Наурыз айының соңғы аптасы теңге бағамын қалыптастыру үшін бірнеше маңызды факторымен есте қалды. ОПЕК келісімінің тиімділігі жайлы күдік күн санап күш алып келеді. Теңге тек мұнай бағасы емес, импорт пен басқа факторлардың қысымында «ентігіп» қалды.
Сарапшылар доллардың негізгі әлемдік валюталарға қатысты бағамы нығайғанын айтады. Валюта құнына әсер ететін тағы бір үйреншікті фактор − энергия тасымалдаушылар нарығындағы жағдай мен мұнай қоры туралы мәліметтер. Brent маркалы мұнай баррелі құнының төмендеуі теңге бағамына да кері әсер еткен. Наурыз мерекесінің алдында отандық қор биржасында доллар орташа бағамынан екі есе қымбат сатылып, доллардың тапшылығы байқалған еді. Мерекелік демалыстан кейін ұлттық валютаның айырбастау бағамы алдыңғы аптадағы сауда-саттықтың орташа бағамымен салыстырғанда 0,5%-ға әлсіреді.
Ұлттық банктің Монетарлық операциялар департаментінің директоры Нұржан Тұрсынхановтың айтуынша, ұлттық валютаның әлсіреуі ең алдымен жаңа локдаун аясында мұнайға сұраныстың қалпына келу қарқынының белгісіздігіне және дамушы нарықтардағы тәуекел-сентиментінің нашарлауына байланысты. «Аптаның басынан бастап энергия тасымалдаушылар нарығы құбылмалы болды. Әлемде COVID-19 ауруының өсуі және бірқатар Еуропа елдерінде карантин шектеулерінің күшеюі аясында сұраныстың болашағына қатысты алаңдаушылық 22-23 наурызда «қара алтынның» бағасын бір баррель үшін 60 долларға дейін, 7%-ға төмендетті. Алайда мұнай келесі күндері теңіз сауда жолдарының бірінде қозғалысқа кедергі келтірген тайвандық Evergreen Marine компаниясының контейнерлік тасымалдаушысы арқылы Суэц каналының бұғатталғаны туралы хабарламалар аясында төмендеді. Алдын ала деректер бойынша бұл көлемі 13 млн баррельге дейін мұнай жеткізілімін кешіктіруі мүмкін», дейді Н.Тұрсынханов .
Суэц каналындағы оқиға аясында энергия тасымалдаушылар бағасының түзетілуіне қарамастан мұнай бағасының одан әрі өсу-өспеуі белгісіз болып қалуда. Вакциналардың баяу жүргізілуі, жаңа локдаундардың енгізілуі экономиканың тез қалпына келуіне кедергі келтіреді және пандемияның өршуіне байланысты Еуропада әуе қатынасының жуырда ашылуы да екіталай.
Әлемдік валюта нарығындағы теріс тәуекел-сентименті де дамушы елдердің валюталарына кері әсерін тигізуде. Айталық, Түркия президенті Р.Ердоғанның Орталық банк төрағасын ауыстыру туралы шешімінен кейінгі апта түрік лирасының 17,3%-ға күрт әлсіреуімен басталды. Бұған дейін бұқаралық ақпарат құралдарында мөлшерлемені көтеруге қарсы болған Сахап Кваджиоғлы Орталық банктің соңғы екі жылдағы үшінші төрағасы болып тағайындалды. Аптаның басында күрт құлдырағаннан кейін валюта еңсесін сәл тіктеді.
Ұлттық банк өкілінің сөзінше, ресейлік банктің негізгі мөлшерлемені көтеруіне қарамастан рубльдің әлсіреуі жалғасты. Аптаның басынан бастап Ресей валютасы долларға қатысты 3,5%-ға әлсіреді. Бұған мұнай бағасының төмендеуі сипатындағы теріс фактор және шетелдік инвесторлардың жаңа санкциялардың жариялануын күтіп, рубльдік облигациялардан бас тартуы ықпал етті. Мәселен, апта басынан бері 10 жазғы федералды қарыз облигацияларының кірістілігі бір сәтте 7,31%-ға дейін жетіп, 7,23%-ға дейін 13 базистік тармаққа көтерілді. «Құлдырап бара жатқан рубльдік мемлекеттік борыш нарығын қолдау үшін Ресей Федерациясының қаржы министрлігі сейсенбіде ФҚО аукциондарынан бас тартып, 2021 жылғы І тоқсандағы 1 трлн рубльдік тоқсандық жоспардың 403 млрд рублін ғана орналастырды. Бұл шешім мемлекеттік облигациялар нарығындағы ахуалды аздап қалыпқа келтіруге септігін тигізді», дейді Н.Тұрсынханов.
Жалпы алғанда, инвесторлардың тәуекелге әуестігінің төмендеуі мен Еуропадағы коронавирус төңірегіндегі ахуалдың нашарлауына байланысты аптаның басынан бастап, дамыған елдердің валюта индексіне қатысты 0,7% болған доллардың нығаюы жалғасуда. J.P. Morgan (EMCI) дерегінше дамушы елдердің валюта индексі аптаның басынан бастап 2%-ға дерлік әлсіреді.
