Бір теңгенің де сұрауы бар

Сонымен... Республикалық бюд­жеттің атқарылуын бақылау жө­нін­дегі есеп комитетінің төра­ға­сы Н.Годунова алдымен 2020 жылдың бюджеті пандемиядан туындаған қиын жағдайда жүзе­ге асырылғанын атап өтті. «Мемлекет басшысының тапсыр­ма­сымен елімізде халық пен биз­нес­ті қолдауға бағытталған бұрын-соңды болмаған шаралар легі қа­был­данды. Соның арқасында ұлт­тық экономиканың күрт құл­ды­ра­уы болған жоқ, оның алдын алуға және сыртқы теріс әсерді елеулі түрде нивелирлеуге мүмкіндік беріліп, республикалық бюд­жет­тің жоспарлы параметрлері ат­қа­рыл­ды. Түсімдер 100,2%-ға немесе 15,1 трлн теңгеге орындалды. Ұлт­тық қорға түсетін түсімдердің барлық сомасының 96%-ын жұмсадық», деді ол.

Пандемия дағдарысынан кейін ел экономикасы біртіндеп түзеліп келе­ді. Ендігі мақсат – Ұлттық қор­ды толықтыруды барынша қам­та­масыз ету керек. Бірақ қаржы тапшы болып отырған бүгінгі қиын-қыстау кезеңде бардың өзін дұрыс ұқсата алмай, қазына қаржысын тиімсіз жаратып отырғандар да бар. Н.Годунова бірінші кезекте Ұлттық кордан алған ақшасын толық қайтармаған квазисектор субъектілерін сынға алды. Оның айтуынша, Ұлттық қорды тексеру кезінде «Самұрық-Қазына» бұрын Ұлттық қордан алған 162 млрд-қа жуық теңге көлеміндегі облигациялық қарызды активтерді сатудан түскен қаражат есебінен өте­ген. «Мұндай практиканы тоқ­та­ту керек!», деді комитет төра­ғасы. Ал мұнай секторы сала­сын­дағы компаниялардан былтыр 664 млрд теңге қаражат қорға түспеген.

Бұдан кейін Есеп комитеті Қаржы министрлігін сын тезіне алды. «Резер­в­тер мен салықтық әкім­ші­лендіруді жақсарту – Есеп комитетінің ерекше назарында. Былтыр Қаржы министрлігі 1,5 трлн теңгенің қосымша түсімдерін болжаған еді. Бірақ іс жүзінде одан 7 есе аз түсті. Бюджетке берешекті өтеу бо­йынша жағдай сапалы тұрғыдан өзгерген жоқ, ол әлі де ақшалай емес қаражатпен жүзеге асырылады. Алдағы төлемдер есебінен артық төлеу проблемасы да сақталып отыр. Негізінен корпоративтік табыс салығы мен қосымша құн салығы – жүйені құраушы салық болып тұр. 2021 жылдың қаңтарында бұл сома –
1 трлн 800 млрд теңгеден сәл аз», дейді Н.Годунова. Бірақ осыған қатысты Қаржы министрлігінің уәжі басқа. Олар нақтыланған республикалық бюджетте жоспарланған қосымша салық түсімдерінің көлемі 1,5 трлн емес, 476 млрд теңгені құрады деп түсіндірді. «Өткен жылы тексерулерге жарияланған мораторий мен кәсіпкерлерге жасалған салықтық жеңілдіктерді ескерсек, іс жүзінде 710 млрд теңге қосымша түсім түскен. Осылайша, Қаржы министрлігі іс жүзінде дағдарыс кезіндегі қосымша кірістер көлемі­нің төмендеуіне жол бермей, кері­сін­ше, жоспарланған кірістер көле­мін 1,5 есеге арттырды», дейді ми­нис­­­тр­лік хабарламасында.

