Бағдарлама шынайы статистикаға тәуелді

Экономиканы сауықтырудың «вакцинасын» ұсынды

Демек, халықаралық қаржы ұйымының жоғарыдағы болжамын есепке алсақ, олардың қатары 500 мыңға көбеюі ға­жап емес. Дүниежүзілік банк сарап­шыларының бағалауына сәй­кес 2020 жыл Қазақстан экономи­касы үшін соңғы жиырма жыл­дағы ең күрделі кезең болды. Ха­лықаралық сарапшылар пан­де­мия кезінде еліміздің бас­ты экс­порт­тық тауары­ның бағасы құл­ды­рап, 2008-2015 жылдардағы дағ­дарыс­пен салыстырғанда едәуір қиын­дық­тарға алып келді деген пайымға тоқтады. Ұлттық экономика министрлігінің дерегі бойынша 2000 жылдардың басынан бері ІЖӨ серпіні алғаш рет бұрыс динамиканы көрсетті. Айталық, жылдың соңында оның көлемі минус 2,6% межесінде тұрақтады.

Халықаралық банктің есе­бінде еліміздің экономикасын дамы­тудың 2021-2022 жылдарға ар­нал­ған базалық нұсқасы ұсы­нылған. Алайда бұл пандемия толығымен бақылауға алынған жағдайда ғана жүзеге асырылуы ықтимал.

Мәселен, құжатта биыл ІЖӨ қарқыны теріс көрсеткіштен +2,5%-ға дейін оң бағытқа өзгеретіні айтылған. Мұндай нәтижеге шектеу шараларын біртіндеп азайтып, әлем елдеріндегі секілді вакциналауды жүргізу арқылы ғана қол жеткізілуі мүмкін. Осы сценарийдің негізінде 2022 жыл экономика баяу қалпына келетін кезеңге айналып, оның динамикасы 3,5%-ға дейін жетеді деп болжанса керек.

 

649 мың адам «Еңбекке» тартылды

Еңбек және халықты әлеуметтік қор­ғау министрлігінің ақпараты бойын­ша, былтыр қаңтар-желтоқсан ара­лы­ғында 649 мың адам Нәтижелі жұ­мыс­пен қамтуды және жаппай кәсіп­керлікті дамытудың 2017-2021 жыл­дарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдар­ламасына қатысты. Атап айтқанда, 210 мың адам субсидияланатын жұмыс орындарына орналастырылып, оның ішінде әлеуметтік жұмыс орындарына 19,3 мың адам, жастар тәжірибесіне 34,4 мың адам, сондай-ақ қоғамдық жұмыстарға 156,3 мың адам тартылды. 2020 жылдың қорытындысы бо­йынша еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру мақсатында 1,8 мың отбасы (5,8 мың адам) жұмыс күші тапшы өңірлерге қоныс аударды. Қысқа мерзімді оқыту курстарына 18,7 мың адам жіберіліп, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында оқыту­мен 18,4 мың адам қамтылды. «Еңбек» бағдарламасы арқылы жаппай кәсіпкерлікті дамытуға 12,7 мың шағын несие беріліп, оның ішінде 11,2 мың микрокредит ауыл тұрғындарына берілді. Осылайша, шағын несие алғандар қосымша 13,7 мың жұмыс орнын ашты. Сондай-ақ мемлекеттік бағдарламаға қатысушыларға жаңа бизнес идеяларды іске асыруға 200 АЕК-ке дейінгі мөлшерде 44,9 мың мемлекеттік қайтарымсыз грант берілді. Бұдан басқа 33,2 мың адам «Бастау Бизнес» жобасы арқылы кәсіпкерлік негіздері бо­йынша оқытудан өтті.

