– Әкем бірнеше ағайынды еді. Отыз екінің алапат аштығында ел тоз-тоз болып, әлі келгендер шұбырып, жан-жаққа нан іздеп кетті. Ал біздің әулет қозғала алмаған. Себебі бір ағасының үйінде ауру жан болғандықтан, бәрі соған қарайлады. Өзге үйлерден бірді-екілі бала шетінегенімен, аман қалған да, Ералы әкемнің үйін сол аштық түгел жалмады. Шаңырағы ортасына түсті. Әкемнің енді бір бауыры аштықтан бұрын өз ажалынан қайтқан-ды, ал аштықта сол үйдегі шешеміз өліп, олардың жетім қалған балалары біздің үйге келді. Алдында колхоз құрарда әкемнің інісі Әбдікәрім: «Бәрі ортақ, қазан да, әйел де», дегенді естігенде қарсы сөз айтып, сол заматта ұсталған. Содан із-түзсіз кеткен, – деп әулетінің тарихын айта бастаған апа Әбдікәрім әкесінің есімі қазақтың айтулы бір ұлына қалай көмектескенін айтып берген. – Қалқам, сол қиыншылық заманда 6-сыныпты бітіріп, 7-шіде оқып жүргенде соғыс басталып, әрі қарай колхоздың жұмысына кірдім. Бірақ сол біліміммен өмір бойына кітап, газет-журналмен дос болдым. Сендердің «Егемендеріңді» өмір бойы оқып келемін. 1991 жылы газет ақтарып отырып, «50 жыл өзге адамның тегіне жазылып келдім, енді қажылыққа барарда өз әкемнің есімін қайтарғым келеді. Әкем Садуақас Ғылманидің басын аман алып қалу үшін түрмеде қайтыс болған Әбдікәрім Мусиннің құжатын әкеме беріп, Ғылмани қайтты деп ресімдейді. Содан мен өмір бойына Мусина Үкіжан Әбдікәрімқызы болып келемін. Енді қартайған шағымда Ғылманиқызы атансам дегенді оқып, ал кеп аңыра. Әкемнің көзі төрт болып, бауырым қайда екен, тірі жүрсе табылар деген үмітінің сол жылдарда-ақ сөнгенін, есесіне атының ғұлама адамның өмірін сақтағанын естіп, шүкір айта отырып жыладым, шырағым. «Халық жауы» деген жаман сөз сонда да әулетімізге жабысқан екен, артынан әкемнің бауырлары Әлібек, Қазыбек тағы да ұсталды. Әкеткеннен келмеді. Ауылымыз – әйгілі «Алжир». Басында бар мұң болған соң ана аш-жалаңаш әйелдердің тегіс «жау» еместігін әке-шеше аяп, ақырын айтып қояды. Не көрмедік, шырағым. Талай мықтының жарлары, сүйгендері отырғанын артынан естідік қой, үйіміз лагерьден онша алыс еместігінен жиі көреміз. Қарауылдары ажалы жетіп, демі таусылған әйелдерді арбаға үйіп, үсті-үстіне салып шұңқырға көміп, қайтар бетте үйге тоқтап, алтын тістерді көрсетеді, аласыңдар ма деп. Кішкентаймыз, үркетін де миымыздың жоқтығы ғой, қолымызбен ұстап, керек емес деп қайтарамыз. Ол кезде адамға алтын емес, ас керек заман. Кейін ата-анамыз «жоламаңдар, ұстамаңдар» деп үйретті ғой.
Жүзінен нұры төгіліп, жұмсақ сөйлей отыра, өмір парақтарын ақтарып, ел тарихымен астасқан әулет баянын әңгімелеген ападан қалалық өмірінің қашан, қай кезде басталғанын сұрадым.
– Ой, шырағым-ау, жасөспірім шағым соғысқа тура келді. Ауылда сауатты адам болмағандықтан, «Информбюроның» жаңалығымен таныстырып тұрасың деп ауылдағы шағын ғана кітапхананы берді. Өгізбен жер жыртып, мал күзетіп, пішен шаба жүре, ақпарат жинап, елге майданнан хабар таратамын. Жұрттың көзі жасты болғанымен, жеңіске деген үміт бар. Соғыс уақытында әжем қайтты. Сонда әжемнің қырқына жиылған халыққа ауылнай 40 адамның «қара қағазын» әкелгені бар. Өйткені ауыл адамдары үйіне біреу беттесе қорқады, жаман хабар айта ма деп. Содан бәрі жиналғанда біріне-бірі сүйеу болсын дегені ме, ауылнай 40 «қара қағазды» бірден берді. Сұмдық-ай, сондағы дауыс құлағымда қалды, күні бүгінге дейін еске түскенде төбе құйқам шымырлайды. Ондай жыласты одан бұрын да, кейін де көрген емеспін. Аңыраған, жоқтаған, бір-бірімен құшақтасып жылаған, жаулығын жұлып алып, шашын жайып дауыс қылған әйелдер әбден шаршап, солықтап барып басылған. Солай, қарғам...
