1961 жылы 25 жасар Олжас өзінің «Адамға табын, Жер, енді» поэмасымен батыр Юрий Гагариннің ерлігін іс жүзінде қайталап, ғарыштық жылдамдықпен Кеңес Одағының поэтикалық олимпіне көтерілді, өз кезегінде Андрей Вознесенский, Евгений Евтушенко, Роберт Рождественскийлермен қатар аталды. Ол сол кезде шынымен планеталық даңққа қол жеткізген алғашқы қазақ болып танылды.
Сүлейменов адамға және адамзатқа жанқиярлықпен қызмет ете отырып, келесі 60 жыл ішінде де осы ғарыштық биіктікте қалатынына біз кәміл сенеміз. Бұл Құдайдың көзі түскен тұлғаларына ғана берілетін қасиет. Қазақ халқының ұлы, күллі Жер шарының ұлы ақыны және азаматы – Олжас Сүлейменов уақыт пен кеңістікті бағындырған тұлға.
Олжастың бірегейлігі – оның поэзиясы мен қағидалары, сонымен бірге оның өте жарқын және батыл өмірінің бір-бірімен тоғысқандығында дер едік. Мен бұған ең сүйікті қаламыз Алматыда 1964 жылы тамыздың шуақты күндерінің бірінде ақынмен алғаш кездескен күннен бастап куә болдым. Жаспын, Ленинградтың студенті, Сүлейменовтің Ленинградтағы және сол елдің басқа қаладағы поэзия кештерінде туған даланың ерекше күшімен және жусан иісімен толтырылған өлеңдерін мақтанышпен және шабытпен оқитынмын. Оқып қана қоймай, ақын сөзінің оқырман жүрегінде қалай резонанс тудырғанын сезетінмін.
Бұл ақындар біздің ұрпақтың жаны мен ойының басқарушысы болған таңғажайып уақыт болды. Поэзия кештері сарайларға, стадиондар мен алаңдарға толы болатын.
Біздің алғашқы кездесуімізде Олжас ақ батасын беріп қана қоймай, менің мәңгілікке рухани тәлімгерім болды. Сол өте қымбат қарым-қатынас 57 жылдан бері әлі жалғасып келеді.
Бүгін сол 57 жылдық достығымызды бір сәт еске түсіруге болатындай. Бірақ мен оның шығармашылық кредосы мен адами принциптерінің мызғымас бірлігін айқын көрсететін бірнеше нақты фактілермен ғана шектелемін – ол нақты адамға және жалпы адамзатқа көмектесу.
Ол – Күн сияқты, көпті өзінің шығармашылығымен жылытып, көбін өзі білмей, нақты істермен көмектесті.
Ол негізінен ақын-трибун ретінде қабылданды, бірақ мен оның терең лирикалық, оңай жараланғыш жүрегі бар адам екендігіне көбірек сенімді болдым.
Орыс поэзиясында Пушкин және оның Наталья Гончароваға деген қайғылы махаббаты туралы Олжас сияқты жүрекжарды сөздерді жаза алатындар аз:
«…Эх, это горло белое и плечи, Ох, грудь высокая, как эшафот! И вышел раб на снег в январский вечер, и умер бог, схватившись за живот...».
1983 жылы Олжас Омарұлы Қазақстан Жазушылар одағының бірінші хатшысы болып сайланды, ал мен оның орнына Қазақ КСР Мемлекеттік кинематография комитетінің төрағасы болып тағайындалдым.
Жұмысымның алғашқы күні жеке мәселелер бойынша қабылдау күні болатын, Госкино дәлізі лық толы адам. Ең қиыны – олардың көпшілігі кинематографиямен ешқандай байланысы жоқ адамдар.
Бұл әрине, маған емес, Олжасқа Қазақстанның түкпір-түкпірінен келгендер еді, олар оған өздерінің өтініштерімен, тілектерімен және үміттерімен келгені көрініп тұр. Олардың көпшілігі материалдық көмекке жүгінді және бұл әр сейсенбіде жалғаcа берді...
Көп ұзамай Мемлекеттік киноагенттіктің қаржылық көмек қоры таусылып қалды. Мен есепшіден: «Бұдан әрі не істеуіміз керек және Олжас Омарұлы қалай әрекет еткен?» деп сұрадым. Олар маған Олжас Омарұлы өзінің жалақысы мен гонорарынан төлемді жалғастырғанын айтты. Міне, таңғажайып адамның жеке жомарттығының айқын көрінісі.
Оның адамгершілін дәлелдейтін тағы бір жағдай, әділетсіз сотталған совхоз директоры Худяковпен байланысты болды. Сол қиын уақытта аталған оқиғаға Олжас қана қарсы тұрып, босатылуына және оңалуына септігін тигізді.
