Сондықтан бұл еңбектің ғылыми да, прозалық та сипаты бар. Біздің заманымыздан бұрынғы 484-425 жылдар шамасында өмір сүрген грек тарихшысының осы еңбегінде неге прозалық сипат бар дейміз? Біріншіден, оның шын мәніндегі тарихи еңбек екеніне бергі заманның көптеген тарихшылары күдіктенеді. Абыздар туралы оқиғасы мен деректері жоқ жазбаларына, қолтырауын, «өзен жылқысы», феликс құс туралы ойдан шығарғанға ұқ­сайтын әңгімелеріне қарап, тіп­ті Геродоттың Египетке бар­ға­нына да күдікпен қарай­тын­дар жетерлік. Сондай-ақ Үн­дістанда тіршілік ететін алып құ­мырсқалар туралы жазбасы да шындыққа жанаспайды. Ра­сында алтын құмдарды алтын тонаушылардан қорғап тұратын ондай алып құмырсқалар жоқ. Ешқашан болмаған. Былайша айтқанда аңыз. Осыдан келіп Кеңес кезеңінің ірі тарихшы ғалымы С.Я.Лурье Геродотты «ер­тегілік сипаттағы жазба­л­ары мен өмірде болған, кө­зімен көрген оқиғаларының ше­­карасы қосылып кеткен. Ал­дыңғысы соңғысына көлеңке түсіріп тұр» деп бағалайды. Тарихшы Плутарх «Геродоттың жалғандығы» дейтін трактатында «Геродот шындықты ойлап тапты» дегенді айтады. Дегенмен, ол «тарихтың атасы» дейтін құрметке ие болды. Бұл атақты оған Римнің атақты шешені Цицерон берген. Геродоттың қара сөзбен жазылған «Тарих» шығармасы мың жылдан бері қаншама ақын-жазушыларға шабыт берді. Көңіл көкжиегін байытты. Қайсыбір елдер туралы таным-түсінігін кеңейтті. Тарихқа басқаша көзбен қарауға да болатынын үйретті.

Уайым-қайғысыз жұмақ өмір­дің нышандары көзге мың бұралып билейтін сұ­лу қыз­дардың бейнесінде елес­тейтіні несі екен? Көзі жұмулы, көңілі мас әміршілер, желпуіш ұстаған құлдар, сыбызғының сиқырлы үні мен сымбатты бикештердің қимыл-қозғалысы үндестік та­уып, «пейіш бағына» саяхат жасағандай боламыз ба? Негізі бұл бейнелерді біз «Синдбадтың жеті сапары», «Аладдиннің си­қырлы ша­мы» дейтін көркем фильм­­дерден көргенбіз. Ол фильм­дердің негізгі ерек­ше­лігі – көркемдігінде. Шы­ғыс мә­­дениетіне тән экзо­тикалық ерекшеліктердің көзге ұрып тұрғанында. Сол фильмдер елу жылдан кейін де, жүз жылдан кейін де көрер­менге ерекше әсер ете­тініне сенімдіміз. Өйткені экзотика дегеніміз таңданыс ту­дыруға лайықты көркемдік. Бұл көркем фильмдердің түп негізі қайда десеңіз, «Мың бір түнді» қолға алыңыз. Мың бір хикаяны баяндап беретін Шахеризада сұлу өз өмірін сақтап қалуды ғана мақсат етеді. Әйелдер қауымын жазықсыз болса да жазалауға құмар болып тұратын Шахрия пат­шаның көзі уәзірдің қызына да түскенде, сұлу қыз Аладдиннің сиқырлы шамы, Синдбадтың жеті сапары, Бағдаттың қулары сынды сюжеті тартымды әңгімелерді айтып, патшаны райынан қайтар­маққа талпыныс жасайды. Бұл өмір­де әділдік пен ізгіліктің сал­танат құруы тиіс екенін жет­­­кізеді. Бұл шығарма араб хал­­­­қының ең ежелгі прозалық шы­ғар­маларының қатарында аталады. Жалпы, «Мың бір түн» жайлы пікір көп. Көптеген зерттеушілер «Мың бір түн» тек араб халқына тиесілі емес. Онда парсы халықтарының да, үнді халықтарының да мәдениеті көрініс тапқан дегенді айтады. Ал ғалымдардың бір тобы бұл прозалық шығарма тек арабтарға тиесілі дегенді айтады. Олар оқи­ғалардың барлығының араб жерлерінде өткенін, шығар­ма­ның араб тілінде жазылғанын алға тартады. Бұл шығарманың бір ерекшелігі, орта ғасырларға тән туынды болса да, нақты бір авторы жоқ. «Мың бір түн» атауымен бізге жеткен бұл жинаққа үш жүздей аңыз-әңгімелер мен новеллалар, ертегілер топтас­тырылған екен.

Ал түркі мәдениетіндегі проза жанрының бастауында «Қисса сүл әнбие» шығармасының тұрғаны анық деп ойлаймыз. Насыреддин ибн Бурханидин Рабғузи осы шығармасын 1310 жылы жазған. Бұл пайғамбарлар мен сахабалар жайындағы қис­салар мен аңыздар жинағы. Шы­­ғарманың бірнеше нұсқа­сы бар. Соның ішіндегі ең ескі көшірмесі Лондондағы «Бри­тания» мұражайының кітап­хана­сында сақтаулы. Ғалымдар бұл көне қолжаз­баның XV ға­сырда көшіріл­генін растайды.

Пайғамбарлар мен әулие-ән­биелер жайлы ғиб­ратты, терең мәні бар оқи­ғалар қиссалар деп аталады. Құранда қиссалар мен ғибраттық аяттар екі мыңдай. Түрік ғалымдары Құран аяттары­ның үштен бірі, кейбір зерттеулер бо­йынша үштен екісі қиссалар екенін айтады. Пайғамбардан кейінгі сахабалар дәуірінде Құ­ран аяттарының үштен екісі қиссалар деп есептелген.

Қазақ фольклорын айрық­ша ізденіспен зерттеген, қазақ ті­лін жақсы білген ғалым В.Рад­­лов кезінде былай жазыпты: «Ма­ған қазақтар арасында ис­ламды орнықтыруға бір «Жұм­жұманың» әсері даланы кезіп жүрген жүз­деген молдадан артық тә­різді». Сонау Адам Ата мен Хауа Анадан бастала­тын, адамзат тарихындағы ең танымал пайғамбарлар тү­гел қамтылатын, түп-тамы­ры «Қисса сүл әнбиеге» тіре­летін қиссаларды біздің ата­ларымыз Кеңес өкіметі ор­нағанға дейін айтып жүрді. Жеті жүз жылдай ең ірі құнды­лықтардың қатарында түркі халықтарының санасына сіңі­рілді. Түркі про­засының бастауында тұрған қиссаларды ақын-жазушылар поэзияға аударып, жазып шыққан деректер де баршылық.

«Қисса сүл әнбиенің» не­гізгі мазмұны Құран мен Ін­жіл­ден алынғаны шын­дық. Шы­­ғармада қандай аят­тар қай пай­ғамбардың кезінде түскені жазылған. Пай­ғамбарлар за­манындағы адамдардың сана-сезімін, наным-сенімін, тұр­мыстарын, қиыншылықтары мен қуа­ныштарын, басқа да түрлі оқиғаларды Рабғузи түсінікті етіп баяндаған.