2023 жылға дейін толық цифрландырылады
Қазақстанда денсаулық сақтау саласын цифрландыру тұрғындардың медициналық көмекке жүгіну барысын жеңілдетіп, мемлекеттік бюджетке түсетін ауыртпалықты біршама азайтқаны рас. Атап айтқанда, цифрландырудың нәтижесінде қағаз бен рентген материалдарын сатып алуға кететін шығын 2018 жылы 226 млн теңгеге, ал өткен жылы 540,1 млн теңгеге дейін үнемделген. Былтыр бір жылдың өзінде есептік құжаттаманың 85,1 пайызы электронды форматқа ауыстырылған.
«Цифрландыруға дейін бір медициналық ұйым бір айда 625 медициналық есеп тапсыратын. 2018-2019 жылдары біз олардың санын 101-ге дейін қысқарттық. Медициналық мекемелер сол 101 есептің 95-ін толығымен электронды форматта жүзеге асырып жатыр. Яғни бұрынғыдай көп қағаз толтырудың қажеті жоқ. Алайда қағазсыздандыру 100 пайыз жүзеге асқан жоқ. Республика бойынша 6 мыңнан аса медициналық нысан бар. Алыс аудан, ауылдардағы медициналық пункттер мен фельдшерлік-акушерлік пункттерді интернетке қосу үшін бізге, әрине, интернет керек. Онсыз цифрландыру жобаларын жүзеге асыра алмаймыз. Ал қазір Қазақстанның 65 пайызы ғана интернетпен қамтылған. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі 2023 жылға дейін алыстағы бүкіл ауыл, аудандарды толықтай интернетке қосамыз деп жол картасын бекітіп, жоспарлап отыр. Демек біз де медицина саласын осы уақытта ғана қағазбастылықтан толығымен құтқаратынымыз анық. Былтырғы шілде айынан бастап бүкіл республика деңгейінде Электронды денсаулық төлқұжаты жобасын іске асырдық. Яғни кез келген қазақстандық eGov.kz электронды үкімет порталындағы жеке кабинеті арқылы медициналық қызметке қол жеткізе алады және пациент туралы медициналық ақпараттың барлығы сонда сақталған. Оны пайдалану үшін тек электронды қолтаңбаңыз болса жеткілікті», дейді бізге арнайы сұхбат берген Денсаулық сақтау вице-министрі Олжас Әбішев.
Интернеттің сапасы қандай?
Вице-министр айтқандай, республика халқының интернетпен толық қамтылмауы медицина саласындағы цифрландыруға қолбайлау болып отырса, интернеті бар аймақтардың өзінде де мәселелер бар екенін байқадық. Бұл – интернет сапасының, яғни жылдамдығының нашарлығы. Басқасы басқа, бас қаладағы кейбір медициналық ұйымдардың сапалы интернетке қолы жетпей отырғанда, ауылдарды елестету қиын да шығар. Бұлай деуімізге Нұр-Сұлтан қалалық №11 емхананың бас дәрігері Жаңалық Сағандықовтың айтқандары себеп болды. «Цифрландыру жұмысымызды едәуір жеңілдетті. 2018 жылдан бастап «ДамуМед» компаниясымен келісімшарт жасасып, жұмыс істеп келеміз. Әрбір пациент «ДамуМед» мобильді қосымшасын пайдалану арқылы көптеген медициналық қызмет онлайн алады. Алайда біздің емханаға 44 561 тұрғын тіркелген болса, аталған қосымшаның игілігін көретіндердің саны олардың жартысына да жетпей отыр. Біріншіден, халық әлі толық ақпараттанбай отырса, екінші жағынан смартфон қолдана алмайтын сәбилер мен қарттар бар. Негізінде 18 жасқа толмаған балаларды ата-аналарына тіркейміз. Екінші мәселе – интернет жылдамдығының нашарлығы. Кейде тіпті медбике бір парақты шығару үшін 30-40 минут уақыт жұмсайтын да жағдайлар болады. Мен алыстағы ауылды айтып отырған жоқпын. Бас қалада отырып интернеттің қолжетімділігі бойынша осындай қиындық көріп отырмыз», дейді Ж.Сағандықов.