Соғысқа кеткендерден жаралы болып оралғандар аз, ал бригадир атаулы, колхоз бастығы қыздарға қырындайды. Біз байғұстың ажарымыз бар, балауса жаспыз, оған қарап обал дейтін жан жоқ, содан қой құрысын, тезірек күйеуге тиейін дедім. Бірақ аяғым ауыр күйде жесір қалдым. Ата-енем бар. Олар менің жайымды ойлап, мына жас адам қашанғы отырады деп қалада жүрген туысын шақырып, «жесіріңді ал, баланы жетім етпе» дейді. «Соғыстан кейін теміржолға жұмысқа орналастым, табысым жақсы, берсеңдер алып кетейін, ауылға көшіп келе алмаймын», дейді ол. Содан тұңғышым ата-енемде қалып, қалаға келдім. Алғашында базарға барып, ауылдастардан баламның жайын сұрап жылап жүрдім. Іле аяғым ауырлап, қызым дүниеге келді. Сосын ата-енемнің жұбанышы ғой, мені құдай құр тастамай бала берді ғой деп жұбандым. Ұлым жетінші бітіріп барып, ата-әжесі дүние салған соң қолымызға келді. Ол кезде қазақтың қолынан іс келеді, бұлар бірдеңе біледі демейтін заман. Нансаң, қаладағы Теміржолшылар үйіне киімілгішке жұмысқа үлкен күмәнмен зорға қабылдады. Бірде директордың әйелінің, ол өзі би үйірмесін басқаратын, мексика биін билейтін бишілер киімінің жеңін қондыра алмай, әуреге түсіп жатқанын көріп, былай-былай деп оп-оңай тігісін айта қойдым. Ертесіне директор шақырып: «Сәметова, сен тігіншілікті оқығансың ба?» дейді. «Жоқ, әжем үйреткен деймін». «Онда сен киімберуші костюмердің көмекшісі бол», деді. Ол кезде үйірменің барлық киімі қолдан тігіледі. 15 ұлттың киімін, бишілер мен оркестрдің сахнаға киетіндерін көз майымды тауысып тігіп, олар республикалық сайыстан орын алып, көзге ілмейтін қазақтан құрметті қазақ болып шыға келдім.
Ол заманда қазаққа үй де тимейді, әйтеуір, күйеуім де жұмысын жақсы атқаратындықтан, 5 баламыз болғанда осы отырған үйімізді берді. Бұрынғы балалар бөлмесі – қазір менің бөлмем, шалым екеуміздің қолымызда өскен үлкен немерем осы қарашаңырақта. Намазымды қаза етпей, құлшылығымды жасап, қажылыққа да бардым», деген Кәкен апаны ақмолалық байырғы тұрғындар да жақсы таниды екен. Соның бірі, өнер мен ұлттық мәдениеттің жанашыры Оспан Сүлейменұлы: «Кәкен апаның шапағатын ұлттық өнерді насихаттаушылар біраз көрдік. Ол кезде концертке ұлттық бірдеңе алып шығайын десең, киетін концерттік киім жоқ. Оркестр шығарайық десек те сол қолбайлау. Жүгіріп апаға келеміз. Апаның арқасында сол кездегі Целиноградта алғаш ұлттық киім киген оркестр шығарғанбыз. Ол кез несін айтасыз, ұлттық әр дүние үшін кәдімгідей майдан еді ғой. Сондай кездерде Кәкен апа қасымыздан табылатын», дейді ризашылықпен.
Апа 1988 жылы зейнетке шыққан соң да отырмапты. Шайза Сексенбаева, Күнбала Обанова, Зекен Абдуллина, Ұрқия Елеусізова бесеуі жиналып, ұлттық дүниелерді тірілтеміз, балаларға үйретеміз деп ансамбль құрып, ұлттық салт-сана, дәстүрді ұрпаққа сіңіреміз деп біраз еңбектенген екен. Табиғатында өнерсүйер апаның бойында ақындықтың ұшқыны да бар. Балалары екі жинағын шығарып берген Кәкен Балабекқызы сонау жылдары Бөгенбай батырдың асында «Қаламызға байырғы атауын қайтарыңдар, Ақмоламен қашан қауышамыз?» деп өлеңмен сауал да қойған екен. 95-тен асқан Кәкен апа: «Қарағым, бүгінде немере-шөберелерімнің осы тәуелсіз елде, ешкімге жалтақтамай, көзге ілінбейтін емес, мемлекет құрайтын ұлттың ұл-қызы, азаматы болғанына күніне мың шүкір айтамын. Тәуелсіздік біз түгіл, аталарымызға арман болып еді ғой, тәубе, тәубе», дейді.
