Ұлттық банк төрағасының орынбасары Әлия Молдабекова апта басында журналистермен кездескен кезде әлемдік қаржы нарығының динамикасына әсер еткен оқиғалар туралы айтып берді.
«Инфляциялық күтулердің күшеюі риториканың күшеюіне, әлемдік орталық банктердің ақша-кредит саясатының тікелей қатаңдауына алып келді. Маусымда бірқатар орталық банк өздерінің базалық мөлшерлемелерін арттырды: Бразилия орталық банкі 4,25%-ға, Мексика орталық банкі 4,25%-ға, РФ орталық банкі 5,5%-ға дейін мөлшерлемесін ұлғайтты», дейді Әлия Молдабекова.
Базалық мөлшерлемелердің көтерілуіне басты себеп – маусым айында АҚШ-тың Федералды резерв жүйесі америкалық валютаға қатысты базалық мөлшерлемені 1%-дан 1,25%-ға дейін көтеруі болғаны анық.
Ұйым осы жыл ішінде мөлшерді осымен екінші рет көтеріп отыр. Сарапшылар ФРЖ Басқарушылар кеңесінің мүшелері 2023 жылдың соңына дейін мөлшерлемені тағы екі рет көтеруі мүмкін екенін алға тартады.
Жалпы, АҚШ ФРЖ риторикасының өзгеруі АҚШ долларының нығаюына әсер етті. Дамыған елдердің валюта қоржынына қарағанда АҚШ долларының DXY индексі 2,9%-ға өсті. Өз кезегінде бұл дамушы нарықтардың тартымдылығының төмендеуіне әсер етті. Осылайша, әлемдік валюта біраз әлсіреді. Ал теңгенің жағдайы қандай?
Осыған дейін теңгенің динамикасына әсер етуі мүмкін негізгі факторлар туралы сарапшылар әртүрлі болжам айтып келген болатын. Мысалы, сарапшы Ерлан Ибрагимнің айтуынша, қымбат мұнай теңгеге күш береді деген миф күйреген, мұны жыл басынан бері мұнай бағасы қымбат болған кезде де теңгенің оған селт ете қоймағанынан аңғаруға болады. Сарапшы мұның себебі мұнай секторындағы компаниялардың басым көпшілігі шетелдіктердің иелігінде болғандығымен түсіндіреді. Сарапшы нақтылап өткендей, теңгенің негізгі тірегі, Ұлттық қордың доноры рөлін атқарып келген басты фактор мұнайдан түсіп жатқан салық көздерінің түсімі ғана. «Мұнай компаниялары қазақстандық инвесторлардың қолына өткенде ғана біз мұнай мен теңге арасындағы тылсым күштің ара-жігін ажырата аламыз. Біз Қазақстаннан тәулігіне, айына және жылына қанша мұнай кетіп жатқанын бізге берген есептерден ғана білеміз», дейді Е.Ибрагим.
Ал Ұлттық банк өкілдері тәуелсіз сарапшылардың мұндай пікірімен келіспейді. Біздің валютамызға әсер ететін факторлар айқын. Ұлттық банктің ұзақ немесе қысқамерзімді валюта бағамына байланысты саясаты осы факторларға қарап айқындалады екен.
Ұлттық банк өкілі саралап өткендей, теңгеге әсер ететін фактор бір емес, үшеу екен. Бұл маусым айында тағы да байқалды. Нақтыласақ, мұнай бағасы – негізгі экспорттық тауар және ішкі валюта нарығындағы ұсынысты анықтайтын фактор, бірақ мұнай нарығы құбылмалы. ҰБ өкілі шілденің басында ОПЕК+ өндіруді шектеу туралы мәміленің кейінгі тағдыры туралы келіссөздерінің үшінші раунды жойылғаннан кейін мұнай бағасының өсуі жеделдегенін айтады. Соның нәтижесінде Brent маркалы мұнайдың құны 2018 жылғы 30 қазаннан бастап алғаш рет бір баррелі үшін 77 доллардан асты. Алдыңғы екі кездесу БАӘ-нің мәмілені 2022 жылдың соңына дейін ұзарту талаптары туралы қағидаттық ұстанымына байланысты нәтижесіз аяқталған. «АҚШ-та мұнай қорының төмендеуі және Сауд Арабиясы тарапынан сатылым бағасын орта есеппен бір баррелі үшін 80 центке өсіру аясында ағымдағы баға бір баррелі үшін 75 доллар деңгейінде тұр. Жалпы, мұнай нарығы бойынша үлкен белгісіздік байқалады, ОПЕК+ қатысушыларының келісімге қол жеткізбеуі де жағдайды күрделендіре түскен. Бұдан басқа, Дельта штамы вирусының асқынуы да қаржы нарығына әсер етіп отыр», дейді Ұлттық банк өкілі.
Көптеген сарапшының пікірінше, ОПЕК+ мүшелері келіссөздерді жалғастырады және бір ымыраға келеді. Бұл дамушы елдердің валюталарына әсер етеді.
Дегенмен де оптимистік көзқарас та жоқ емес. ЕО мен АҚШ-тың вакциналар экспорты алдағы айларда өседі, бұл дамушы нарықтың тұрақтылығын сақтау үшін маңызды факторға айналуы мүмкін. Өйткені вакциналардың жеткізілуі дамушы елдердің вирустан қорғанысын арттырып, бұл өз кезегінде іскерлік және инвестициялық тартымдылықты арттырады. Бұл біздің елге де қатысты. «Қазақстандағы іскерлік белсенділік индексінде өсім бар. Биылғы маусым айында индекс өнеркәсіпте 49,6-дан 50,4-ке дейін, қызмет көрсету секторында 52,3-тен 52,7-ге дейін және құрылыста 47,5-тен 47,6-ға дейін өсті. Тұтастай алғанда, әлемдік қаржы нарығында перспективалардың тұрақсыздығы мен екіұштылығы сақталып отырғанына қарамастан, әлемдік қаржы ұйымдарының жаңартылған болжамдары оптимизмге толы. Дүниежүзілік банк пен Еуропалық Қайта құру және даму банкінің жаңартылған болжамдары бойынша әлемдік экономикалық өсім – 4,1%-дан 5,6%-ға дейін, ЕҚДБ өзі қатысатын өңірлерде – 3,6%-дан 4,2%-ға дейін өседі», деп сөзін түйіндеді Ұлттық банк өкілі.
АЛМАТЫ
