Семинар жұмысына республиканың барлық аймақтарындағы Өңірлік комиссиялардың жұмыс топтарының өкілдерімен қатар, мемлекеттік қызметшілер, дін қызметкерлері, ғалымдар, қоғам қайраткерлері мен еріктілер қатысты.
Жобалық кеңсенің басшысы Сабыр Қасымов атап өткендей, 1920-30 жылдары большевиктік-сталиндік билік әрекеттерінің кесірінен болған қайғылы оқиғалардың арасында халқымыз үшін мәжбүрлі босқын болғандар мәселесі айрықша орын алады. Егер біз осы мәселені жан-жақты зерттеп, түсінетін болсақ, онда халқымыздың неге демографиялық апатқа ұшырағаны белгілі болады.
«Жаппай мәжбүрлі босқындар Қазақстанда Кеңес өкіметін күштеп орнату кезінде, кулактарды, байларды, жартылай феодалдар мен крестьян-шаруаларды тәркілеу кезінде, күштеп ұжымдастыру мен отырықшыландыру кезінде, күштеп ет дайындау және халыққа қарсы жүргізілген басқа да науқандар кезінде пайда болды. Адамдар мемлекеттік қудалау мен саяси қуғын-сүргін кесірінен, діни сенімдері, таптық қатыстылығы, тектік-топтық шығу тегі, халық көтерілістері мен наразылықтарына қатысуы немесе қолдауы үшін, сондай-ақ Қазақстандағы басқыншылық большевиктік-голощекиндік саясатпен келіспеушілігі мен жалпы түсініспеушілігі секілді себептермен басқа өңірлерге қашты», деді жобалық кеңсе басшысы.
С.Қасымовтың айтуынша, Голощекин мен оның командасы фактілерді бұрмалап, қоғамды республика бойынша ғана емес, Қазақстаннан тыс жерлерде де теріс ақпараттандырып отырған. Атап айтқанда, республика басшылығы, оның арнайы қызметтері жергілікті халықтың көзқарасын өзгерту үшін түрлі жолмен Қазақстаннан келген босқындарды байлар мен кулактар, бұрынғы хандар мен сұлтандардың ұрпақтары, ұлтшылдар, алашордашылар, діни қызметшілер деп хабарлап отырған. Бір сөзбен айтқанда, Кеңес өкіметінің жаулары деп көрсеткен. Мұндай хабарламалар мен ақпараттарды республика басшылығы тек орталыққа ғана емес, көршілес республикалардың және Ресейдің жақын орналасқан облыстарының партия комитеттеріне де жіберген.
Сондықтан партия комитеттері мен құқық қорғау органдарының басшылары, большевиктік-сталиндік өкіметтің жақтаушылары, кейбір аймақтарды қоспағанда, қазақ босқындарын мемлекет жауы секілді қарсы алған.
Жобалық кеңсе жетекшісі, сондай-ақ Қазақстанның батыс және оңтүстік аймақтарынан босқындар Түрікменстанға, Қарақалпақстанға, Өзбекстанға, Тәжікстанға, сондай-ақ Иранға, Ауғанстанға қашқанын айтты. Ал Қазақстанның солтүстік және солтүстік-шығыс аймақтарынан шыққан босқындар Ресейдің көрші облыстарын қоныстанған. Көптеген қазақ босқындары Қытаймен арадағы шекарадан өтті. Құжаттардағы деректерге сәйкес, шекаралас аудандардан халықтың үштен бірі қашқанын көрсетеді. «Әсіресе, Қазақстан басшылығы өз азаматтарын тоқтатуға тырысты. Алайда Біріккен мемлекеттік саяси басқару (БМСБ), милиция және әскери бөлімдердің жасақтары артиллерияны, авиацияны, пулеметтерді қолдана отырып, қашқан азаматтарды тоқтатуға тырысты. Қарусыз адамдарды аяусыз атып тастады. Бұл әрекеттерін басмашылармен, қылмыстық топ мүшелерімен күрес ретінде түсіндірді. Тіпті Қытай аумағына қашқан босқындарды қуып жетіп, шабуылдаған. Біріккен мемлекеттік саяси басқару отрядтары мен әскери бөлімдер республикадан тыс жерлерде де қазақстандық босқындарға қатысты қуғын-сүргінді жалғастыра берді. Біз жол бойында, қоныс аудару орындарында қанша адамның, оның ішінде қарттар мен балалардың қайтыс болғанын есептемедік. Бұл алдымыздағы жаңа әрі қиын міндет, бірақ біз оны бастауымыз керек. Ал ізбасарларымыз мұны жалғастыра жатар. Мұндай есептеу қуғын-сүргін құрбандарының басқа санаттары бойынша да жүргізілуі қажет», деп атап өтті С.Қасымов.
Кеңсе жетекшісі ғалымдарға осы есепті жүргізу үшін ғылыми негізделген әдістемені әзірлеу керектігін айтты. Оның айтуынша, зерттеу барысында Голощекин, БМСБ және басқа жазалаушылардың жасаған қылмыстары туралы ақпараттары мен қорытындыларына ғана сенбеу керек. Математикалық реттеу әдістерін қолдану ұсынылды. Адам шығынын есептеу үшін арнайы топ құрылуы да мүмкін екенін хабарланды.
Отырыс барысында негізгі баяндаманы Мемлекеттік комиссияның жұмыс тобының жетекшісі, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Түлектер қауымдастығының атқарушы директоры, тарих ғылымдарының кандидаты Гүлнар Балтабаева жасады.
Сондай-ақ республиканың барлық өңірлерінің өкілдері зерттеу барысын баяндап, атқарылып жатқан жұмыс жайына тоқталып өтті.
