Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»
Киіктердің саны өсті
Еліміз жер көлемі бойынша әлемде тоғызыншы орында тұр. Ұшы-қиыры шетсіз дала тек адамға ғана тиесілі десек, қателесеміз. Адамзаттан бөлек, жұмыр планетада басқа да тіршілік иелері өмір сүріп жатқанын естен шығармаған жөн. Қуантарлығы сол, Қазақстанның жануарлар әлемі биоалуандылығымен ерекшеленеді. Жасыратыны жоқ, соңғы онжылдықта жабайы аң-құстарға жасалған қастандық көбейіп, бұл экологиялық ахуалға кері әсерін тигізбей қоймады. Десек те, қазір жағдай біршама реттеліп, даладағы тіршілік бұрынғы қалпына оралғандай. Оған Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің бастамасымен өткізілген Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығына ұйымдастырылған сапар кезінде қанықтық.
Бұл аймақтың флорасы мен фаунасы көз сүйсінтеді. Әсіресе жоғалуға жақын ақбөкендердің саны біртіндеп көбейіп жатқаны көңілге үміт ұялатады. «Охотзоопром» кәсіпорнының өкілдері жағымды өзгеріске қауіпсіздік шараларын күшейту мен инспекторлардың материалдық-техникалық базасын жақсарту септігін тигізгенін айтады.
«Біздің құзыретімізге Қарағанды, Ақмола, Қостанай және Павлодар облысындағы қорғалуға жататын жерлер кіреді. Осы Қорғалжын табиғи қорығында шамамен 30 мыңдай киік бар. Тұтастай Ақмола өңірінде олардың саны 70 мыңға таяу. Бірақ бұл статистика күзде әуеден жүргізілетін мониторингтен кейін жаңаруы мүмкін. Биыл киіктер екіден, үштен төлдеді», деді «Охотзоопром» кәсіпорны орталық аймақтық филиалы басшысының міндетін атқарушы Айбек Әліпбай.
12 жылға бас бостандығынан айырмақ
Сандарға келгенде, табиғат сақшылары біраз қынжылатыны байқалды. Өйткені онсыз да сирек жануар туралы артық ақпаратты жариялау браконьерлерге тиімді. Әйтсе де бұл бағытта заңның қатаңдағаны көлеңкелі кәсіпті тыйған сынды.
«Жұмыстың күшейтілгені қылмыс санын азайтты десек те болады. Браконьерлердің үш түрі бар. Бірі киікті отбасын асырау үшін атса, енді бірі басқа аңды көздеп, ақбөкенді жол-жөнекей атып кетуі мүмкін. Үшіншілері – бұл істі кәсіпке айналдырған ұйымдасқан қылмыстық топ. Олар жануардың мүйізі мен етін сатып, заңсыз бизнесті кәсіби тұрғыда игеріп алғандар. Ең қауіптісі де осылар. Түнгі сағат 3-тен бастап, таңғы 5-ке дейін мониторинг жүргіземіз. Өйткені соңғы кезде браконьерлер түн ауа шығып жүр. Соған қарамастан күні-түні кезекшілік жұмысы ұйымдастырылған. Киікті атқан адамға 12 жыл бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. Бұл да біздің жұмысымызды жеңілдетіп отыр», деді А.Әліпбай.
Әлеуметтік мәселе қашан шешіледі?
Сөз орайы келгенде айта кетейік, тиісті заңның күшеюіне былтыр дала аңдарын қорғап, қаза тапқан қорықшы-инспекторлар Ерлан Нұрғалиев пен Қаныш Нұртазиновтың өлімдері түрткі болды. Қылмыскерлерден қорғанып жүріп, жарақаттанған тағы бір инспектор Самат Оспанов «Айбын» орденімен марапатталған еді.
Қоршаған ортадағы тәртіпті қадағалайтын инспекторлар үшін өліммен бетпе-бет келу қалыпты құбылысқа айналды. Айталық, осы салада ұзақ жылдан бері еңбек етіп жүрген Достай Нұрбековтің кеңірдегі пышақ жарақатынан қалған тыртықтан көрінбейді. Оны браконьерлермен болған ұрыста алған. Соған қарамастан ол бұл саланы тастап кетпеді.
А.Әліпбай қарамағында 50 инспектор жұмыс істейтінін айтты. Қорғалатын аумақтың көлемі 50 млн гектардан асып жығылады. Сонда әр инспекторға 1 млн гектардан келеді. Осыған қарап, жүктеменің ауқымын бағамдай беруге де болады.
«Біздің қызметкерлердің алатын орташа айлық жалақысы он бес күндік іссапар ақысын қоса есептегенде – 150 мың теңге. Сондай-ақ қызметкерлеріміз қылмыскерлерді ұстаса ақшалай сыйақы төленеді. Бұл да инспекторларға қосымша қолдау. Алайда табиғатқа деген жанашырлықтың құны барлығынан да жоғары. Жігіттердің бұл мамандыққа тартылуының сыры осыда жатыр. Сақтандыру мәселесіне келсек, оқ өтпейтін күртеше, арнайы қару және басқа да қажетті құрал-жабдықтар берілген», деді «Охотзоопромның» аймақтық өкілдігінің басшысы.
Бұрынғы кездерге қарағанда, қазір сала мамандарының техникалық жарақталуы көңілден шығады. Дегенмен техника мың жерден жаңа әрі сапалы болғанымен аталған саладағы қауіптің сейілмейтіні анық. Осындай өмір мен өлімнің арасындағы маман иелерін 150 мың теңгелік жалақымен қамтып, мәселені жылы жаба салу оңай, әрине. Екінің бірі бара бермейтін және екінің бірінің бұл іспен айналысу қолынан келмейтін сала өкілдерінің әлеуметтік мәселесін жан-жақты қарастыру уақыты жетті. Олай болмаған жағдайда, санаулы мамандардың қатары азая беретін түрі бар.
Күре жол киіктердің миграциясын тежеуі мүмкін
Кезек күттірмейтін тағы бір өзекті мәселе «Орталық-Батыс» автомагистральді жолының құрылысы. Неге десеңіз, күре жолдың дәлізі Қорғалжын аумағымен өтеді. Бұл өз кезегінде киіктердің көші-қонын тежеуі мүмкін. Елімізде киіктердің Орал, Бетпақдала және Үстірт популяциясы бар екенін ескерсек, Қорғалжын қорығы ақбөкендердің азық белдеуі саналады. Сол себепті экологтар жол құрылысын жобалауда аталған мәселе ескерілсе екен деген тілектерін білдірді. 1200 шақырымнан асатын жолдың құрылысы үш облысқа жалғасып жатыр. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі өкілдерінің пікіріне сенсек, бұл жобаға кіріспестен бұрын экологтармен бірнеше мәрте кездесіп, арнайы өткелдерді салу мәселесі қарастырылады. Соған сәйкес, 40-тан астам өткізу пункттерін салу жоспарлануда. Алайда инспекторлардың айтуынша, киік атаулы мың жерден өткел салынса да көліктің дыбысы бар жерге жақындай қоюы екіталай.
Былтыр әуеден жүргізілген есеп бойынша Қазақстанда 300 мыңнан аса ақбөкен байқалған. Оның ішінде Орал аймағында – 217 мың, Үстіртте – 2900 және Бетпақдалада 111 500 даланың сұлу аңы есепке алынған.
Ақмола облысы
