Пандемия кезінде зардап шеккен басқа салалардан айырмашылығы сол, журналистикаға сұраныс аса қатты төмендеген жоқ. Керісінше, «Нильсен» компаниясы келтірген деректерге сүйенсек, дағдарыс кезінде үйде отыру медиа өнімдерін тұтынудың шамамен 60 пайызға өскенін көрсетіп отыр. Шынында да, АҚШ-та бұқаралық ақпарат құралдарын тұтыну 2020 жылы ең жоғары деңгейге жетті. Әсіресе, жаңалықтар бөлімін қарағандар саны артты.
Дәл осындай үрдіс бүкіл әлемде байқалады. Пандемия кезінде Солтүстік Азиядағы бүкіл бұқаралық ақпарат құралына жүргізілген зерттеуге сүйенсек, Жапонияда онлайн жаңалық көздерін пайдаланудың күрт өскені анықталды. Өйткені коронавирусқа қатысты алаңдаған жұрт сайттарға үңілген. Тайвань мен Оңтүстік Кореяда жаңалық тарататын арналарда телекөрермендер саны көбейген.
Сұраныстың өсуіне қарамастан, кірістің азаюына байланысты 2020 жыл көптеген жергілікті редакцияға оңайға соққан жоқ. Фрилансер журналист Каамил Ахмед былтырғы көктемде атап өткендей, шығындардың артқаны соншалық, бұқаралық ақпарат құралдарының ақыры басталуы мүмкін. Ол дамушы елдердегі жағдай туралы сөз қозғаған. Бірақ мұндай қауіп АҚШ сияқты дамыған мемлекеттерде де күн тәртібінен түскен жоқ.
Әйтсе де, жақсы жаңалық бар. Әріптестеріммен бірге Конрад – Аденауэр атындағы қордың тапсырысымен бірлесіп жасаған жаңа зерттеуіміз көрсеткендей, көптеген елде қолға алынған бастамалар редакцияларды нығайтуға көмектесе алады. Бұл бағыттағы жұмыс төрт санатқа бөлінген. Жеке қаржыландыру, мемлекеттік субсидиялар, жаңа бизнес модельдер және технологиялық платформалардың қолдауы. Барлығы пайдалы. Дегенмен ұзақ мерзімде кейбіреуінің басқаларға қарағанда маңызы жоғары.
Жеке қаржыландыру тұрғысынан келсек, Google News Initiative, Пулитцер орталығы және Интерньюс сияқты ұйымдар, сондай-ақ мемлекеттік органдар пандемия кезінде жедел көмек қорларын құрды. Мұндай көмекке жүгінгендердің көп екенін ескерсек, жеке гранттар жеткіліксіз болып отыр. Сондай-ақ журналистикаға кең көлемді, жан-жақты және халықаралық бағыттағы стратегияны қамтитын жаһандық «Маршалл жоспары» қажет.
Кейбіреулер мұны мойындайды. Медианы дамыту саласының танымал сарапшылары донорларды үйлестіруге, қаржыландыруды кеңейтуге және БАҚ институттары мен басылымдарына қолдау көрсетуге кірісті. Мысалы, Халықаралық медиаға көмек көрсету орталығының қызметкері Марк Нельсон және BBC Media Action өкілдері Джеймс Дин мен Маха Таки құны миллиардтаған долларды құрайтын Қоғам мүддесі халықаралық медиа қорын насихаттап жүр. Аталған бастама оңтүстік жарты шардағы елдердің журналистикасын дамытуға үкіметтің көмегін көрсетуіне арналған.
Бірақ медиаалаңдағы үлкен өзгерістерді ескере отырып, жергілікті жаңалықтардың өміршеңдігін сақтау үшін жоғарыда аталған бастамалар қаншалықты көлемді болғанына қарамастан, әлі де жеткіліксіз. Медиа кәсіпкер Ивонн Леу атап өткендей, технологиялық компаниялар сияқты, бұқаралық ақпарат құралдары инвесторлардың ақыр соңында тұрақтылыққа жетуіне көмектесуге дайын мықты желілерді құруы керек.
