Жабық кеңістіктегі өртті сөндіреді
Таяуда бас шаһардағы дәмханалардың бірінде газ баллоны жарылып, өкінішке қарай бір адам қаза тапты. 20-дан астам адам түрлі дәрежедегі жарақатпен ауруханаға жеткізілді. Қынжылтатыны сол, қыс түссе мұндай келеңсіз оқиға жиілеп, бұл жағымсыз үрдіске айналуға жақын қалды. Соған қарағанда қайғылы оқиғалардан тиісті органдар да, былайғы жұрт та сабақ алмаған сыңайлы.
Жасыратыны жоқ, әдетте елімізде осындай оқиғалардың алдын алу жұмыстары тек түсіндіру, сондай-ақ айыппұл салып, ескерту шараларымен шектеледі.
Алайда одан жағымсыз статистика артпаса, кеміген емес. Шындап келгенде аталған ахуалды ретке келтіру үшін кешенді жұмыс қолға алынуы қажет дейді азаматтық қорғаныс саласының мамандары. Көкейкесті мәселені шешудің тетіктері жоқ емес, бар.
Оның нақты кейсін өнертапқыштар ұсынып-ақ келеді, десе де көрер көз, естір құлақ болмаған соң энтузиастардың еңбектері еленбей, шаң басып жатады. Мәселен, жоғарыда айтылған оқиғадан бір апта бұрын редакциямызға Тараз қаласының тұрғыны Марат Аюбаев келіп, өрт сөндіруге арналған жаңалығы жайлы әңгімелеп берген еді. Жамбылдық азаматтың қолынан шыққан туындының артықшылығы – тұрғын үйді өрттен қорғауға, арнайы қызметтерге қарағанда тілсіз жауды жылдам ауыздықтауға, сонымен бірге мыңдаған адамның өмірін сақтап қалуға мүмкіндік береді.
«Қазір өрт сөндіру кезінде көбінесе су, сондай-ақ ұнтақ және көбік тәрізді заттар пайдаланылып келеді. Әлбетте олардың барлығы жарамды, алайда инертті газға қарағанда тиімділігі төмен. Тәжірибе көрсеткендей, инертті газ жалынды әлдеқайда жылдам сөндіреді. Оның дәстүрлі қорғаныс материалдарынан тағы бір артықшылығы – жабдықтардың тотығып, жеке мүліктің бүлінуін болдырмайды. Себебі көп жағдайда материалдық шығынға өрт емес, оны сөндіруде қолданылатын жоғарыдағы дәстүрлі қорғаныс материалдары алып келеді. Ал газ, атап айтқанда, ауадағы хладон адамның денсаулығына зиян тигізбейді», деді М.Аюбаев.
Өнертапқыштың айтуынша, өртке байланысты төтенше жағдай көбінесе ғимараттардың ішінде, нақты айтқанда дүкендер, контейнерлер, қоймалар, жабық базарлар, павильондар мен басқа да бизнес нысандар жабылғанда орын алады. Онсыз да мұндай сәтте әр минут санаулы болатындықтан өрт сөндірушілерге ең алдымен есік құлыптарын бұзумен айналысуға тура келеді.
Сол себепті тараздық зейнеткер жабық кеңістіктегі өртті инертті газбен сөндіретін автоматты жүйені ойлап тапты. Ол баллондардағы инертті газды ғимаратқа тарататын құбырлар желісінен тұрады. Газ редуктормен реттелетін жоғары қысымды жүйеде болуы тиіс. Балқымалы заттан жасалған тар саңылаулы металл ұштықтар оның негізгі бөлігі саналады. Төбеге орнатылатын бұл балқымалы тығын өрт болғанда жұмсарып, инертті газ бөлмеге лезде тарайды. Қолданыстағы жүйеден ерекшелігі, бұл жоба электр қуатына тәуелді емес. Ол температураның жоғарылауына жауап беретін толық механикалық үдеріске негізделген. Бұл әдістің тағы бір айырмашылығы – төбеге орнатылған бүріккіштермен салыстырғанда, газ барлық жерді қамтиды.
Тың тәсіл биік ғимараттардағы өртті сөндіруге де қауқарлы. Жоба авторының айтуынша, осы арқылы төтенше оқиғаны санаулы минутта шешіп, адамдарды эвакуациялаудың қажеті туындамайды.
Жүйенің өнімділігі арнайы тәжірибенің нәтижесінде толығымен дәлелденді. Ол үшін адамның қатысуы қажет емес – жүйенің жұмысы автоматтандырылған. Әзірлеушінің сөзіне сенсек, бұл тәсіл өрттің орта есеппен 50 жыл бойы таралмауына жол ашады. Мерзімі жеткенде тек жүйенің ақауын анықтап, тозған бөлшектерді ауыстыру ғана қажет.
