Еліміздің Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазіргі геосаяси жағдайда мемлекеттің ұлттық мүддесін әскери сипаттағы сын-қатерлерден қорғау мемлекет саясатының басым бағыттарының бірі болып табылады», деп атап айтқан болатын. Қазіргі заманда әлемнің кей елдерінде болған қарулы жанжалдар әскери сипаттағы сын-қатерлерді тек тиімді жұмылдыру ресурстары бар, жетілдірілген армия болған кезде ғана шешу мүмкін екенін көрсетіп отыр. Осыған орай, дүниежүзінің көптеген елдерімен қатар, Қазақстан үшін де бейбіт уақытта Қарулы Күштерді адам ресурстарымен қамтамасыз етудің бір ғана тәсілі бар, ол – резервтегі әскери қызметті енгізу.
Шетел мемлекеттерінің тәжірибесі табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдай режімін немесе соғыс жағдайын енгізу үшін белгілік бір уақыт қажет екенін көрсеткен. Тез өзгеретін жағдайларға байланысты кешіктірудің әрбір минуты әскери іс-қимыл орнында күштерді өрістетуге елеулі түрде теріс әсер етуі, сондай-ақ табиғи немесе техногендік сипаттағы төтенше жағдайлармен күрес тиімділігін төмендетуі мүмкін. Сондықтан соғыс болуын немесе табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайдың енгізілуін күтпей, ұдайы жауынгерлік әзірліктегі бөлімдермен қатар, қысқартылған құрам бөлімдері мен резервті де лезде өрістете білу қажет.
Сол себепті 2021 жылғы 19 мамырда Елбасының төрағалығымен өткен Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында резервтегі әскери қызметті енгізу туралы шешім қабылданған.
Осыған орай Қарулы Күштердің, басқа да əскерлер мен əскери құралымдардың құрылысы мен даму тұжырымдамасына сәйкес 2021-2025 жылдарға арналған резервтегі әскери қызметті енгізу іс-шараларын іске асыру көзделіп отыр.
«Бейбіт уақытта Қарулы Күштерді ұлғайтпай, резервтегі әскери қызметті құру әскери міндеттілердің белгілі бір санын алуға мүмкіндік береді, олар толық немесе ішінара жұмылдыру жүргізгенге дейін соғыс уақытының немесе соғыс жағдайының, не табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайдың бастапқы кезеңіндегі міндеттерді орындауға кәсіби тұрғыда әзір болады. Бұдан басқа техногендік немесе табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезде резервтегі әскери қызметшілер бірінші кезекте қолданылады, ол Қарулы Күштерге өздеріне тән емес функцияларды орындауға елеңдемей, жауынгерлік әзірлікке зиян келтірмей, жоспарлы түрде жауынгерлік даярлықты жалғастыруға мүмкіндік береді. Резервте әскери қызмет өткеру туралы келісімшарт жасасқан әскери міндеттілер Қорғаныс министрлігі айқындаған тәртіппен бейбіт уақытта жиындардан және бар әскери-есептік мамандықтар бойынша даярлықтан өту арқылы әскери қызмет өткеретін болады деп болжанады. Резервтегі адамдар үшін даярлық бір айда бір-екі рет, ал жиын 30 күн өткізілетін болады, жалпы алғанда, бір жылда екі айдан көп емес. Заң жобасында резервтегі әскери қызмет ұғымын, қызметтің шарттары мен мерзімін, сондай-ақ резервтен шығару үшін негіздер тізбесін көздеу ұсынылады. Резервтегі қызмет азаматтардың негізгі жұмысын қоса атқарумен, жалақысын сақтаумен, қосымша ақшалай ризық төлеумен және жеңілдіктер берумен аумақ бойынша (тұрғылықты жері бойынша) келісімшарт негізіндегі әскери қызметті көздейді. Резервтегі адамдар тиісті мамандықтар бойынша сабақтарда немесе әскери жиындарда болған кезеңде әскери қызметші мәртебесінде болады. Осы санаттағы азаматтарды даярлауды жауынгерлік даярлық бағдарламасына сәйкес тиісті мамандықтар бойынша бір айда үш күндік сабақты және бөлімшелерді шоғырландыру үшін жиынтық іс-шараларды (оқу-жаттығуларды) (бір жылда бір рет 30 күннен) өткізуді ескере отырып, бір жылда шамамен 60 күн жүргізу ұсынылады», делінген Қорғаныс министрлігінің ресми сайтында жарияланған аталған заң жобасының тұжырымдамасында.
Қолданыстағы заңнамаға енгізілетін өзгерістер жайлы Қорғаныс министрлігі Бас штабы ұйымдастыру-жұмылдыру департаментінің офицері, подполковник Берік Сүлейменов заң жобасы қазіргі кезде заң жобалау жұмыстары жөніндегі ведомствоаралық комитетте қарау үшін әзірленуде екендігін айтты. Ведомствоаралық комитет мақұлданғаннан кейін ол мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдарға келісу үшін жолданады. Содан кейін жоба Үкімет және Парламентке таныстыру үшін ұсынылады. Ол 2022 жылдың екінші жартысына жоспарланған. Берік Кеңесұлынан көпшілікті қызықтырып отырған мәселелер туралы айтып беруін сұрадық.