Осыны ескерген «Америка үшін есеп беру» жобасының негізін қалаушы Стив Уолдман Американың шамамен 6700 жекеменшік газетін қоғамға негізделген және қаржылық тәуелсіз институттарға айналдыруға бағытталған бастама көтерді. Ол үміткерлердің жарияланымдарын анықтайтын және олардың қаржылық тәуелсіздігі мен қауымдастық қажеттіне жауап беруі үшін корпоративтік құрылымдарын қайта құратын коммерциялық емес қор құруды ұсынды.
Жергілікті журналистиканы қолдауда тікелей мемлекеттік қаржыландырудың да рөлі бар. Тағы да ерекше ұсыныстар жасалды. Аустралия, Норвегия және Сингапур секілді елдерде журналистиканы қоғамдық игілік ретінде қарастырған. Пандемия кезінде БАҚ пен фрилансерлерге субсидия берілді. Бірақ бұл шаралар қажеттілікке қарай берілгендіктен, жеткілікті емес.
АҚШ-та тәуелсіз журналистиканы қолдау әлсіз. Өз кезегінде, журналистер де үкіметтің араласуын құптай бермейді. Бірақ жергілікті жаңалықтар мен сапалы репортаждарды қаржыландыруға көмектесетін заң жобасы қазіргі таңда талқыланып жатыр. Мысалы, өткен шілде айында Конгреске енгізілген «Журналистиканың тұрақтылығы туралы жергілікті заңда» жергілікті газеттерге жазылу құны 250 долларды құрағанда қайтарылмайтын салық жеңілдіктері қарастырылған. Заң жобасында қазірдің өзінде 78 қосалқы демеуші көрсетілген.
Сонымен қатар Free Press-тің негізін қалаушы Роберт Мак Кесни «Жергілікті журналистика бастамасының» жобасын әзірлеп жатыр. Онда жергілікті коммерциялық емес журналистиканы қолдау үшін бір адамға 100 доллар қаражат бөлу қарастырылған. Осы жоспарға сәйкес, үкімет АҚШ-тың пошта қызметі арқылы жоғары табысты технологиялық компаниялар сататын жарнамаларға салынатын аз салық есебінен қаражат жинайды. Осылайша, бұл тәсіл Big Tech-тің залал келтірген саласын қолдауға қажетті көмекті көрсетеді.
Бірақ ең үлкен жаңалық – Аустралияда бұқаралық ақпарат құралдары мен технологиялық алпауыттар арасындағы текетіресті төмендетуге арналған жаңа бастама ұсынылды. Экономист Род Симс басқаратын елдегі бәсекелестік органы жаңа кодекс әзірледі. Егер құжат қабылданса, Google мен Facebook-тен өздері таратқан жаңалықтарға төленетін ақыны арбитраж белгілейді. Африкадан бастап, Еуропа мен АҚШ-қа дейінгі мемлекеттер бұл бастаманы мұқият бақылап отыр.
Қиын-қыстау кезеңде батыл әрекет қажет. Қазіргі таңда журналистика үшін «не бел, не белбеу кететін» сәт. Бірақ жаңалықтар индустриясы пандемияға дейін де қиын жағдайды бастан өткерді. Егер мемлекеттер қиындыққа төзімді жергілікті жаңалықтар экожүйесін құруға және дамытуға көрсетілетін қолдау тәсілін өзгертпесе, түбінде қоғамға қажет сенімді және тексерілетін ақпаратты табу қиынға соғады.
Аня ШИФРИН,
Колумбия университетінің Халықаралық және қоғаммен байланыс мектебінің аға оқытушысы
Copyright: Project Syndicate, 2021.
www.project-syndicate.org