Әмбебап өртсөндіргіш көліктің жобасын жасады
Әулиеаталық өнертапқыш осы мақсатта арнайы көліктің де жаңа нұсқасын дайындағанын айта кеткен орынды. Оның сыртқы сипаттамаларында қолданыстағы техникадан еш ерекшелік жоқ. Десек те табиғи және техногендік апатпен күресте өнімділік пен тиімділігі жағынан олардан кем түспейді деді. Оған Аюбаевтардың әмбебап өрт сөндіру көлігі деген атау беріліп, судың сыйымдылығы сегіз тоннаны құрайды. Көліктің шанағына орнатылған шағын қазандық үш мың есеге артық бу көлемін өндіруге мүмкіндік беріп, 50 сағат мөлшерінде үздіксіз жұмыс істейді. Әлемдік тәжірибеде бұл көрсеткіш небәрі бір сағатқа тең. Бұған қоса көлікте өрт сөндіруге арналған жеті материал қарастырылған.
Қызметтік ғұмырының 45 жылын жылу энергетикасына арнаған маман ғылымның әр саласына қатысты 30 жаңалық ашқан. Оның 9-ы өртке қарсы бағытталған. Өнертапқыш қанша тырысқанымен бұдан нәтиже шықпай келеді. Жобаларының нәтижесі оң бағаланған арнайы сарапшылардың қолы қойылған құжаттар да бар. Бірақ әлі күнге дейін отандық өнертабысқа қызығушылық танытып, оны өндіріске енгізуге дайын бірде-бір инвестор, сондай-ақ ниет білдірген құзырлы орган табылмай тұр. Тіпті Жамбыл облысының әкімі мен осының алдында Ішкі істер министрлігіне қараған, таяуда қайта құрылған Төтенше жағдайлар министрлігіне жобаға қолғабыс ету мақсатында арнайы хат та жазған. Азаматтың өтінішіне азаматтық қорғаныс саласына жауапты ведомстводан келесідей жауап келді:
«Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі сіздің 2016 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігіне жолданған өрт қауіпсіздігі саласындағы өнертабысқа қатысты өтінішіңізді қарап, келесіні хабарлайды.
«Мұнай базасындағы өртті сөндіру» өнертабысы бөлігінде министрлік 2015 жылдың 18 желтоқсанында Энергетика министрлігіне жолданған № 39-6-2/21197 хатында сіздің 2016 жылғы 31 мамырдағы өтінішіңізге түсіндірмелер берді, онда халықаралық тәжірибеде тек инертті газды ғана қолданып, резервуарлардағы өртті ұсынылған тәсілмен сөндіру тіркелмегені көрсетілген. Өз кезегінде, резервуарлардағы өртті газ ұнтақты және газ көбікті жүйелерді қолдану арқылы сөндіруге байланысты оң нәтижелер тіркелгені айтылған.
Осылайша «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» Қазақстан Республикасы заңының 11-бабын басшылыққа алып, өрт қауіпсіздігі саласындағы өнертабыстар мәселесіне қатысты тәртіпке сәйкес, бірнеше мәрте мардымды жауап берілгенін ескеріп, министрлік аталған мәселелер бойынша өтініштер қайталанса, оларды қарауды тоқтату құқығын өзіне қалдырады», делінген ресми хатта.
Экономика ғылымдарының кандидаты Сапарбай Жобаевтың айтуынша, өнертапқыштар кез келген өнертабысын өндіріске енгізу үшін алдымен «Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттік» АҚ-на (қазіргі QazTech Ventures) хабарласуы қажет. Бұл ұйым еліміздегі венчурлік қаржыландыру, бизнесті инкубациялау және технологиялық консалтинг құралдары арқылы технологиялық кәсіпкерліктің дамуына жәрдемдесу үшін құрылған.
«Аталған ұйым еліміздегі түрлі саладағы өнертапқыштардың үздіктерін анықтап, іріктеу арқылы олардың еңбектерін өндіріске енгізуге атсалысады. Егер де қандай да бір жоба авторының қолында патенті болса, онда оның бұл ұйыммен байланысы бар екені анық. Неге десеңіз, кез келген өнертабысқа патент беретін осы агенттік. Бұл ведомство Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі жанынан құрылған. Жыл сайын осы орган әр сала бойынша үздіктерді анықтап, олардың қайсысы өндіріске енгізілетінін анықтайды», деді сарапшы.
P.S. Жетпістен асқан зейнеткердің бармаған жері, баспаған тауы жоқ. Жаңалыққа жаны құмар азамат өнертабысын арқалап, еліміздегі өндірістік әрі тұрмыстық апаттарды азайтуға қам-қарекет етіп келе жатқанына 6 жылға жуықтады. Әйтсе де, сең қозғалар емес. Қайта осыған дейін салысы суға кетпей көздегеніне жету үшін табандылық танытқан қартқа қайран қаласың. Біздің қоғамда мұндай тұлға маргиналдай көрінуі мүмкін, алайда өркениетті елдерде, айталық АҚШ-тағы Кремний алқабында Марат Аюбаев сынды энтузиастардың еңбегі қазіргі технологиялық прогрестің себепкері ретінде қарастырылады.
