Тәжікстан шекарашылары серіктестік туралы келісім бойынша елге өтуге рұқсат берді. Ауғанстандықтар Душанбеге келісімен: «Өз өмірімізді құтқару үшін осыған бардық», деп мәлімдеді.
Мемлекет күштерінің өкілдері өздерін құтқаруды маусымда бастап кеткен. Олардың алғашқы легі, яғни 200-ден астам жауынгер 2 маусымда Тәжікстанға өткен-ді. Басқалары Әмудария арқылы Өзбекстанға қайықпен кеткен. Нақты саны жарияланбағанымен, ол топ та 200 адамнан тұрғандығы болжанып отыр. Өзбекстан үкіметі қашып келгендердің 53-і тексерістен кейін Ауғанстанға қайтарылғанын хабарлады.
Ресми емес деректер бойынша Өзбекстанның арнайы қызметі босқындар арасынан кезінде осы елден радикалды топтар қатарында соғысуға кеткен азаматтарды табуға тырысуда. Олар террористік топ деп танылған әл-Каида, Ислам мемлекетінің мүшелері болуы мүмкін.
Дәл осындай «тазалау» Тәжікстанда да жүргізіліп жатуы мүмкін. Дегенмен, себебі басқа болуы да ғажап емес. Өйткені қашып келгендер қатарында бұрынғы Тәжікстан қарулы оппозициясының мүшелері болуы мүмкін деген болжам бар. Олар – 1990-жылдардың ортасындағы азаматтық соғыс кезінде Тәжікстан президенті Эмомали Рахмонға қарсы шыққандар.
Қандай жағдай болсын, жауынгерлердің топ болып өз елінен қашуы – бірінші рет болып отырған жағдай. Сарапшылар мұндай оқиғаны Ауғанстан президенті Ашраф Гани әкімшілігінің сәтсіз жұмысының нәтижесі деп бағалайды. Ол АҚШ пен НАТО әскері елден кеткеннен кейін жағдайды бақылаудан шығарып алды деген пікір айтады.
Бұқаралық ақпарат құралдары талибтер елдің солтүстігінен үкімет әскерін ығыстырып жатыр деген хабар таратып жатыр. Кей уездер мен провинцияларда қарулы қақтығыстар болған. Ал Бадахшандағы жауынгерлер еш қарсылықсыз берілген. Осылайша, Гани үкіметінің жұмылдыру бағдарламасы жүзеге аспай қалды.
Президент Ганидің тағдыры туралы болжам жасау қиын. Кейбір сарапшылар тіпті ол БҰҰ миссиясының кеңсесінен талибтер қуып шыққан Наджибулланың тағдырын қайталайды деген де болжам айтады.
Осы ретте Гани тағы да АҚШ көмегіне жүгінуі мүмкін. Тіпті бұл мәселе талқыланып қойған болу керек. Ал әзірге Гани әкімшілігі бірнеше ай бойы Катар астанасында «Талибан» жетекшілерімен мезгіл-мезгіл кездесіп отырды, бірақ айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. «Талибан» содырлары ұрыс алаңында үлкен жетістікке жеткендіктен, пікірталас күшейе түскен сияқты.
Жексенбіде Ауғанстан үкіметі мен «Талибан» қозғалысының делегациялары Дохада тағы кездесті. Катар астанасындағы екі күндік нәтижесіз келіссөздерден кейін бейбіт келіссөздерді жеделдету жоспарланғаны ғана мәлім болды. Негізі, кездесудің алдында «екі тарап келісімге келмейінше келіссөздер жалғасады», деп уәде берілген-ді.
Кабул үкіметінің жоғары лауазымды тұлғалары, оның ішінде Ұлттық тұтастық жөніндегі Жоғарғы кеңестің басшысы Абдулла Абдулла екі күн бойы қарқынды келіссөздер жүргізді. Онда АҚШ-тың өз әскерін аймақтан шығаруына байланысты мәселелер де қарастырылды.
Бірақ келіссөз жүргізген Катар өкілі: «Тараптар азаматтардың құрбан болуының алдын алу үшін жұмыс істейміз деп келісті, бұл бұрын келісілген атысты тоқтату шарттарына сәйкес келмейді», деген мәлімдеме жасады.
«Талибан» лидері Хайбатулла Ахундзада оның тобы соғысты тоқтатудың шешімін табуға дайын екенін айтты. АҚШ әскері аймақтан кеткен бойда қысым көрсеткеніне қарамастан, Ауғанстан үкіметін осындай жиындарда «уақытты бос өткізді», деп айыптап үлгерді.
Не дегенмен, Ислам әлемі үшін маңызды саналатын Құрбан айт мерекесі кезінде оқ атпау туралы ұсынысқа оң жауап берілмеді. Оған қоса, Ауғанстан үкіметінің тұтқындарды босату жөніндегі өтініші де жауапсыз қалды.
Бұған дейін араб ақпарат құралдары Дохадағы ауғанаралық келіссөздерге қатысушылар 20 шілдеде басталатын Құрбан айт мерекесі кезінде бітім орнатуы мүмкін, сондай-ақ жеті мың тұтқын босатылады деген хабар таратқан.
Қазіргі уақытта бұл топ елдің 400 ауданының жартысына жуығын, бірнеше маңызды шекара өткелдерін басқаруына алды және бірқатар провинция астанасын қоршауға алғаны белгілі.
Ауған қауіпсіздік күштерінің өкілі үкіметке қарсы шыққан содырлар 244 операция жасап, 967 жауынгерді өлтіргенін мәлімдеді. Қаза тапқандар қатарында лауазымды тұлғалар да бар екен.
«Қазіргі уақытта біз 24 ауданды қайтардық, біздің мақсатымыз – барлық аймақты түгелдей қайтару ... Біз елімізді қорғауға дайынбыз», деді Қорғаныс күштерінің өкілі Аджмал Омар Шинвари.
«Талибанның» күшейе түсуі әлем елдерін алаңдатып отыр. Мәселен, Ресей Мазари-Шарифте орналасқан консулдығының жұмысын тоқтатты. Өзбекстан болса, шекарада лагерь ұйымдастыруға кірісті. Ол Ауғанстанға жақын орналасқан Термезде құрылады.
АҚШ Қазақстанға да қолқа салды. Тәжікстан, Өзбекстанмен қатар, 9 мың босқынды паналатуға өтініш айтты.
«Талибанның» Ауғанстан солтүстігіне неге көз тіккені көпшілік үшін түсініксіз. Өйткені елдің солтүстік бөлігінде пуштундар тым аз. Ал пуштундар «Талибанды» қолдайтыны белгілі. Аталған аймақты өзбектер, тәжіктер, түрікмендер көбірек қоныстанған. Сарапшылар енді талибтер олармен бірігіп, нығаюға көшуі мүмкін деген қауіпте. Бұған қоса, Орталық Азия мен Ресейден келетін қару-жарақ тасымалына нүкте қою себебі де болуы ықтимал. Ал ең үлкен болжам есірткіге байланысты. «Талибан» Ауғанстаннан өзге елдерге кететін есірткіні өз бақылауына алғысы келеді деген пікір бар.
«Талибан» ұзақ уақыт бойы біртұтас болып көрінді, тиімді қолбасшылық арқылы әрекет етті және оның бөлінуіне қатысты қауесеттерге қарамастан, күрделі әскери жорықтар жүргізді. Соған қарағанда «Талибан» көшбасшысы үкіметпен келісімге қол қойған күннің өзінде уәдесінде тұра қоюы екіталай деген болжам да жасалып отыр.
