Сирек металдарға басымдық беріледі

Тың технологиялардың өндірісіне қажет

Құпия тізімнен алынып тасталған металдардың дені, әсіресе литий смартфон мен электромобильдің өндірісінде аса қажетті компонент саналады. Бұл шикізаттан қуат­­тағыш бөлшектер жасалатыны белгілі. Еліміздегі геология сала­сын дамыту тұжырымдамасы «Қа­зақстандықтардың әл-ауқатын арт­тыруға бағытталған орнықты эко­но­микалық өсу» ұлттық жобасы арқылы жүзеге асырылады.

«Ұлттық жоба арқылы 500 мың шаршы шақырымнан асатын аумақта жер қойнауына өңірлік геологиялық зерттеу жүргізу көзделген. Бұл Қа­зақ­­станның перспективалық аумақ­тарын бағалауға мүмкіндік бе­ретін геологиялық карталарды жа­сау­ға, сондай-ақ геологиялық барлаудан кейінгі кезеңдегі жұмыстарды жүр­гізуге және салаға инвестиция тартуға жол ашады. Алғаш рет кең ауқымды геологиялық түсірілім жасауды жоспарлап отырмыз. Осы арқылы деректердің деңгейі артып, пайдалы қазбалардың жаңа геологиялық құрылымдарын анықтауға және тұтастай жүргізілетін зертт­еулердің сапасын көтеруге мүм­­­кіндік туады. Сондай-ақ «Қаз­гео­ақпарат» республикалық гео­логия­лық ақпарат орталығы жанынан Ұлттық геологиялық қызметті құру жоспарлануда», деді бұл туралы таяу­да Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Серікқали Брекешев.

Жауапты ведомствоның мәлі­метіне сәйкес, жаңа құрылымның негізгі міндетіне геологиялық-геофизикалық ақпаратты талдап, инвесторларға сапалы әрі дәйекті мәліметтер беру, сондай-ақ жер қойнауына мемлекеттік геологиялық зерттеуді жүргізуге қатысты ұсы­ныстар әзірлеу мен перспективалы инвестициялық жобаларды қалыптастыру кіретін болады.

Былтырдан бастап респуб­ликалық бюджет есебінен Шығыс Қазақстанда сирек металдарды іздеу бойынша барлау жұмыстары жүргізіліп жатыр. Биыл осы өңірдің бірнеше учаскесінде сирек металдардың кенді орындарын анықтауға арналған жобалық-сметалық құжат дайындалуда. Жоғарыда айтылған нысандарда геологиялық зерттеу мен 13 нысанда сирек металдарды анықтау бойынша іздестіру жұмыстары 2022-2024 жылдарға жоспарланған.

Жеке инвестициясыз геологияны дамыту қиын

Отандық геология саласындағы тағы бір өзекті мәселе – геологиялық барлауға жеке инвесторларды тарту. Қолайлы инвестициялық климат пен салықтық преференциялардың қарастырылмауы, сол секілді квази­мемлекеттік ұйымдар мен жекелеген компаниялар арасында тең жағдайдың сақталмауы саланы тежеп тұрған не­гіз­гі себептердің бірі. Мұны жоққа шы­ғармаған салалық министрлік бұл мә­селені Жер қой­науын геологиялық зерт­теуге ар­налған келісім арқылы реттеуге болатынына сенімді.

«Бүгінде мемлекеттік органдар мен «Қазақстандағы шетел­дік ин­вес­торлардың кеңесі» қауым­дас­тығы бірлесіп әзірлеген Жер қой­науын геологиялық зерттеу ке­лісі­мі –
ұлттық компания үлесінің қаты­суымен геологиялық зерттеу жүр­гі­зу­ге, барлауға және өндіруге сенімді түрде көшуге мүмкіндік беретін жүйелі шешім саналады. Яғни өзіне тиесілі учаскеде жұмыс істейтін ин­вес­­торға айрықша құқық беріліп, жер қойнауына геологиялық зерттеу жүргізуге қолайлы жағдай жасала­ды. Осы тәсіл инвестициялардың тұрақ­тылығын қамтамасыз етіп, инвес­тор­ларға салықтық және басқа да пре­ференциялар алуға мүмкіндік бере­ді. Бұл ретте жер қойнауына мем­лекет­тік геологиялық зерттеуді жүр­гі­зуге ар­налған қаражатты бюджет және жеке инвестициялар есебінен ұл­ғай­ту маңызды міндеттердің бірі болып қала береді. Өйткені осы арқылы кен орындарының перспективалы бағыттарын анықтауға мүмкіндік туа­ды», деді Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің орынбасары.

Қазір мұнай-газ өндірісінің барлық көлемі 5 бассейнде игеріліп келеді. Оның ең ірісі Каспий маңы саналады, себебі еліміздің ресурстық базасының шамамен 80%-ы осы бассейнге тиесілі. Ал зерттеуді талап ететін әлеуеті зор 5 бассейнге, атап айтқанда Солтүстік Торғай, Ертіс өңірі, Арал, Сырдария және Шу-Сарысу инвесторларды тартып, оларға мемлекеттік қолдау көрсету қажет, деді ведомство өкілі.

Екі мыңдай ұңғыма қараусыз жатыр

Құзырлы органның дерегіне сүйенсек, қоршаған ортаны ластайтын апатты мұнай ұңғымаларын жою мақсатында 2010-2021 жылдар аралығында елімізде арнайы зерттеу жүргізілді. Тексеру барысында 132 апатты мұнай ұңғымалары анықталып, оның 126-сы мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен жойылды. Енді 6 ұңғыма жою кезегін күтіп отыр. Оның ішінде Ақтөбе облысында – 3, Атырау облысында 1 ұңғыма және Маңғыстау облысында 2 ұңғыма бар. Апатты деп танылған мұнай ұңғымаларын жою жұмыстары 2023 жылға жоспарланған.

«Министрліктің негізгі міндет­те­рінің бірі – жерасты суларына мониторинг жүргізу. Жүйелі режімдік бақылаулар жерасты суларының 4 мыңнан астам пунктінде, жер сіл­кі­нісінің гидродинамикалық бел­гілерін зерделеуге арналған 12 беке­тінде, 4 жерасты суларының техно­ген­ді ластану полигонында, 2 полигонда және қауіпті геологиялық процестердің 39 бекетінде жүр­гізіледі. Мониторинг деректері ресурстардың өзгеруін бағалау, жерас­ты суларының сарқылуы мен ластануын бақылау үшін пайдаланылаты­нын айта кеткен орынды. Апатты жағ­дай­лар­дың алдын алу мақсатында 516 қараусыз жатқан гидрогеологиялық ұңғымалар жойылып, оның 149-ы ластанғаны анықталды. Шамамен 2 мыңға жуық ұңғыманы жоюға немесе консер­ва­циялауға тура келеді. Жобалық-сметалық құжаты әзірленіп жатыр. Келер жылы оны жүзеге асыруға кірі­се­міз», деді вице-министр.

Экология министрлігінің дерегі бо­­йынша пайдалы қазбалардың мем­ле­кеттік балансында 8 мыңнан астам кен орны тіркелген. Оның ішінде көмір­су­текті ресурс – 317, қатты пайдалы қаз­балар – 910, кең таралған пайдалы қазбалар – 3 мыңнан астам және жерасты суларының кен орындары 4 мыңға жуық.

Жақсылық МҰРАТҚАЛИ