Инфографиканы жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Салықтық түсім демекші, биылғы пандемияға байланысты ел Үкіметі бизнеске салық төлеу тұрғысынан көп қолдау көрсетті. Мәселен, 2020 жылдың қазан айына дейін іскерлік белсенділіктің өсуін ынталандыру үшін көптеген қазақстандық компания салық төлемдерінен босатылды. Бұл шаралар карантиндік шектеулерге байланысты табыстылығы айтарлықтай төмендеген бизнеске үлкен қолдау болғаны даусыз.
Негізгі тақырыпқа оралайық. 2020 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша Қазақстанда 22,1 мың шетелдік компания жұмыс істейді. Бір жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда олардың саны 11,2 пайызға немесе 2,2 мың компанияға артқан. Бұл ретте компаниялардың барлығы дерлік, яғни 97,4 пайызы немесе 21,5 мыңы шағын кәсіпкерлік формасына тіркелген.
Шетелдік компаниялар негізінен көтерме және бөлшек саудада шоғырланған. Бұл бағытта 8,7 мың кәсіпорын жұмыс істейді. Одан кейінгі орын құрылыс секторына бұйырған. Мұнда 2,3 мың компания бар. Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет саласына 1,7 мың шетелдік кәсіпорын жұмылдырылған.
2020 жылдың он айының қорытындысы бойынша төленген салықтардың жалпы сомасы өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 10,7 пайызға төмендеген. Бюджет 6,4 трлн теңгеге толтырылған. Бұл ретте салықтық түсімдердің үштен бірі ірі 30 шетелдік компанияға тиесілі.
Әдеттегідей салықтық түсімдердің негізгі бөлігін мұнай-газ секторы құрап отыр. Аталған саладағы компаниялар үздік отыздықтың 14 позициясын иеленген. Ірі 30 шетелдік кәсіпорын аударған төлемдердің 74 пайызы немесе 1,6 трлн теңгесі – мұнай-газ секторындағы компаниялардың үлесі.
Одан кейінгі орында темекі өндірісі тұр. Бұл нарықта шетелдік үш ірі ойыншы бар. Олар – «Джей Ти Ай Қазақстан», «Филип Моррис Қазақстан» және «Бритиш Американ Тобакко Қазақстан Трейдинг». Аталған үш компания бюджетке 240,2 млрд теңге салық төлеген.
Металлургия саласы үздік үштікті түйіндеп тұр. Мұндағы компаниялар қазынаға 161,5 млрд теңге аударған.
Шетелдік ірі 30 салық төлеуші аударған төлемдердің шамамен 37 пайызын «Теңізшевройл» бірлескен кәсіпорны төлеген. Бұл компания мұнай мен газды әзірлеумен, өндірумен және өткізумен айналысады. Бірлескен кәсіпорынның төрт құрылтайшысы бар. Олар – акциялардың 50 пайызына ие Chevron (АҚШ), 25 пайызына ие ExxonMobil (АҚШ), 20 пайызына ие «ҚазМұнайГаз» (Қазақстан) және 5 пайызына ие LukArco (Ресей). 2020 жылдың он айында «Теңізшевройл» 832,1 млрд теңге салық төлеген.
Екінші орынға «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг Б.В.» консорциумы жайғасқан. Консорциумның 29,25 пайызы Royal Dutch Shell plc компаниясына (Нидерланд, Ұлыбритания), 29,25 пайызы Eni компаниясына (Италия), 18 пайызы Chevron компаниясына (АҚШ), 13,5 пайызы «Лукойл» компаниясына (Ресей) және 10 пайызы «ҚазМұнайГаз» компаниясына тиесілі. «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг Б.В.» жыл басынан бері 398,5 млрд теңге салық төлеген.
Үштікті «Қазцинк» ЖШС түйіндеп тұр. Оның акциясының 70 пайызы Glencore International компаниясына (Швейцария), ал 30 пайызы «Тау-Кен Самұрық» компаниясына (Қазақстан) тиесілі. Кәсіпорын ел қазынасын 109,3 млрд теңгемен толықтырған.
