. Биылғы жылдың соңында 2000 ауылға жетеді. Одан бөлек, LTE800 стандартты стансалар желісіне қосылу арқылы, кемінде 250 адам тұратын 2 жарым мыңға жуық ауыл радиосигналмен қамтылады. Яғни, бүкіл ауылға интернетпен 100 пайыз жеткіземіз деген сөз. Тек халқы 100 адамнан кем өте кішкентай елді мекендер ғана қамтылмай қалады.
Бұл жерде мән беретін ең маңызды аспект бар, бастысы – ауылдарға талшықты оптикалық байланыс желісі тартылады. Ал әрі қарай өзге байланыс операторлары іліп әкетеді. Себебі ТОБЖ кірген нүкте болмаса, өзге майда байланыс операторлары өздігімен ауылдарға ешқашан келмейді. Себебі олардың қызметін жүргізуіне негіз болар қазық қағылмаған.
«Қазақтелеком» талшықты-оптикалық байланыс желілерін салуға ғана емес, сонымен қатар оларға 14 жылға қызмет көрсетуге кепілдік берді. Ал өзге ұялы байланыс операторлары «Қазақтелекомның» ауылға шынайы түрде, ұзақ мерзімге келгеніне көз жеткізіп, осы нарыққа шығуды шындап қолға алады. Бір ғана мысал, Tele2 жақында Қарағанды облысы, Егіндібұлақ ауылында, талшықты оптикалық байланыс желісінің инфрақұрылымы негізінде LTE желісін іске қосты. Бұл өңірде 2014 жылдан бері GSM және UMTS технологиясы бойынша мобильді байланыс болған. Бұл өте ескі технология. Ал бүгінде талшықты оптиканың арқасында тартылған LTE бұрынғыға қарағанда 2,5 есе жылдам интернетке қол жеткізді. Мұндай мысалдар өте көп.
– Төтенше жағдай кезінде «Қазақтелеком» тарапынан тұтынушыларға қандай жеңілдіктер жасалды?
– Екі айдан артық уақытқа созылған карантин режімі де кезең-кезеңмен жер-жерде тоқтай бастады. Адамдар, кәсіпорындар, қалалар бұрынғы қалыпты тіршілікке біртіндеп көшуде. Бұл біз үшін сынақ кезеңі болды. Сын сағаттан бұдан да күрделі сценарийлерді болдырмай, аман-есен өттік. «Қазақтелеком» барынша халықпен бірге екенін көрсетті. Қолдан келген мүмкіндіктерді жасадық. Бірде-бір абоненттің берешегі үшін байланыс қызметі ажыратылмады. Оларға төлемді кейінге қалдыруға немесе бөліп төлеуге мүмкіндіктер жасалды. Коронавирус індетімен күресте алдыңғы шепте жүрген 5000 медицина қызметкеріне ұялы байланыс пен мобильді интернет тегін болды. Халықтың негізгі ермегі теледидар болғандықтан, көптеген ақылы арналар ақысыз болды.
Сонымен қатар Мәдениет және спорт министрлігімен бірлесіп, Youtube арнасында «Карантиндегі жұлдыз» жобасын аштық. Бұл өте сәтті әрі пайдалы, қызықты тартымды жобаға айналды. Бұл концерттерді Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жоғары бағалап, сүйсіне тамашалайтынын айтты. Барлығы 51 онлайн концерт ұйымдастырылды.
– 5G-ді дамыту қалай жүріп жатыр? Елдің инфрақұрылымы оған дайын ба?
– Қазір 5G технологиясын жан-жақты зерттеудеміз. Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларында және Алматы облысында 10 тестілеу жұмысы өтті. Қазіргі қолданыстағы 3G / 4G «тұрмыстық» тұтыну моделіне бағытталған. Ал 5G стандарты түбегейлі жаңа мүмкіндіктерге жол ашады. Деректерді таратудың ең жоғары жылдамдығына, әр шаршы шақырымдағы құрылғының жоғары тығыздығына және еш кедергісіз байланысқа қол жеткіземіз. Елестетіп көріңіз, 5G бүгінгі интернеттен 40 есе жүйрік болады. Ал жүйрік интернет қашықтан басқарып отырып түрлі медициналық ота жасау, пилотсыз көлік жүргізу сияқты толып жатқан мүмкіндіктерге жол ашады...
5G желісін қамтамасыз ету үшін базалық стансаларды көптеп салу керек. Деректер базасына арнап дата орталықтары секілді инфрақұрылымдар қажет болады. Бұл дегеніміз – сонау коммутатордан бастап базалық стансаларға дейін барлық элементтердің күрделі модернизациялануы. Бұл сонымен қатар қомақты қаражатты қажет ететін күрделі процесс. Сондықтан 5G технологиясын енгізу бірнеше кезеңмен жүретін болады. 5G технологиясын хот-споттарда енгізуді бастайды. Тест режімінде Astana Hub IT-стартаптары халықаралық технопаркі аумағында алғашқы 5G іске қосылды.
Әңгімелескен
Арнұр АСҚАР,
«Egemen Qazaqstan»
