Ол үшін автордың ішкі әлемі ғана емес, сыртқы жағдайы да маңызды болды. Мысалы, оның тегі қандай, дінге, саясатқа көзқарасы қандай, мінез-құлқында елеулі кемшіліктер бар ма, сондай-ақ нендей ерекше әдеттері бар, нені ұнатады, нені ұнатпайды, қаржы мәселесі шешілген бе, осы тектес сауалдарды қоя отырып, Сент-Бев кез келген шығарманы әдемілеп талдауға болатынын алға тартады. Әрине бұл әдеби шығарманы зерттеудің бір ғана әдісі. Оның өзі екі ғасыр бұрын пайда болған көне әдіс. Сөйтсе де Аягүл Мантайдың шығармаларын оқыған сайын осы Сент-Бев пен оның «Әдеби портреттері» еске түсе береді. Оның себебі Аягүлдің шығарманы көбінде бірінші жақпен жазатынымен әрі әрбір шығармасында оқырманымен сырласып отырғандай баяндайтынымен байланысты болуы мүмкін. Кей шығармаларындағы бас кейіпкер «мен», бас кейіпкердің маңайындағы жанама кейіпкер «мен» биографиялық әдіс туралы айтпай кетуімізге ырық бермейді. Әдеби білімді Мәскеуден алған жас жазушы Аягүл Мантайдың ертеректе жарияланған «Балалықтың көктемі», кейінгі шыққан «Жүрекке оралу» кітаптарын оқып шыққан соң, өмірбаяндық әдіс пен қазіргі әдеби герменевтиканы арқау етіп, Аягүлге де бір жазба арнағымыз келді.
Жазушының балалық шағы тоқсаныншы жылдардың тоқырау кезеңіне тап келгені белгілі. Аягүл шығармашылығынан дәл осы кезеңнің тіршілігі сырт қалмайды. Оның кейіпкерлері ауылдағы жұпыны тіршілікке баланың шынайы, аңғал, бейкүнә көзімен қарап, албырттықпен романтика іздейді. «Бөрте» әңгімесіндегі балалардың барлығы да өз жастарына сай қылық көрсетеді, сөз сөйлейді. Әжелерінің «аптертетін» көтеру үшін жасаған ұрлықтары да жарасымды. Сондай-ақ «Қабір гүліндегі» Жалбыз өзеніне суға түсу үшін таласып, жақ-жақ боп айтысатын балалардың, «Құстар қайтқандағы» әңгімесіндегі ерегескіш, қырсық бас кейіпкердің, төбелескіш Сәкен мен аңқау, мейірімді Аққыздың әрекеттері балалық шақтың тәтті естеліктері сияқты әсер береді. Екінші жағынан, осы айтылған әңгімелердің бәрінің өне бойы мұңмен өрілгені байқалады. Автор тәтті естеліктер мен балалық қылықтарды жазғанымен, санасының арғы түкпірінде сол оқиғалардың өткеніне, соған өзінің куә болғанына қысылатын, өкінетін ниет байқатады, кейіпкерлерді шынайы аяйды. Яғни, қазіргі әдеби герменевтика әдісімен, «Бөрте» әңгімесінің алғашқы азат жолынан-ақ автордың негізгі ұстанымдарын, көзқарастарын, тіпті сезімдерін де интерпретациялауға болады. Екі ағасының, інісінің қайтыс болуы бала кейіпкерді ауыр мұңға салғаны соншалық, ол мұңды, жалғыздықты ендігі жерде ештеңе де жеңе алмайтынын түйсініп қояды... Автордың адам болмысындағы балалық албырт сезімдер мен аңғал қылықтарды жоғалтпау керектігі туралы, сондай-ақ барлық оқиғалардың себебі мен салдары, барлық кейіпкердің өмірде өз орнының болатыны туралы идеяларын жоғарыда айтқанымыздай, алғашқы азат жолдан-ақ байқадық.
Аягүлдің ерекше кейіпкерінің бірі – Томпақ. Әкесі маскүнем, анасы қауқарсыз, тұрмыстары жұтаң, оған қоса семіздігін мін көріп, мазаққа айналдырып жүрген ауыл балаларына өкпесі қара қазандай Айжұлдыздың бар амалы – оқшаулану, жалғыз өзі мұң кешу. Ол өзі құралпы балалармен әңгімелескісі, ой бөліскісі келеді. Бірақ балалар мысқылдап, келемеждеп оны топқа қоспайды. Сонымен Томпақ ерте есейіп кетеді. Ерте есейгенінің белгісі – тоғызыншы сыныптан кейін оқымай қояды. Ернін қызыл далаппен бояп, шашын бұйралап, денесіне жабысқан көйлек, аяғына биік өкше туфли киіп өзіне назар аудартқысы келеді. Бәрібір ол мазаққа ұшырайды. Ешкім оған бойжеткен ретінде қарамайды. Себеп – семіздігі. Жазушы осы қыздың жан дүниесіндегі арпалысты әрекеттері арқылы жақсы берген. Алқаш әкесінің өліміне ерекше қайғырғаны, ерте есейгені, он жеті жасында некесіз бала тапқаны бәрі сенімді суреттелген. Жазушы «Томпақ» әңгімесі арқылы не айтқысы келеді? Қоғамда ерекше болуға болмайды! Мейлі жан дүниенің, болмыстың ерекшелігі, мейлі сыртқы қалыптың ерекшелігі болсын, ол бәрібір «бірдей ойлайтын» адамдар тарапынан мазаққа ұшырайды, қорлық көреді. Олар бала-шаға, үлкен адамдар болып бөлінбейді. Тіпті балалардан да шектен шыққан жауыздықты күтуге болады. Олар оны саналы түрде жасамағанымен, болмыста бар жауыздық бәрібір сыртқа шығады. Әсіресе ойын балалары бейсаналы түрде жауыздықтарын еркелікпен, аңқаулықпен, ақымақтықпен өздеріне ұқсамайтын «бөтен» адамға көрсетеді. Айжұлдыз есімді томпақ қыздың жайы сол. Себебі ол «бөтен».
«Балалықтың көктемімен» танылған жазушы қыздың «Жүрекке оралуы» жүрегімізді жылытты. Кейіпкерлері арқылы «өмірде бәрі салыстырмалы, уақытша» деп құлағымызға сыбырлап тұрғандай күй кештік. Ең бастысы, адамның имансыздықтан қайғы-қасірет арқалап, көп зардап шегетінін тағы бір еске салды.