 

100 мыңға жуық адам төлем алды

Жауапты ведомствоның дере­гіне сәйкес, Жұмыспен қам­ту­дың 2020-2021 жылдарға ар­нал­ған жол картасы аясында 6,7 мың әлеу­меттік маңызы бар инфра­құ­ры­лымдық жоба іске асырылып, 239 мың адам жұмыспен қамтылды. Бағдарламаға қатысу­шылардың жартысы ауыл тұр­ғындары, нақ­ты айтқанда 39%-ы жастар болса, 7%-ы табысы аз азаматтар. Ми­нистр­­лік бұл шаралар еліміздегі жұ­мыс­­сыз­дықты 5%-ға, сол секіл­ді жастар жұмыс­сыздығын 3,9% деңгейінде ұстап тұруға мүм­кіндік бергенін жеткізді. Жұмыс­пен қамтыл­ғандардың ең көп үлесі Түркістан (25,3 мың), Шығыс Қазақстан (21 мың), Жамбыл (20 мың) облыстарына, сон­дай-ақ Алматы қаласына (21,4 мың) тиесілі. Был­тырғы қаңтар-жел­тоқсан аралығында Мем­лекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры­нан жұмысынан айырылған 99,1 мың адамға әлеуметтік төлем берілді. Бұл орай­да 6 629 азаматқа төлем 2020 жылдың желтоқсанында таға­йындалғанын айта кеткен орын­ды. Қолданыстағы заңға сәй­кес, жұмыстан босатылған тұл­ға­лар міндетті әлеуметтік сақтан­ды­ру жүйесіне қатысу өтіліне жә­не соңғы 24 айдағы табысына бай­­ланысты әлеуметтік төлемді 1 ай­­дан 6 айға дейінгі аралықта ала ала­ды. Төлем жоғалған кірістің 40%-ына дейінгі мөлшерде МӘСҚ қара­жаты есебінен жүзеге асырылады.

 

Жұмыссыздықты 4,9%-ға төмендету көзделген

Жуырда өткен Үкіметтің ке­ңей­тіл­­ген отырысында Премьер-Министр Ас­қар Мамин биыл ха­лықтың жұмыс­пен қамты­луы мен табысын арттыру мақ­­сатында міндеттер кешені айқын­дал­ғанын айтқан еді. Соған сәйкес, тұ­рақты жұмыс орындарын құ­рып, жұмыссыздықтың деңге­йін төмендетуге баса мән берілмек.

«1,3 млн адам жұмыспен қам­тудың әртүрлі шараларымен қамтылады, бұл жұмыссыздық деңгейін 4,9%-ға дейін төмендетеді. Жұмыспен қамтудың жол кар­тасын іске асыру жалғасып, бұл рет­те тұрақты жұмыс орындарын құруға баса мән беріледі. Еңбек нарығын жаңа жағдайға бейімдеу үшін жұмыс­пен қам­тудың жаңа түрлері енгізі­леді. Эко­номикада құрылатын жұмыс орын­­дарының есебін толық жүргізу үшін жұ­мыспен қамтудың өңірлік жол карталары жасалады. Еңбек нарығын дамытудың 2022-2027 жылдарға арналған ұлттық жоспары әзірленеді. Осы жылы бюджет саласындағы 1 млн-нан астам жұмыс­кердің жалақысы өседі», деген болатын А.Мамин.

 

Вакциналау сәтті іске асырылса, экономика қалпына келеді

Сарапшылар ақпанда қолға алы­­натын вакциналау сәтті жү­зе­ге асырылса, сәйкесінше отан­дық экономиканы да жылдам са­уық­тыруға жол ашылатынын айтты.