Интернетпен қоса мемлекеттік сатып алу арқылы алған компьютерлердің сапасы сын көтермейтінін айтқан бас дәрігер осындай техникаларды арнайы бір орыннан немесе орталықтандырылған орыннан алсақ деген ұсынысын жеткізді. «Мысалы, былтыр мемлекеттік сатып алу арқылы 80 компьютер алдық. Ал биыл сол компьютерлер қолданысқа жарамай жатыр. Барлығы біздің бағдарламаларды көтере алмайтын сапасыз компьютерлер болып шықты. Менің ойымша, техниканың барлығын бір орталықтан, сапалысын алса деген ұсынысым бар. Биыл да 20 компьютер алмақшымыз. Сапасызына ұрынып қаламыз ба деп уайымдап отырмын», дейді емхана басшысы.
Ал Республикалық электрондық денсаулық сақтау орталығы Түркістан облыстық филиалының директоры Абай Қарабаев өңірдегі цифрландыру туралы былайша баяндады: «Аймақтағы медициналық мекемелер компьютермен 100 пайыз қамтылды. Жалпы облыс бойынша 718 медициналық ұйым бар. Аймақ 74,6 пайыз интернетпен қамтылғандықтан, медицина саласындағы цифрландыру да сол деңгейде. Жоспар бойынша 2021 жылға елді мекендердің барлығына интернет жетеді деп көзделген. Бірақ интернеттің жылдамдығы әр мекемеде әртүрлі. Қазіргі уақытта eGov.kz арқылы медициналық қызметтерді алу электронды түрде жүзеге асып жатыр. Мысалы, 8 түрлі медициналық анықтамаға осы портал арқылы қол жеткізуге болады. Бұдан бөлек интернеті бар емханалар мен ауруханалар толықтай Медициналық ақпараттық жүйемен қамтылған. Біздің орталық техникалық жағынан ғана көмек көрсетіп қоймай, дәрігерлерді цифрландыру бағытында оқытуды да жүзеге асырады. Яғни цифрландыру бойынша кез келген соңғы жаңалықты медицина қызметкерлеріне жеткізіп, үйретіп отырамыз. Карантин кезінде онлайн оқыттық».
IT-мамандарды тарту қиын
Сөз басында айтқанымыздай, Президент медицина саласын цифрландыруға білікті IT-мамандарды тартуды тапсырды. Бірақ бұл мәселе бойынша да қиындықтардың бар екенін айтқан О.Әбішев: «Бұл өте дұрыс дүние. Алайда мемлекеттік қызметтерге жоғары мамандандырылған IT-мамандарды тарту қиын. Өйткені мемлекеттік қызметте IT-нарықтағы сияқты жалақы өте жоғары емес немесе басқа жағдайлар жасау мүмкін емес. Меніңше, Президент осы мәселелерді ескере отырып тапсырма берген болуы керек. Жақын арада Үкімет жаңа жағдайларды қарастыратын шығар. Қазір денсаулық сақтау саласында қазақстандық медициналық ақпараттық жүйелерді жасайтын 30-дан аса IT-компания бар. Олар қазір нарықта толығымен біздің бүкіл мекемеге өнімдерін ұсынып отыр. Тек қана сатып алу, сату емес, сервистік модель де қызмет көрсетеді. Біз министрлік тарапынан ақпараттық жүйелермен интеграция жасау арқылы республикада денсаулық саласында қызмет қалай көрсетіліп отыр дегенді толықтай бақылап отырмыз. IT саласы интеллектуалды сала ғой. Мұндай жұмыс жоғары еңбекақыны талап етеді. Бізде денсаулық сақтау саласы болсын, мемлекеттік жұмыс болсын, IT-мамандарға нарықтағыдай төлейтін жалақы жоқ. Оны мойындау керек», дейді.
Әрине, Мемлекет басшысы айтқандай, медицина саласын цифрландыру – өте өзекті. Оның артықшылықтары аз емес. Вице-министр соның біразына тоқталды.
Алдын алуға мүмкіндік береді
Бұрынғыдай том-том медициналық картаны құшақтап, әр ауырған сайын сағаттап ауру тарихын айтатын жағдайдан алыстағанымыз рас. Ал алдағы уақытта цифрландыру басың ауырып, балтырың сыздамай тұрып сырқаттың алдын алатын деңгейге жеткізбек.
