Өндірістің тиімділігін арттырудың негізгі құралы кооперацияның екі тетігі болып саналады: көлденең кооперация және тік (зәкірлік) кооперация. Зәкірлік кооперация ұсақ және орта шаруа (фермер) қожалықтарының және олар құрған кооперативтердің қайта өңдеу кәсіпорындары мен жүйе құраушы кәсіпорындардың әріптестігін көздейді. Кооперативтер қауымдастықтарды немесе одан да үлкен кооперативтерді құра алады. Жеке қосалқы шаруашылықтар, сондай-ақ, жеке кәсіпкерлік, шаруа және фермер қожалықтары нысандары да кооперацияға қатыса алады. Мұндай модельдердің табыстылығы сүт кооперативтері бойынша әлемдік тәжірибе үлгілерімен расталады. Мысалы, Жаңа Зеландия, Голландия, Швеция, Дания, АҚШ пен Оңтүстік Кореяның ұсақ және орта фермерлері ірі кооперативтерге бірігіп, өзінің тиімділігін арттырды және нарықтарды жаулап алды. Таңдалған бағыттың дұрыстығын мыңдаған фермерлерді біріктірген Фронтер, Эрал Фудс сияқты ауыл шаруашылығы кооперативтерінің, яғни, әлемдік алыптардың табысты тәжірибесі көрсетті.
Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінде агрокооперацияны дамыту бағдарламасын іске асыру құралдарының бірі – ірі тауар өндірісін ұйымдастыруға жобалық тәсілді қолдану болып табылады. Осындай жобалық тәсіл ретінде «Senim» бағдарламасы шеңберінде Алматы және Жамбыл облыстарының мал шаруашылығы бағытындағы 150 фермерлік және шаруа қожалықтарын біріктірген «Qazaqonimexport корпорациясы» АӨК құрылды. Корпорация Қазақстанда алғаш рет фермерлерді экономикалық ынталандырудың жаңа тетігін енгізуде. Бүгінде «Qazaqonimexport корпорациясы» АӨК «Omrani» компаниясымен «Senim» бағдарламасын инвестициялау үшін алдын ала келісімшартқа отырды. «Omrani» компаниясы – бұл штаб-пәтері Иранда орналасып, Дубайда және Маскатта бірнеше кәсіпорыны тіркелген, бизнестің түрлі салаларында үш жылдық жұмыс тәжірибесі бар көпұлттық бизнес-топ. Сондай-ақ Ресейдің «Каравай-Дружба» ЖШҚ компаниясымен ірі қара малды 10 мың басқа жеткізуге келісімшарт жасасқан.
«Senim» бағдарламасы – табынның өсімін молайтуды қамтамасыз ету мақсатында шет елдерден келген асыл тұқымды ірі қараны одан әрі шаруашылықтарға сенімгерлікпен 100-200 бастан басқаруға береді, сондай-ақ алынған бұқашықтар, жарамсыз аналық мал басы қарқынды бордақылауды қамтамасыз ету үшін бордақылау кешендеріне беріледі. Бордақыланған кондициялық мал басы ет комбинатына өндірістік мал союға жіберіледі. Әкелінген сиырлардан алынған қашарлар асыл тұқымды өндірісте шоғырланып, таза аналық бас контингенті құрылады.
Осылайша, фермер сиыр етін экспортқа шығарудың бірыңғай ұйымдастырылған тізбегіндегі зәкірлік буыны болып, мал басын көбейтетін (репродукторлар) аналық мал басын, сондай-ақ, бордақылауға арналған бұқашықтармен қамтамасыз ету үшін зәкірлік шаруашылықтар саналады. Бұл бағдарламаның басты артықшылығы – фермерлерді ет өнімдерінің экспортын арттыру және «2018-2027 жылдарға арналған ет өндірісін дамыту» ұлттық бағдарламасын орындау, жаңа жұмыс орындарын ашып, өткізу нарығын кеңейту жолымен фермерлер табысын өсіру.
Жеңісбек СҮЛЕЙМЕНОВ,
Алмасбек БАЙШЕКЕЕВ