Руханият • 28 Шілде, 2020

Білге қағанның алтын тәжі

1653 рет
көрсетілді
2 мин
оқу үшін

Әлем тарихында «Көк түркілер дәуірі» дейтін тіркес бар. Нақ­ты­рақ айтқанда, 550 жылдар шамасында Түмен қаған Еура­зия­лық кеңістікті бойлата Түркі ұлысының іргесін қалады.

Білге қағанның алтын тәжі

Оның игі ісін кейін Құты­лық ханның ұлдары Білге мен Күлтегін жалғастырды. 731 жы­лы Күлтегін бақилық бол­ғанда ағасы Білге басына көк тас орнатады. Қазір­гі Моң­ғолияның Көше Сай­дымын­дағы «Күлтегін жазба ескерткіші» деп жүргеніміз – осы. Арада үш жыл өткенде Біл­ге де дү­ниеден өтеді. Бұқа­ра­сы оның да басына мәңгі көк тас қояды. Осы ескерткіш қазір Моң­­ғолияның Ары-Қанғай ай­ма­­­­ғының Қа­шаты сұмынында тұр.

Тарихта түркі жазба ес­керт­­кіштері деген атаумен бел­­гілі аталмыш нысандарға 1890 жылдан бастап фин ға­лымы А.Гейкель және орыс оқымыстылары зерттеу жүр­гізіп келді. Осының жалғасы іспеттес 1997-2017 жылдары бір­лескен моңғол-түрік экспеди­циясы Білге қаған кешеніне ұзақ мерзімді қазба жұмысын жүргізді. Бұрын белгісіз болып келген көптеген дүниелер тапты.

Соның ішінде аса құнды жәдігер – алтын тәж табылды. Оның биіктігі – 9.3 см, ұзын­­­дығы – 23 см, салмағы – 80 грамм. Таза алтыннан жа­­сал­ған. Пошымы жар­ты шең­бер тәрізді. Қас маң­дайына гау­һар тас орнатылып­ты. Қос қап­талы гүлді жа­пы­рақ бейнелі. Тәж­дің етек жағы көлденең құрсауланып, қымбат тастар орнатылуы тиіс те­сіктер үңірейіп анық көрінеді.

«Бұл жәдігердің бас­ты ерекшелігі – Күлтегін ес­керт­кішінің ұшар басына ойып жасалған тәжі тәріздес символдан аумайды, тіпті ою-өрнегіне дейін бірдей, осы­ған қарап бұл тәж Білге қаған­ның жеке бұйымы деген қорытынды жасалды. Яғни «Білге қаған тәжі» деген атау берілді. Бұндай құнды жәдігер Моңғолия жерінен алғаш табылып отырғандықтан Үкімет қаулы қабылдап «Теңдесі жоқ жәдігер» деген мәртебе берілді», дейді осы елдегі ор­­талық музейдің ғылыми қыз­меткері Г.Ганзориг мырза.