«2020 жылы ІЖӨ 2,8%-ға төмендеді. Бұл кедейлікке қалай әсер етеді дегенге тоқталсақ, біз­де халық саны жыл сайын 1,5-2%-ға өсіп келеді. Бұл – экс­тенс­ивті өсім. 2019-2020 жыл­дағы өсімді 4-5%-ға жоғары көтері­ле­ді деп болжаған едік. Бірақ ол жүзеге аспады. Экономикамыз­ды еуро­палықтар 10-12%-ға тө­мен­деді дегенде, біз де сол өсімді қосып, яғни 4-5%-ды және былтырғы 2,8%-ды есепке ала отырып, біздегі көрсеткішті 7-8%-ға төменге түсті деуіміз керек еді. Осы кедейлікке әсер етті. Егер де 2020 жылы ІЖӨ 4-5%-ға өскенде бізде кедейліктің деңгейі бұрынғы 5-6%-да қалуы мүмкін еді. Ал енді Дүниежүзілік банк осы есептерді алып, оны 12%-ға көтеріп тұр. Енді бұдан да жоғары көтеріле ме дегенге келсек, менің ойымша, Қазақстанның оған жол бермеуге мүмкіндіктері бар. Неге десеңіз, әр жылы инфляция белең алғанда, азық-түлік себетін, сол секілді зейнетақыны көтеріп, еліміздегі ахуалды тұрақтандыруға күш салынды. Бұл жолы да тиісті шаралар дер кезінде қабылданса, Дүниежүзілік банк келтірген болжам 8-9%-ға түсуі мүмкін», деді экономист Сапарбай Жобаев.

 

Жұмыссыздар ресми статистикадан әлдеқайда көп

GSB UIB директоры, экономист Мақсат Халықтың айтуынша, құзырлы органдар еліміздегі шынайы статистиканы бұрмалап көрсетеді. Сондықтан халықаралық қаржы ұйымы келтірген дерек шындыққа жанасады деуге негіз бар.

«Қазақстанда статистикаға жауапты орган кедейлік шегіне байланысты ресми сандарды төмен көрсетуге тырысады. Сол себепті Дүниежүзілік банк келтіріп отырған мәліметтер шындыққа жанасады. Бізде кедейлік шегі келесідей тәртіппен есептелінеді. Мәселен, ең төменгі күнкөріс деңгейі бар. Оны тұтыну­шылық себет құрайды. Сол тұты­ну­шылық себеттің негізінде ең төменгі күнкөріс шегі шамамен 32 мың теңгенің көлемінде болған. Оның 70%-на жетер-жетпес табыс тапқан азаматтар кедейлер қатарына қосылады. Айталық, отбасы бес адамнан тұратынын есептесек, оның бір мүшесі ғана жұмыс істеп, табысы айына 100 мың теңгені құраса, бұл отбасы әлеуметтік осал топ деп қарастырылады. Шындығын айтқанда, бұл Дүниежүзілік банк пен БҰҰ бағдарламаларындағы кедейшілікті анықтауға байланысты өлшеммен сәйкес келмейді. Өйткені ондағы мәлімет бойынша табысы күніне 5,5 доллардан аспайтын азаматтар кедей деп саналады. Егер де осы соманы есептеп шығарсақ, бұл шамамен 60 мың теңгеден асып жығылады. Яғни әлемдік талапқа сәйкес, айлық табысы 60 мың теңгеден аз кез келген адамды кедейлер қатарына қосу керек. Алайда біздегі өлшем жүйесі мүлдем бөлек. Халықаралық талап­тың негізінде санасақ біздегі ке­дей­шіліктің деңгейі тіптен аспандап кетер еді», деді М.Халық.

Экономистердің пікіріне жүгінсек, еліміздегі кедейшілікті реттеу үшін алдымен ресми статистиканы жөнге келтіріп, өзін-өзі жұмыспен қамтып жүргендердің санатын анықтау қажет. Себебі мұны анықтамаса, таяу келешекте әлеуметтік шиеленіс орын алуы мүмкін.

