Павлодарлық ақын Алпысбай Хонж смартфонның бала психологиясына теріс әсер ететінін байқаған. «Ғылым мен технологияның дамыған заманында телефонға телмірген қоғам ғаламтор мен смартфонсыз өмірді елестете алмайтын сыңайлы. Еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін телефонға шұқшиятын болдық. Бұғанасы қатпаған жеткіншектерді былай қойғанда, ақыл тоқтатқан үлкендердің өзі телефонсыз өмір сүре алмайтындай күйге жеттік. Өз басым ата-ана ретінде смартфонның бала психологиясына теріс әсер ететінін байқадым. 1-сынып оқитын ұлым планшеттен түрлі ойындар ойнайды. Көп ойнаған сәтте қолынан планшетін алып қойсаңыз, ашуланады, күйгелектеніп тамағын да дұрыс ішпейтін болды», дейді ол.
Иә, мұндай жағдай кез келген үйде кездесетіні белгілі. Телефонға тәуелді болып қалған балақай сырт өмірге сығалап қана қарайды. Басында баласының телефон ұстап, оның ішіндегі түрлі функцияларға өзі кіріп үйренгеніне қуанған ата-аналар, енді сол баласынан смартфонын қайтып ала алмай қалғанына қапаланып жүргендері бар. Алпысбай баласының басындағы жағдайды қалай шешкенін де айта кетті.
«Ақырында планшетті тығып тастап, ойын ойнауды мүлдем шектедік. Қазір сабағын уақытында қарап, тамағын да дер кезінде ішіп жүр. Биылғы карантиндік шектеулер кезінде телефон оқушыларға онлайн режімде сабақ оқуға мүмкіндік берді. Бұл – құптарлық дүние. Жалпы, интернетте үйренетін де жиренетін де дүниелер көп. Балаларға тек керектісін ғана көрсеткен жөн. Әрбір ата-ана баласының ғаламтордан не көріп, не біліп, қандай ойын ойнап отырғанын, әлеуметтік желілерде кімдермен тілдесіп жүргенін қатаң бақылағаны дұрыс. Тик-ток секілді уақытты босқа алатын, балаға ешқандай да пайдасы жоқ бос дүниемен айналысуды доғару керек. Естеріңізде болса, осыдан біраз уақыт бұрын мемлекеттік қызметшілерге смартфон ұстауға шектеу қою туралы шешім қабылданған еді. Осындай шектеулер мектеп оқушылары үшін де енгізілсе екен деймін», дейді ол.
Алысыңды жақындатып, ескі күндеріңді еске түсіретін де ғаламтордың ғажаптары да бар. Дегенмен екі арада шекара болғаны абзал. Жеткіншектерді кітапқа, шынайы өмірге, шығармашылыққа шыңдап, балалық шағына балта шаппай, тілін тауып тізгіндеуді ойластырған дұрыс. Мұны отбасылық психолог, магистр Инара Әлкенқызы да құптайды.
«Қазіргі балалар – цифрлы дәуірде туған балалар. Сондықтан смартфон ананың әлдиін, кітапты, тіпті ойынды да қызықты әрі әсерлі дүниемен алмастырып жіберді. Бірақ бұған қарап баланың бәрі смартфонға тәуелді деуге болмайды. Смартфон – шетсіз-шексіз, сан алуан ақпарат алуға болатын, виртуалды әлемге шығуға мүмкіндік беретін құрал ғана. Егер оны орынды пайдалана білсе, әрине пайдалы. Ал шектен тыс пайдаланып, күні-түні қарайтын болса, бала денсаулығына тигізер зияны көп болуы мүмкін. Атап айтсақ, психикалық-эмоционалдық ауытқу, жігерсіздік, қызбалық, ішкі эмоциясына ие бола алмау, т.б. Физикалық симптомдары: көз көруі нашарлау, еңкіш тарту, сондай-ақ бұлшық еттерінің қалыптасуы бұзылады», дейді маман.
Сонымен қатар ол балаға смартфон бергенде ата-ана баса көңіл бөлетін нәрселерді де атап өтті.
«Бірінші, балаға шынайы және виртуалды әлемді түсіндіріп, екеуін екі бөлек қою, уақытын шектеу, шекарасын көрсету. Екінші, баланың ол әлемде нені көріп, немен ұшырасатындығына мән беру. Смартфонға бала режімін, ата-ана бақылауын қою керек. Үшінші, смартфонды балаға өз міндетін жақсы атқарғаны үшін, жақсы оқығаны үшін, басқа да жақсы нәтижелерге жеткені үшін жүлде ретінде берген жөн. Мұндай жағдайда смартфон позитивті әсер етеді. Ол баланың жауапкершілігін арттырады, тәртіпке және алдына қойған мақсатына жетуіне ықпалын тигізеді. Бұл баланың бәсекеге қабілетті, белсенді жеке тұлға ретінде қалыптасуына әсер етеді», деп атап өтті И. Әлкенқызы.
Маман айтқан маңызды мәселелерге мән беріп, әрбір ата-ана смартфонды баласына қандай мақсатпен алып беретіндігін анық білгені дұрыс.
«Мысалы, смартфон несімен пайдалы? Оның көмегімен балада қандай сапалы, жақсы қасиеттер қалыптастыруға болады? Бұл мәселеде ата-ана жауапкершілігі тек смартфон пайдалануда ғана емес, балаға үйде жайлы атмосфера жасай білуде. Өйткені бала өзіне жайсыз, бір сарынды шынайы өмірден гөрі ойын арқылы ашуын басатын, «достарының» қамқорлығын сезінетін, әсіресе желідегі қауымдастықта өзінің маңыздылығын сезетін болса, виртуалды әлемге кірігіп кетуі мүмкін», деп түйіндеді отбасылық психолог Инара Әлкенқызы.
Бұрын «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» деуші едік. Қазір ұялы телефоннан көргенін істейтін ұрпақтың өсіп келе жатқанын байқаймыз. Жаһандану деп жапа-тармағай жанталаспай, жас ұрпақтың балалық бал күніне баса назар аударған артық емес. Себебі бүгінгі балдырған – ертеңгі ұлттың тұтқасын ұстайтын тұлға.