1986 жылғы желтоқсан қазақ жастарының ұлылығы мен батырлығын ғана емес, сонымен қатар олардың Кремль озбырлығына қарсы демократиялық көзқарастарын сынап, КОКП ОК хатына қол қойылуын талап еткен кейбір пасықтың қорқақтығы мен өресінің төмендігін де көрсеткен еді.
Мәжбүрлегендердің ішінен тек Олжас қана мұндай ұят тірліктен бас тартып, намысын аяққа таптатпады. Мен кейде адамгершілігінің тереңдігіне таңғаламын, бұл пікірі қайшы пенделердің және олардың жақша ішінде «ізбасарларының» қазірдің өзінде «Сүлейменовте патриотизм жоқ» деп айыптап, оны қазақ халқының мүддесіне сатқындық жасаған адам деп әшкерелейтіндігі таңғалдырады.
«Даланы асқақтату үшін тауларды аласартпаған» Олжас өзінің поэзиясымен, қоғамдық және азаматтық қызметімен, бүкіл өмірімен қазақ үшін, Қазақстан үшін көп нәрсе жасады.
Біздің кейбір басшыларымыз Кремльдің салқын самалын сезіп, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің ұзақ мерзімді бірінші хатшысы Д.А.Қонаевқа қарсы болған кезде де Олжас өзін батыл әрі абыройлы ұстады. Қазақ халқының даңқты ұлы Дінмұхаммед Ахмедұлы Қонаев қайтыс болғанға дейін Олжас Омарұлы оның қасында болды.
Олжастың 1986 жылы 16 желтоқсанда республика басшылығына белгісіз бір партократтың тағайындалуымен аяққа тапталған қазақтың қадір-қасиетін қалпына келтіру үшін қолдан келгеннің бәрін жасағанын көп адам біле бермейді.
Ол сондай-ақ 1989 жылы 22 маусымда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы, ең лайықты болып танылған қазақ көсемі Н.Ә.Назарбаевты әділеттіліктің салтанаты ретінде ғана емес, жеке мәртебе ретінде де қабылдады, оны біз сол күні Олжастың кең пейілдігімен бірге тойладық.
Нағыз ақын және суретші ретінде Сүлейменов белгілі бір дәрежеде билікке өз пікірін ашық білдіріп отырды, әрқашан халық жағында болды. Әрине, оның өмірдегі бұл ұстанымы билік басындағылардың істерімен сәйкес келген кезде Олжас олардың да жағына шықты. 1991 жылдың 1 желтоқсанында Қазақстандағы тұңғыш президенттік сайлауда ол Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасын қызу қолдай отырып дәл осылай жасады.
Олжасқа Чехословакия Президенті болған драматург Вацлав Гавелдің, АҚШ-тағы актер Рональд Рейганның, Әзербайжандағы филолог Элчибейдің және Грузия жазушысы Гамсахурдианың мысалдарын келтіре отырып, оның өз кандидатурасын ұсыну туралы өтініштер көп болғанымен, ақын сол үндеулердің барлығына бір ғана жауап айтты: «Мен үшін ең бастысы – менің жазу үстелім болды және солай болып қала береді». Ақынның «Адамға табын, Жер, енді» поэмасы көбінесе жарқын поэтикалық публицистика ретінде қабылданады, бірақ оның терең философиялық мәні мынада: адам алғаш рет Жер-Анадан алшақтады, Оны қорғау, оны құтқару – бұл адамның және бүкіл адамзаттың басты міндеті.
Сондықтан да ақын: «... Шығыс жоқ, Батыс жоқ. Аспанның аяғы жоқ. Шығыс жоқ, Батыс жоқ, Әкенің екі ұлы бар. Шығыс жоқ, Батыс жоқ. Күннің шығуы мен батуы бар, Үлкен сөз бар – ЖЕР!», дейді. Бұл – Олжас өмірінің мәні мен мақсаты ғана емес, сонымен бірге оның бүкіл әлемге арналған басты мәңгілік хабары еді.
Олжас Омарұлын 1989 жылы 28 ақпанда Алматы Жазушылар одағының үйінде митингіден көктемгі тасқын су басталған кезде Қазақстанда антиядролық қозғалыс құруға оның миссиясын дәл осылай түсіну түрткі болды деп ойлаймын. Бүкіл Қазақстан, Атлант мұхитының америкалық жағалауына ағып, бірінші және ең беделді «Невада-Семей» деген халықаралық антиядролық қозғалысқа айналды. Олжас бұл жерде де қазақ жерінде ядролық қаруды сынауға қарсы шыққан алғашқы адам болды.
Мен өз өмірін адамға және адамзатқа жоғары қызмет етуге арнаған ұлы ақынмен және азаматпен маған ұзақ жылдар достық сыйлаған тағдырға ризамын.
Мен оның бүгіннің өзінде интеллектуалды және физикалық формаға ие екендігіне, адамдарға жүрегінің жылуы мен ойларының даналығын белсенді және жомарт етіп бергеніне шын жүректен қуаныштымын.
Қанат САУДАБАЕВ