Теңгенің айырбастау бағамы сыртқы факторлардың серпініне сәйкес қалыптасады. Мұнайға сұраныс перспективаларына қатысты белгісіздіктің сақталуы және дамушы елдердің активтеріне байланысты инвесторлардың тәуекелге әуестігінің әлсіреуі ұлттық валютаның бағамына әсерін тигізуде.
Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының жетекші сарапшысы Мерей Исабековтың пікірінше, сыртқы жағдайлар ұлттық валютаға қысым жасайды. Атап айтқанда, АҚШ пен Қытай арасындағы шиеленістің күшеюі тәуекелге деген сұранысты азайтып, пайда болған нарықтық валюта мен активтің құнын төмендетеді. Оның пікірінше, алдағы күндері геосаяси қауіп-қатермен байланысты жағымсыз жаңалықтар алгоритмі басым болуы мүмкін, бұл мұнай бағасына, сондай-ақ рубль мен теңгеге қысым жасайды.
Келесі сарапшы Ілияс Исаевтың пікірінше, коронавирустың салдарынан болған экономикалық проблемалар да теңге бағамына кері әсер етіп жатыр. Әлемдік экономикадағы рецессия 2022 жылдың алғашқы жартысына дейін жалғасуы мүмкін деген сарапшылар болжамы шындыққа айналатын түрі бар. Себебі долларды үстеп қоректендіру ең төменгi мөлшерiнде. Бұдан әрі ол шегiне алмайды. Демек долларды үстеп қоректендiру көтерiлмейiнше, әлемнің АҚШ-тан басқа мемлекеттерiнде «жақсарту нышанын» көру қиын болады. «Ал долларды үстеп қоректендiру мөлшерiн көтеретiн болса, онда АҚШ экономикасы рецессиялық жағдайын тереңдете түседi. Осы уақытқа дейiн мұнай бағасының соншалықты жылдамдықпен өспеуiне Ресейдегі мұнай экспорттаушыларының өндiрiс көлемiн 10 пайызға өсіруі әсер еткен. Мұны ОПЕК картелiнiң сарапшылары айтып жатыр. Оның iшiнде, әсiресе дайын тауар экспорты қомақты үлес иемденетiн елдер мейлiнше қиыншылыққа душар болуы мүмкін», дейді қаржыгер І.Исаев.
Сарапшының айтуынша, қазір қаржы трейдерлерінің айы оңынан туды. Олар ішкі нарықта долларға сұранысты күрт арттырып, теңге бағасын қолдан арзандатып жіберуі де әбден мүмкін. «Қазір теңге ішкі және сыртқы факторлардың қысымында тұр. Сондықтан, мұны теңге бағамына мультипликативті әсер ететін жайттардың бірі деуге болады. Мұны ескерсек, Қазақстанда экономика өсімі баяулап, экспорт пен импорт көлемі азаяды, яғни жағдай мәз емес. Девальвация салқынын Ресей рублінің жағдайына қарап бағамдайтын болдық. Қазір елдің алтын-валюта қорын оңды-солды аямай жұмсап жатырмыз. Бұлай жалғаса беруі мүмкін емес», дейді қаржыгер.
Қаржыгер атап өткендей, қымбат доллар − сұраныс пен ұсынысқа негізделген тенденция ғана. Мұнай бағасы да ұлттық экономикаға әсері қауіп төндіретін немесе гүлдендіріп жіберетін деңгейде емес. Доллар алдағы уақытта арзандауы мүмкін. Бірақ арзан доллар Ұлттық банкті босаңсытып алмауы тиіс. Долларды қолдан қымбаттату өз міндетін атқарды. Сондықтан доллар бағамына қарап елеңдей беретін кез емес қазір. Үкімет пен Ұлттық банк доллар мен теңге бағамына елеңдей бермей, ІЖӨ-ге жол ашатын тетіктер жайлы ойлауы тиіс. Қазір доллардың бағамына тұтынушылардың, инвесторлардың алабөтен ықыласы да дем беріп тұруы әбден мүмкін. Бұл долларға, одан қалса долларға байланған импортқа деген тәуелділігімізді тереңдетіп жіберді. «Кейбір сарапшылар «Ұлттық банк қор биржасы арқылы айналымдағы долларды кері сатып алуы мүмкін» деген болатын. Егер ол рас болса, нарықтағы теңге айналымының азаюы доллар позициясының күшеюіне негіз болды. Экспорттаушылар тарапынан долларды сату көлемі азайып, мұнай бағасы өткен жылға қарағанда төмендегендіктен, теңге нығаймады. Ал импорт өсіміне байланысты долларды сатып алғысы келетіндердің саны артты. Сондықтан доллардың арзандағаны немесе қымбаттағаны экономикалық өсімнің индикаторы емес», дейді І.Исаев.
АЛМАТЫ