Тұңғыш Президент – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауында «Киберқылмыспен күрестің өзектілігі барған сайын арта түсуде. Үкімет пен Ұлттық қауіпсіздік комитетіне «Қазақстан киберқалқаны» жүйесін қалыптастыру шараларын қабылдауды тапсырамын» деген болатын.
Содан бері бұл бағытта ауқымды жұмыс атқарылды. Мәселен, 2017 жылы Үкімет арнайы тұжырымдама әзірледі. Оның мақсаты – жаһандық бәсекеге қабілеттілік жағдайында Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз ететін, электронды ақпараттық ресурстар, ақпараттық жүйелер мен ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымын сыртқы және ішкі қауіптерден қорғалуына қол жеткізу және сол деңгейде ұстау.
«Қазақстанның Киберқалқаны» жобасын дайындау кезінде Малайзия, Швеция, Эстония, Литва, Ұлыбритания, Германия секілді елдердің тәжірибесі зерттелген. Жобаның басты мақсаты – әлемдік бәceкелecтік уақытында eлiмiздің тұpaқты дaмyын қaмтaмacыз eтiп, элeктpoнды ақпapaт рecypcтapын, aқпapaттық-кoммyникaциялық инфpaқұрылымды сыpтқы, iшкi қayiптepдeн қopғaлyын бақылап, бір деңгейде ұстап тұру. Тұжырым екі кезеңге бөлінген: біріншісі 2017-2018 жылдары жүзеге асты, екіншісі 2019-2020 жылдарға арналған.
«Киберқалқанның» қажеттігін мынадан-ақ байқауға болады. Елімізде 2010 жылдан бастап 2016 жылға дейінгі кезеңде интернетті пайдаланушылар саны 75 пайызға өсіп, мобильді интернетті пайдаланушылардың саны 10 миллион қолданушыға жетті. Яғни, осы аралықта Қазақстандағы интернет ауқымы күрт ұлғайды.
Сұраныс ұсынысты туындататыны белгілі. Ендеше, жаһандық желідегі қазақстандықтардың артуы салдарынан жеңіл ақшаға қызыққан, жеке деректерді өз мүддесіне пайдалануды көздейтін хакерлердің де саны артатыны түсінікті. Кейінгі жылдары ақпараттық шабуылға ұшырағандардың артқанын да статистикалық деректер көрсетіп отыр. Мұндайда азаматтардың қауіпсіздігін қорғау, жеке мәліметінің таралып кетпеуін қамтамасыз ету қажет.
Киберқылмыс жөніндегі әлемдік статистикаға көз жүгіртсек, хакерлердің оңай шағылар жаңғақ емес екені анық аңғарылады. Мәселен, 2018 жылы Иран хакерлері АҚШ-тағы 144 университет пен 33 кәсіпорынға кибершабуыл жасап, 3,4 миллиард долларды қолды еткен. Ал 2016 жылы ДАИШ-тың (Қазақстанда тыйым салынған террористік ұйым) бір содыры PayPal жүйесі арқылы 8700 долларды жымқырған. Айта берсеңіз, мұндай мысал өте көп. Business Information Industry Association келтірген мәліметтерге сүйенсек, 2009 жылдан бері кибершабуыл көлемі 440 пайызға ұлғайған.
Кибер шабуылмен күресудің бір қиындығы мынада. Әдетте мемлекетке сырттан шабуыл жасалса, қарсыласыңның кім екенін нақты білесің. Оның қандай кемшілігі мен артықшылығы бар екенін саралай келе, соған сәйкес қорғаныс ұйымдастырасың. Ал киберқарақшының әрекетін болжап, білу қиын. Өйткені білдей бір елге әлемнің келесі түкпіріндегі жалғыз адам жаһандық желі арқылы қауіп төндіруі мүмкін.
Халықаралық электробайланыс одағының (ITU) есебіне сәйкес Қазақстан 2018/2019 Киберқауіпсіздіктің жаһандық индексінде былтырғы рейтингпен салыстырғанда (82-орын) 42-тармаққа көтеріліп, 40-орынды иеленді. Сол арқылы мемлекет киберкеңістіктен шығатын, қауіптерге қарсы тұру дайындық деңгейі жоғары мемлекеттер тізіміне кірді.
«Қазақстанның Киберқалқаны» тұжырымдамасы аясында Қазақстанның Қарулы Күштері киберкеңістік саласында ұлттық әлеуетті қалыптастыру мақсатында жоспарлы жұмыс жүргізіп жатыр. Күн сайын әлемдегі барлық сала миллиондаған кибершабуылмен бетпе-бет келіп отырғандықтан, осы бағыттағы кешенді жұмыс жүргізу уақыт күттірмейтін мәселе. Сондықтан 2020 жылы Қорғаныс министрлігі киберқауіптерді танудың жаңа жүйелерін, мақсатты шабуыл анализаторларын, вирусқа қарсы қауіпсіздік орталығын және басқа да бірқатар жүйелерді іске қосты.