Күрделі экономикалық жағ­дайларға қарамастан, бюджет өзінің әлеуметтік бағытын сақ­тап қал­ға­нын айтқан Есеп коми­те­тінің төра­ғасы бюджет қаржысын тиім­­ді пайдалану тұрғы­сы­нан да бір­қатар мәселе туын­да­ға­нын атап өтті. Сөйтіп, барлық мем­ле­кет­тік аудит органдары анықтаған тиімсіз жұмсалған қаражат кө­лемі шамамен 570 млрд теңгені құраған. «Бір теңгенің де сұрауы бар қазіргі кезде әр қаржы шотта болуы керек, бұған жол беруге болмайды. Сондықтан біз өткен жылы бастаған мемлекеттік ресурстарды тиімсіз пайдаланғаны үшін лауазымды адамдардың жауапкершілігін кү­шей­­ту жөніндегі жұмысты жал­ғас­тыру өте маңызды деп санаймыз. 2021 жылдың басынан бері 11 лауазымды тұлға жазаланды. Дегенмен де заң бұзушылықты анықтаудың шеңбері әлі де тар», дейді Н.Годунова.

Есеп комитеті сондай-ақ мем­лекет­тік қарыздың өсуіне назар аударып, оның ІЖӨ-ге қатынасы 29,4% жетіп, фискалдық саясат тұжырымдамасында белгіленген 27% шегінен асып кеткенін сынға алған еді. Қаржы министрлігі болса, ІЖӨ-ге қатысты 27% көр­сет­кіш индикативті екенін және оны Үкімет дағдарысқа дейінгі кезеңде қабылдағанын айтып отыр. «Жалпы, мемлекеттік қарыздың ІЖӨ-ге қатынасы Еуразиялық эко­но­микалық одақ туралы шартта белгіленген шектен және еліміздің 2025 жылға дейінгі ұлт­тық даму жоспарында көрсетілген көрсеткіштен (ІЖӨ-нің 50%-ы) аспайды. Қазіргі уақытта бұл Тұжырымдама күшін жойды, макроэкономикалық жағ­дайды және экономикалық даму­дың басқа параметрлерін ескере отырып, жаңа құжат әзірленуде. Қалай болғанда да барлық қарыз көр­сеткіші сол қалпында сақталады және қауіпсіз деңгейде болады», дейді Есеп комитетінің сынына жауап берген министрлік.

Есеп комитеті атап өткен бюд­жет қаражатын тиімсіз пай­да­­лан­ғандардың қатарында арнайы экономикалық ай­мақтар да бар. «Жақында ғана біз арнайы экономикалық аймақтар қыз­­­ме­тінің тиімділігіне жүргізілген аудитті аяқтадық. Өздеріңізге мәлім, олардың міндеті – өнімділігі жо­ға­ры, қазіргі заманға сай, бәсе­ке­ге қа­бі­летті өндірістерді дамыту. Алайда АЭА-ға қатысты мәсе­ле­лер бұрыннан бар. Кезінде 5 аймақ болған кездің өзінде Елбасы олардың тиімділігін анықтауды талап еткен болатын. Бү­гінде олардың саны 13-ке жетті. 2001 жылдан бас­тап 2019 жылға дейін АЭА-да инфрақұрылымды дамытуға (салуға) тек республикалық бюджеттен 372 млрд теңге бөлінді, соның 62%-ы – Ұлттық қордың қаражаты. Алайда сол 13 арнайы экономикалық аймақтың үшеуінің ғана құрылысы толық аяқталған. Бәрін аяқтау үшін тағы 280 млрд теңге керек. Осылайша, АЭА жалпы аумағының 60%-ға жуығы бос тұр», деді Н.Годунова.

Иә, Қаржы министрлігі Есеп ко­митетінің сын-ескертпелеріне өз жа­уаптарын беріп жатыр. Ал небір индустриялық жобаларды дамытып, экономикамыздың өркендеуіне серпінді үлес қосуға тиіс арнайы эко­номикалық аймақ­тар­ға кім жауапты? Оларға деп бө­лінген бюджет қаражатының қай­та­рымы бола ма? АЭА қатысты Есеп комитетінің есебінен қандай қорытынды шығатыны енді – уақыт төрелігінде.