Оның пікірінше, қазіргі уақытта біздегі e-commerce нарығы 2-3 млрд долларды құрап отыр. 2024 жылға қарай көрсеткіш 8,5 млрд долларға жетпек. Айтуынша, Ресеймен салыстырғанда Қазақстанның электронды саудаға қадам басуы әлдеқайда қарқынды. Бүгінде бөлшек сауда айналымының 8 пайызын интернет-бизнес иеленіп отыр. Қытайда бұл көрсеткіш шамамен 44 пайызды құрайды екен. Р.Мухоряповтың болжамынша, бес-алты жылда аталған деңгейді де бағындыруға болады.
Сауда және интеграция министрлігінің мәліметінше, 2019 жылмен салыстырғанда былтыр электронды сауда айналымы 2,5 есе ұлғайып, 1,1 трлн теңгені құраған. Электронды саудадағы сатып алушылардың саны 20 пайызға немесе 3,8 млн адамға дейін өскен. Бүгінде нарықта 650 интернет-дүкен жұмыс істейді. Ұлттық банктің дерегінше, қолма-қол ақшасыз жасалған транзакциялар 2,4 есе артқан. Яғни 35,3 трлн теңгеге 2,9 млрд операция жасалған. Бөлшек сауданың жалпы көлеміндегі электронды сауданың үлесі 2020 жылғы 9,7 пайыздан 2025 жылы 15 пайызға дейін өседі деп күтілуде.
Сондай-ақ Қазақстан бонд қоймаларын құруды жоспарлап отыр. Әлем елдеріндегі тауар айналымының орташа есеппен 10-30 пайызы бонд-қоймаларына тиесілі. Осының есебінен Қазақстанда қойма инфрақұрылымы тиімді іске қосылады деп күтілуде. Бұл ретте қоймаларда тапсырыстарды өңдеу үшін қосымша жұмыс орындары құрылады және кедендік баждардан түсетін бюджеттік түсімдер ұлғайтылады. Сонымен қатар Қазақстан аумағы арқылы Еуропаға интернет-сәлемдемелерді қайта бағыттау мүмкіндігі бар. Осының есебінен қазақстандық логистикалық компаниялар 2025 жылға қарай 132 млрд теңгеден 1,27 трлн теңгеге дейін табыс табады деген болжам бар.
Сауда және интеграция министрлігінің ақпаратынша, сауда саласында тұтынушылармен жұмыс істеуге арналған цифрландырудың бірнеше бағыты бар. Олар сауда маркасына деген қызығушылықтан сатып алғанға дейінгі барлық кезеңді қамтиды. Сол секілді логистикада өндірушіден тұтынушыға дейінгі кезеңді қамтитын бағыттар қарастырылған.
«Электронды сауданы дамыту оның барлық қатысушыларына қолайлы экожүйе құру, сондай-ақ шағын және орта бизнестің отандық және халықаралық электронды сауда алаңдарымен әріптестікке тартылуын қамтамасыз ету есебінен жүргізілетін болады», деп хабарлады Сауда және интеграция министрлігі.
Жалпы «Сауда саласын дамыту тұжырымдамасына» сәйкес, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің шикізаттық емес экспортының көлемін 2025 жылы 41 млрд долларға дейін ұлғайту жоспарлануда. Ал еңбек өнімділігі 2019 жылмен салыстырғанда 11,8 пайызға өседі деп күтілуде. Негізгі капиталға инвестициялар 40 пайызға ұлғайып, «көлеңкелі» экономиканың үлесі 5 пайызға дейін төмендейді деген болжам бар. Биржалық сауда жалпы сауда көлемінің 14 пайызына дейін өспек.
Электронды сауданы дамыту екі бағытта жүргізілетін болады. Бірінші бағыт – отандық тауар өндірушілерді ішкі нарықта ілгерілету құралы ретінде электронды сауданы дамытуды ынталандыру. Екінші бағыт – тауарлар мен қызметтерді отандық өндірушілердің экспортқа шығу құралы ретінде электрондық сауданы дамыту.
Р.Мухоряповтың айтуынша, біздегі электронды сауданың дұрыс бағытта екенін таксиді онлайн шақыру қызметінің қанат жайғанынан-ақ аңғаруға болады.
– Қазір бұл нарықтағы баға жоғары. Себебі түсінікті. Нарықта монополиялық сипат басым. Алайда жаңа ойыншылардың келуімен қызмет құны 15-20 пайызға дейін арзандайды. Меніңше, сол кезде ғана такси қызметінің нақты бағасы байқалмақ, – дейді Рамиль Мухоряпов.
Әр қиындықтың артында тың мүмкіндік жатады деген тәмсіл бар. Пандемия кезінде осыған анық көзіміз жетті. Өйткені сарсаңға салған індет Қазақстанның электронды саудадағы мүмкіндігінің жоғары екенін көрсетіп берді. Бұған дейін кеудесін көтере алмай, жер бауырлап келе жатқан электронды сауда COVID-19 пандемиясы кезінде ерекше қарқын алды. Мәселен, 2018-2019 жылдары e-commerce-ның жалпы саудадағы үлесі тиісінше 2,9 және 3,8 пайызды құраса, 2020 жылы көрсеткіш үш есе өсіп, 9,7 пайызға жетті. Әлеуметтік қашықтықты сақтау, карантин, басқа да шектеу шаралары сауда саласын түбегейлі өзгертті.
Қазақстандағы электронды сауда ішкі және сыртқы сауданың, қолма-қол ақшасыз төлемдердің дамуы мен көлемінің ұлғаюына, бизнестегі «көлеңкелі» айналымды барынша азайтуға ықпал етеді. Биыл да өсу үрдісі байқалады. 2021 жылдың қаңтар-ақпанында қолма-қол ақшасыз төлемдер көлемі өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 2 есе ұлғайып, 7,8 трлн теңгені құрады. Бұл ретте интернет және ұялы телефон арқылы жүргізілген онлайн-төлемдердің үлесі жалпы көлемнің 82 пайызына тең. Халықаралық төлем жүйелері бөлінісінде барлық қолма-қол ақшасыз транзакциялардың 99,1 пайызы MasterCard Worldwide және VISA International-ға тиесілі.