Алдағы үш жылда, яғни 2021-2023 жылдары Қарулы Күштердің ақпараттық (кибер) қауіпсіздік бөлімшелерін қазіргі заманғы бағдарламалық және бағдарламалық-аппараттық құралдармен, ақпаратты қорғау жүйелерімен толық қайта жарақтандыруды жүргізу жоспарланып отыр.
Әскери мақсаттағы ақпараттандыру объектілерінің киберқауіпсіздігін қамтамасыз етуге сараланған тәсілдер белсенді енгізіліп келеді. Ақпаратты беру арналарына тиянақты мониторинг және киберқауіпсіздік инциденттеріне уақтылы назар аударылады.
Әскери мақсатта қорғалатын ақпараттандыру объектілеріне бағытталған киберқауіпсіздік қатерлерін анықтау, бағалау, болжау, оқшаулау, бейтараптандыру және алдын алу рәсімдерін сапалы жаңа деңгейге шығаратын ақпараттық қауіпсіздіктің ведомстволық жедел орталығын құру бойынша жұмыс жоспарланып, оның орындалуы жолға қойылған.
Сондай-ақ семинарларға қатысып, ғылыми-зерттеу конференцияларын, оның ішінде халықаралық деңгейдегі конференцияларды үнемі өткізу әскери ғалымдарға кибериндустрияның соңғы тенденциялары мен ғылымды дамыту векторлары туралы хабардар болуға мүмкіндік береді. Киберқауіпсіздіктің өзекті проблемалары мен қатерлері бойынша ғылыми зерттеулер жүйелі негізде өткізіледі.
Киберқауіптерге уақтылы ден қою үшін Қорғаныс ведомствосымен Ақпараттық қауіпсіздікті ұлттық үйлестіру орталығының, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің Ақпараттық қауіпсіздік комитетінің және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің өзара іс-қимылы үйлестірілген.
Қарулы күштердегі соны жаңалықтар мұнымен аяқталмайды. Қазіргі таңда әскеріміз жаңа технологияларды да қолданысқа кешенді түрде енгізіп жатыр. Жаңа ақпараттық технологияларды қолдана отырып, әскерлердің ұтқырлығын қамтамасыз ету басқарудың автоматтандырылған жүйесінің міндетіне айналды.
Атап айтқанда, қазақстандық әскери қару-жарақтың тізімінде ПКСА-М автоматтандыру жүйелерінің заманауи далалық кешендері бар. Бұл – стратегиялық, жедел-стратегиялық және жедел-тактикалық буындағы басқару пункттерінің жұмысын автоматтандыруға арналған әскери мақсаттағы аппараттық-бағдарламалық кешен. Құрылғы ақпараттық жүйелердің жұмыс істеуін, автоматтандырылған және автоматтандырылмаған режімдерде ақпаратты жинауды, өңдеуді, сақтауды және беруді қамтамасыз етеді.
Жалпы алғанда, кешен ақпараттық, технологиялық міндеттерді шешу және әскерлерді басқару бойынша ауқымды мүмкіндіктерге ие. ПКСА-М байланыс арналарын қабылдау мен жабуды (шифрлауды), ашық және жабық байланыс арналары бойынша деректерді беруді, кемінде 50 пайдаланушыны қоса отырып, жергілікті есептеу желісін өрістетуді жүзеге асыруға қабілетті. Барлық қажетті ақпарат жедел түрде командалық пункттің аясында көрсетіліп, принтерлер мен плоттерлерде басып шығарылады.
Кешен ультра қысқа толқын диапазоны ақылы радио байланыспен жұмыс істейді. Арнайы бағдарламалық қамтамасыз ету әскерлерді жауынгерлік әзірлікке келтіру туралы сигналдарды жедел қабылдауға, командалардың орындалуы және басқару органдары, құрамалар мен бөлімдер арасында күштердің бөлінуі туралы баяндауға, сондай-ақ жауынгерлік міндеттерді қоюды жүзеге асыруға және олардың орындалуын бақылауға мүмкіндік береді.
Қорыта айтқанда, Қазақстан қарулы күштері кибер шабуылмен күресуге тыңғылықты дайындалып жатыр десек қателеспейміз. М. Әуезовтің «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» деген нақылын бүгінгі күнге бейімдеп, «Ел болам десең, киберқауіпсіздігіңді түзе» десек артық айтқандық емес.