«Біз Қазақстан бойынша барлық мәліметті жинақтадық. Қазір 18 терабайттан аса көп мәлімет жиналған. Негізгі мақсат – жиналған мәлімет арқылы ауруды алдын ала болжау. Яғни ауруға шалдығудың алдын алу және асқындырмай емдеу. Мұны превентивті медицина, яғни алдын ала болжамдау медицинасы дейміз. 26 мамырда Үкімет басшысының тапсырмасы бойынша үлкен ғылыми зерттеу жобасын іске асыруға рұқсат алдық. Бұл – 2020-2022 жылдарға арналған «Қазақстанда персоналды және превентивті медицина енгізу туралы» ғылыми-техникалық бағдарлама. Персоналды және превентивті медицина ауруларды геномдық деңгейде зерттейді. Оның бір бағыты – Қазақстандағы интеллектіні дамыту. Яғни бір адам денсаулығының 50 пайызы өмір салтымен байланысты болса, 20 пайызына экология әсер етеді. Ал 20 пайызы – динамика, 10 пайызы – медициналық мекемелердегі медициналық қызметтер. Қазіргі деңгейде біз 10 пайызын ғана біліп отырмыз. Яғни адам ауырып келгеннен кейін ғана емдей бастаймыз. Ол қалай өмір сүреді, оның ата-анасы қандай аурумен ауырды, ол қай жерде өмір сүреді дегенді зерттемейміз. Персоналды және превентивті медицинаға арналған бұл ұлттық бағдарлама ғылыми зерттеуінің нәтижесі арқылы біз 80 пайызға дейін мәліметке қол жеткізуге мүмкіндік аламыз», дейі вице-министр.
Сыбайлас жемқорлықтың жолын кесті
Цифрландыру ашықтықты жолға қойды. Ал медицинаны цифрландыру осы саладағы сыбайлас жемқорлықтың жолын кесуге мүмкіндік беруде. «Цифрландыру жүйесінде міндетті әлеуметтік сақтандыру (МӘМС) бойынша екі бағыт бар. Біріншісі – ішкі бағыт, екіншісі – сыртқы бағыт. Ішкі бағыт бойынша Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының барлық жұмысы халыққа ашық, электронды түрде жүзеге асуда. Яғни қанша қаражаттың қайда жұмсалып жатқанын толық бақылауға болады. Екінші бағыт – азаматтармен қарым-қатынас. Жыл сайын тегін дәрі-дәрмек берілетін жылдық бюджеттің көлемі – 106 млрд теңге. Цифрландырудың нәтижесінде 2018 жылы 33 млрд, 2019 жылы 22 млрд теңгені үнемдедік. Былтырдан бастап берілген тегін дәрілер туралы SMS жобасын жүзеге асырдық. Кімге тегін дәрі берілсе, сол адамға SMS жіберіледі. Осындай онлайн бақылау арқылы 2018-2019 жылдары тегін дәрі-дәрмекке бюджеттен бөлінген қаржының 60 млрд-ын үнемдедік. Үнемделген қаражатты қайта құйып, тегін дәрі-дәрмектердің тізімін 600-ден 1300-ге дейін ұлғайттық», дейді вице-министр.
Бұдан бөлек науқастарды ауруханаға жатқызуда да бармақ басты, көз қысты жағдайдан арылып келеміз. Министрдің орынбасары бұл бағытта да айтарлықтай жұмыс істелгенін атап өтті. «Қазір көптеген кісілерден ауруханаға жолдама бермей жатыр деген шағымдар келіп түседі. Оларды порталға қою үшін bg.eisz.kz деген сайтты аштық. Ол ыңғайсыз болса eGov.kz порталындағы жеке кабинет арқылы хабарлама алып тұруға мүмкіндік жасап отырмыз. Мысалы, порталды 1-2 жылдан бері күтіп отырмыз дейтіндер бар. Біз тексерген кезде ол азаматтың ешқандай порталға тұрғызылмағанын анықтаймыз», дейді О.Әбішев.
Бұдан бөлек цифрландыру жалған дипломмен жұмыс істеп жүрген ақ халаттыларды да анықтаған. «2019 жылдың наурыз айында тағы бір жобаны іске қостық. Біздің 300 мыңға жуық дәрігердің дипломдары мен сертификаттарын автоматты түрде тексердік. Осылайша 300 мыңға жуық дәрігердің 8 мыңға жуығының құжаттары жалған екенін анықтадық», дейді вице-министр.