«Еңбек және халықты әлеу­мет­тік қорғау министрлігінің мәлі­метіне қара­сақ, жылдың соңы­на дейін респуб­ли­­кадағы жұмыс­сыздық 6,1% деңге­йінде болады деп айтқан еді. Ұлттық эконо­мика министрлігінің статис­тикалық мәліметінде 5,8%-ға өсті деп келтірілген. Алайда шын мәнінде жұмыссыз азамат­тар­­­дың саны әлдеқайда көп. Бұл орай­да ең үлкен мәселе өзін-өзі жұ­мыспен қам­тығандарда бо­лып тұр. Мұндай санат­тағы азамат­тардың саны шамамен 2 млн-нан асады. Олардың тең жартысы өзін нәтижелі жұмыспен қамтып жүрсе, қалған жартысы үйінде отыр. Сондықтан да өзін-өзі нәтижесіз жұ­мыспен қам­тып отырған аза­маттарды жұ­мыссыздар қатарына қо­с­ып, толық есептеу керек. Өйткені олар үйі­не табыс әкелмей жатқандық­тан кедейлердің қатарын көбей­тіп отыр. Жағ­дайға шын мәнін­де қарамасақ, ертең үл­кен әлеу­меттік шиеленістер орын алуы мүм­кін. Мемлекет осыған үңіліп, нақты жағ­дайды сипаттай білуі тиіс. Ол үшін сан­дар дұрыс болуы керек. Ертең тиісті бағдар­ламалар қабылданғанда осы статистика оның тиімді жүзеге асырылуына септігін тигі­зеді», деді GSB UIB директоры.

Халықаралық валюта қоры­ның баға­лауынша, пандемияның кесірінен дамушы елдердегі орташа Джини коэффициенті 39-дан 42-ге дейін ұлғаюы мүмкін. Ал табыс деңгейі төмен мемлекеттерде 40-тан 43-ке дейін артпақ. Демек, бақуатты жандар мен кедейлер арасындағы әлеуметтік жіктелу дең­гейінің өсуі байқалмақ. Мұн­дай үрдістің қазірдің өзінде байқалып отырғанын экономистер де жасырмайды. Жабайы капи­тализмнің осындай жағым­сыз құбылысының алдын алу үшін тиімді мемлекеттік бағдар­ла­ма­ларды әзірлеп, ықти­мал тәуе­келдердің алдын алуға бағыт­тал­ған әлеуметтік «көпшікті» қарас­тырған абзал дейді сарапшылар.

Жоғарыдағы мамандардың сөзін жуырда Үкіметтің кеңей­тілген отырысында Мемле­кет басшысы да қуаттап, жұмыссыз­дықпен қағаз жүзінде күресуді доғару керек деп министрлерге ескерткен еді.

«Біз жұмыспен қамтудың жол картасын қабылдап, оған 1 трлн теңге бөлдік. Бұл қаражаттың 98,2%-ы игерілді. Бағдарлама халықты еңбекпен қамтып, іс­керлік белсенділікті қолдау үшін ма­ңызды рөл атқарды. Алай­да ондаған және жүздеген мың жұмыс орны ашыл­ғаны ту­ра­лы ақпаратты тексергенде, ол зейнетақы және салық төлем­дері­мен сәйкес келе бермейді. Азаматтарды қағаз жүзінде ғана жұмысқа орналастыру белең алып отыр. Бірыңғай ақпараттық жүйеге бір адам туралы мәлімет қайта-қайта енгізіледі. Дәл осындай 15 мың жағдай тіркелген. Жұ­мысқа орналасты деген адам­дардың үштен бірі зейнетақы қоры­на қаржы аудармаған болып шық­ты. Мұндай жағдай, әсіресе Түркістан (79%), Қызылорда (43%) және Жам­был облыстарында (36%) анық­та­лып отыр. Жалпы, еңбек­пен қам­тылғандардың 40%-ға жуы­ғы «көлеңкеде» қалып қой­ған. Мен бұған дейін осындай есеп­­терді автоматты түрде қай­та тек­­серу тәсілдерін енгізу тура­лы тап­­сыр­ма бердім. Алайда, Мем­­ле­кет­­тік кірістер комитеті мен Бірың­ғай жинақтаушы зейнет­ақы қоры бұл тапсырманы әлі орындаған жоқ», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Саладағы олқылыққа баса мән берген Президент мемлекеттік кіріске жауапты органдарға мәселені қатаң бақылауға алуы керегін, қажет жағдайда бұл жұмысқа құқық қорғау органдары да тартылатынын жеткізді.