Ұлт үшін оққа ұшып, итжеккенге айдалып, тәндері қараңғы қапастарда шіріген есіл ерлердің азабын арқалап, солардың тартқан мехнатын екі шек тоғыз пернеге ақтарған ұлы дәулескер күйші құлап келе жатты.
Шортандының аққу-қазы дүрліге аспанға көтерілді. Дүниенің бетін көк мылтықтың ұңғысынан ұшқан жасыл түтін жапты.
Жұрт шалқар Шортандыны содан бері Қандыкөл атады. Қарт Қарқаралының шығыс қақпасында шалқып жатқан үлкен айдын содан бері әлгі екі жендеттің көздеріндей сұп-суық шымырлайды...
Алаштың мыңдаған жылдар бойғы қайғы-қасіретін, ар-ожданын, қуаныш-салтанатын қу шанақта сөйлеткен даңғайыр домбырашының жансыз денесі қара жерге құлап келе жатты.
Жазықсыз, кінәсіз, ешкімнің ала жібін аттамаған, қазақтың құдіретті өнерін ғана насихаттағаны үшін айыпты болған күй пірі қанды қасаптың қылышына құлап келе жатты...
* * *
Ертеңіне Үлкен көлдің бетін аппақ кебін жауып кетіпті. Мойындарына тас байлап батырған алашорда арыстарының, атақты Дияқажы, Қаппас ақын, ағайынды көпес Рязанцевтердің, атақты ақ генерал Лавр Корниловтың туысқандарының, елге шарапаты тиген бай-шонжарлардың, ғалым-қайраткерлердің ақ жейделері су бетіне қалқып шықса керек.
Солардың ішінде «58-ші статья» күйі үшін күдікті болып, халық жауы деген жазамен оққа ұшқан Сармантайдың күйші Ахметжаны да бар. Қара жерге алпамсадай құлап келе жатқан сол Ахметжанның асқақ тұлғасы еді.
Дала сазының дауылпаз еңсесі, қазақ күйінің шежірешісі, ұлт жадының жалп етіп сөнген бір шырағы. Арқадағы «Уық көтерілісі» атанған қыр қазақтарының қарсылығына қолбасшы болған азат ой иесі.
Өзге күйлері бір төбе, «58-ші статья» күйі бір төбе дегдар.
«58-ші статья» күйі – айыптау актісі.
Қанды қырғында жазықсыз шаһид кешкен Алаш рухын жоқтау күйі.
Сайын қыр Сарыарқаның сарыжайлау сахарасы Сармантайдың Ахметжаны шерткен сол күймен бірге толқып кетті.
Елдің ішін «58-дің» елесі кезіп бара жатты.
Әлімхан Ермекұлы
Алашорданың соңғы тұяғы Әлімхан Ермекұлының соңынан «елу сегіздің елесі» өмір бойы еріпті де отырыпты. Қазақтың елі мен жері үшін жағасы жау қолында кеткен есіл боздақтардың ауыр да қымбат аманатын арқалаған соңғы арыстың соңына түскен елестің үрейі, дауысы, ызғары шын мәнінде жан түршігерлік еді. Ол елес және ұлтшылдығы үшін қуғын-сүргіннен көз ашпаған қайраткерді ақталғаннан кейін барып аңди бастаған.
Сталиндік мұздай лагерьлерде жазықсыз жапа шегіп, «58-ші статьямен» сотты болған Әлімхан кейін Қарағандыдағы политехникалық университетте дәріс оқығаны белгілі. Әйтсе де Кеңес билігі Әлекеңді қысқа арқан, тар тұсаудан босатпағанын байқаймыз. Олай дейтін себебіміз, алаштануға айрықша үлес қосып жүрген азамат Нұрлан Дулатбековтің айтуынша, пәтер бөлу барысында Әлімханға қысастық астыртын жасалған.
«Әлекеңе Ленин көшесінен үй беріледі. Үй беретін шаруашылық басшылары қысастық қылып, пәтерді 58-үйден береді. Пәтер бірінші қабатта орналасқандықтан, 4-нөмірлі болуы керек екен. Бірақ оны өшіртіп тастап, «8-пәтер» деп жазғызады. Оның себебі – Әлімхан Ермеков Ленин көшесінде тұрсын, 58-баптың 8-тармағымен сотталғанын мәңгі есінде сақтасын дегені», дейді Н.Орынбасарұлы. Әлгі адрес әлі сақталған. Қарағанды қаласының Ленин көшесіндегі 58-үй әлі бар. Бірінші қабаттағы 8-пәтер де өзгертілмеген.
Оны кейін журналист Нұрлыхан Қалқаманұлы індете зерттепті. Сол үйде қазір тұрып жатқан жандармен сұхбаттасқан. Бірінші пәтердің иесі Әлекеңнің көзін көргенін айтып берген.
«Кеңес билігі Әлімханды қалай да 8-пәтерге орналастыруды көздейді. Бірақ кіріп қойған пәтерінен күштеп шығарудың реті келмеген соң пәтерлерді нөмірлеуде қулыққа барған. Яғни бірінші, екінші, үшінші және төртінші нөмірлер үйдің екінші қабатындағы пәтерлерге берілген де, қалған төрт нөмір (5, 6, 7, 8) бірінші қабаттағыларға берілген. Осылайша Әлімхан Ермеков 58-үйдегі 8-пәтер тұрғыны болып шыға келді. Бұл – әдейі жасалған қысастық. Ол дәл осы бап бойынша сотталып, түрмеде отырып келді ғой. Соны мәңгі жадында ұстасын дегендері болар», депті 1-пәтердің иесі Бақытжан Мұхаммеджанқызы.
Өкінішке қарай журналист сегізінші пәтердің иелерімен жолыға алмаған.
Ол үйде кім тұрса да бір салқындықты сезер еді.
Ол үйге сіз кірсеңіз де Алашқа терісінен соққан қара суыққа ұрынғандай денеңіз мұздап кетер еді.
Сай-сүйегіңізді сырқырата үскірген сары аязға жаныңыз домбығар еді.
Елу сегізінші үйдің қабырғаларындағы үрей – жалпы адамзаттың үрейі. Жазықсыз өлтірілген қыршын ғұмырлар мен кінәсіз төгілген көз жастарының үйі.
