Жамбыл мен Ғалидың қалжың қағытпасы

Соның бірі – «Жамбылмен қал­жың» атты Ғ.Ормановтың 1942 жылы жазу машинкасы­мен терген қолжазбасы. Бұл құн­ды дерек Ғали ақынның от­ба­сы­лық қорында сақталған. А­л­ғаш рет 2017 жылы, яғни ақын­­ның туғанына 110 жыл тол­­ған мере­ке қарсаңында бұл қол­жазба құ­жат NDH пор­та­лын­да жариялан­са, сондай-ақ ақынның немере-жие­ні Ас­қар Қырықбаевтың айтуы­­на қа­ра­ғанда, құжаттың тұп­­нұс­қа­сы қазір Нұр-Сұлтан қала­сын­да орналасқан Ғ.Орма­­нов атын­дағы №7 мектеп-гимна­зия­ның музей-кабинетінде тұрған көрінеді.

Бұл орайда айта кетерлік оқиға, 1938 жылы республика басшылары 92 жасқа толған Жәкеңе 12 бөлмелі үлкен үй салып беріп, өзін толықтай Үкі­мет қамқорлығына алады. Қарт ақынға жеке дәрігер, медбике, аспаз, көлік жүргізу­ші, сондай-ақ бірнеше әдеби хатшы тағайындаған. Соның бірі – Ғали Орманов. Бұл екі тұл­ға әзіл-қалжыңы жарасып, шы­­­­ғармашылық тұрғыдан б­і­­рін-бірі ұштап отырған. Ғали ақы­­нның қызы Жамиға Орма­нованың естелігінде: «Жам­был ата Алматыға келгенде, үне­мі «Көк базар» маңындағы біз­дің үйге түсетін. Шешем бол­са асын даярлап, жағдайын жа­сайды. Мазасын алмасын деп олар отырған бөлмеге бізді жібер­мейтін. Үйде үш бала болатынбыз. Сонда Жамбыл ата «Осы үйдің балалары қай­да, бала бар екендігі тіпті білін­бейді ғой дейтін» деп әкесі мен Жамбыл қарттың достығын есі­не алады.

Сол сияқты, Жамбыл мен Ғали арасындағы сыйластық қатынасты қарт ақынның Ға­лиға арнап шығарған бірнеше өле­ңінен де байқауға болады. Соның алғашқысы – 1939 жыл­­дың күзінде Қазақстан Жа­зу­­шылар одағы Ғали Орма­нов­ты қарт ақынның әдеби хат­шы­сы етіп тағайындаған ке­зін­де, Алматыдан Жамбыл­дың ауы­лына барған Ғали: «Асса­лау­мағалейкүм, денсаулығы­ңыз қалай?» деп сұрағанда, Жамбыл бірден өлеңдетіп жауап қайырған екен. Бұл өлең тарихта «Кәрілік» деп аталып, Жамбылдың Ғалиға арнаған бірінші өлеңі есептелді: «Көкі­регің кірілдеп, Көздің алды ірің­деп. Қаз-қаз басқан бала­дай, Буындарың дірілдеп. Қартайған соң, немене, Қауіп ойлайтын кү­нің көп. Айлашы екен кәрі­лік, Бірге түнеп, бір жүріп. Сыр біл­дірмей сұрамай, Не көрсе­тіп тонамай, Мүшеңді алған біртіндеп».

Кешікпей осы жылдың аяғы­на таман, нақтырақ айтқанда 9 қараша күні Алматыда қа­зақ ақындарының республика­лық слеті өтеді. Слетке жүргелі жат­қанында Ғалекең қарт ақын­­ның киіміне әтір сеуіп, жаға-жеңін реттей бастайды. Сол кезде Жамбыл Ғалекеңе әзіл­деп «Иісті майға» деп аталатын өлеңін шығарған екен: «Иісің жақсы нәрсесің жас адам­ға, Жараспайсың тоқсанды жа­сағанға. Жас күнімде жанымнан шықпайтындар, Бәрі де ұқсап кетті ғой қашағанға. Жабы күлік болар ма байлағанмен, Жасық – болат болар ма қайрағанмен? Жамбыл қайта жасарып жігіт болмас, Жағасын неше қайта майлағанмен. Жабағыны жапсырып иегіме, Жүргеніме, өзім де күлемін де. Короліндей кар­таның қаужиыппын, Қанша жылу болғанмен жүрегімде».

Қарт жырау ақын інісіне бұдан басқа да «Жамбылмен қалжың», «Жетіппін жүре-жү­­ре қыр басына», «Жамбыл өлең айтпайды жантайған соң», «Кекі­лік ұшып дүр етті», т.б. өлең­­дерін арнаған. Жоғарыда айт­­қанымыздай, «Жамбылмен қал­жың» өлеңінің хатқа түскен нұс­қасында – Жамбыл:

Кел, Ғали-жан, бері отыр,

Майпалаудан жей отыр,

Қасыңызға қалайша,

Шақырдыңыз дей отыр.

Саған айтар қалжың бар,

Хатшым едің қалжыңдар,

Қағыс тисе кей сөзім,

Деме мұнда алжу бар.

Шөлге шыққан бұтадай,

Бойың қысқа мыртиған,

Қара шолақ бұқадай,

Суға тойып тыңқиған, – деп өткір қалжыңмен іліп түс­кенде, Ғали ақын да қарап қалмай:

Жәке, мені шақырдың,

Әдейілеп қасыңа,

Аулағырақ отырдым,

Ортақ болмай асыңа.

Менің айтар жауабым,

Қалжыңыңа татыр ма,

Қатты тисе, қалауым,

Қапелімде ақырма, –

деген екен.