– Резервтегілерді алғашқы шақыру қашан басталады?
– Тиісті заң қабылданған жағдайда резервшілердің бірінші шақыруы 2024 жылдың екінші жартысында немесе 2025 жылдың басына жоспарланған. Шақыру ерікті түрде болатындығын айта кеткен жөн.
– Азаматтардың қандай санаттарына артықшылық берілуі мүмкін?
– Артықшылық әскери дайындығы бар азаматтарға беріледі. Атап айтқанда, мерзімді әскери қызметтен және әскери-техникалық мектептерде, әскери кафедраларда дайындықтан өткендерге, сондай-ақ тағайындалатын лауазымдарға азаматтық мамандықтары жақын азаматтарға артықшылық беріледі. Сонымен қатар атқыштық пен пулеметшілікке әскери дайындығы жоқ азаматтарды қабылдауға мүмкіндік болады.
– Резервшілер қай бөлімдерде қызмет атқаратын болады?
– Республиканың барлық аумақтарында орналасқан әскери бөлімдерде резервтегі қызметті енгізу жоспарланып отыр.
– Резервтегі қызметтің ұтымдылығы неде?
– Резервтегі қызмет Қарулы Күштерге де, азаматтарға да ұтымды. Қарулы Күштерді алсақ, резервшілердің әскери бөлімге жету уақыты қысқарады. Екіншіден, әскери бөлімдер жинақталатын резервшілердің даярлығының сапасын жетілдіреді. Және резервшілердің денсаулық жағдайын үнемі бақылап отыруға мүмкіндік туады. Ал азаматтар үшін қосымша ақшалай табыс алуға мүмкіндік беріледі. Оларға ең төменгі айлық төленеді және жиыннан өту кезінде жұмысы бар азаматтардың орташа айлығы сақталады, ал жұмыссыз азаматтарға ең төменгі айлық төленеді. Бұған қоса оларға әлеуметтік пакет қарастырылған.
– Резервшілер үшін жас шектеулері бар ма? Және резервтегі қызметке әйелдер шақырыла ма?
– Резервшілердің шектеулі жастары офицерлік құрам үшін 60 жасқа дейін, ал сержанттар мен сарбаздар үшін 50 жасқа дейін құрайды. Әйел адамдар резервтегі қызметке жалпы-негізгі ережелер бойынша қабылданады. Олардың шектеулі жасы – 45 жас.
Біз резервтегі әскери қызмет туралы заң жобасы жайлы Парламент Мәжілісінің депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің мүшесі, Qazaqstan Ardagerleri Қауымдастығының
төрағасы Бақытбек Смағұлдың пікір білдіруін сұраған едік.
– Резервтегі әскери қызметті енгізу қазіргі алмағайып заман талабынан туындаған орынды шешім деп ойлаймын. Мұндай тәжірибе бұрынғы Кеңес Одағы кезінде болғанын білеміз.
Заң жобасының тұжырымдамасын әзірлеу кезінде резервтегі әскери қызметті құқықтық реттеудің халықаралық практикасы, атап айтқанда, Америка Құрама Штаттары, Ұлыбритания, Германия, Ресей, Беларусь сияқты алыс-жақын шетелдердің тәжірибесі зерделенген.
Солардың ішінде, әрине АҚШ-тың нұсқасы анағұрлым тартымды деуге болады. Себебі онда резервтегі адамға Қарулы Күштердің әскери қызметшілеріне берілетін жеңілдіктердің бәрін беруге кепілдік берілген екен. Ал біздің елдің Қорғаныс министрлігі әзірлеген заң жобасында көршілес Ресейдің жұмылдыру резервіндегі қызметінің тәжірибесі негізге алынған.
Нақтырақ айтсам, 2015 жылы Ресей Президенті «РФ Қарулы Күштерінің жұмылдыру адам резервін құру туралы» жарлыққа қол қойған болатын. Соған сәйкес ресейлік резервтегі әскери қызметшінің ай сайын 2-3 күн оқуы және жыл сайын 20-дан 30 күнге дейін созылатын жиындардан өтуі қарастырылған.
Әрине әркім «көрпесіне қарай көсілетін» кез ғой қазір. Дегенмен, заң жобасы Мәжіліске келіп түскен соң оны жан-жақты талқылап, резервтегі әскери қызметтің азаматтарымыз үшін барынша тартымды болуына күш саламыз. Оған дейін ел болып екпе алып, санитарлық-эпидемиялық тәртіпті сақтап, коронавирус індетін ауыздықтасақ, сөйтіп экономикамызды көтеріп, ел қазынасындағы қаржыны молайтсақ, құба-құп. Айналып келгенде, қай өзекті мәселенің болсын шешімі бюджетке тірелетіні анық қой, деді белгілі қоғам қайраткері.
