«Аға! Сені сағындым расыменен, Бұл өлең – сағынышты басу өлең. Қаламымды қайғыға малып қойып, Өлең жаздым көзімнің жасыменен», деп ақын Қалқаман Сарин жазғандай, Әбдікерім ағамызды сағынғанымнан қолыма қалам алдым.
Түркістан қаласының мәдениет бөлімін 20 жыл басқарған Әбдікерім аға өмірінің соңғы 12 жылында Түркістан қаласында «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінде жауапты қызметтер атқарды. Міне, содан бері Әбекең екеуміз аға-іні болып араластық.
2009 жылдың тамыз айы еді. «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейіне директордың мәдени-көпшілік жұмыстар жөніндегі орынбасары болып Әбдікерім ағамыз тағайындалды. Әбекеңді бұрын айтыс сахнасында өнер көрсеткенін, атақты айтыскер Манап Көкеновтің ұлы екенін, Түркістан қаласының мәдениет бөлімін ұзақ жыл басқарғанын сырттай білетінбіз. Ертеңіне кабинетке нұрлы жүзді, сөзуар Әбдікерім аға келді де: «Ассалаумағалейкүм, бұл көрме және экспозиция бөлімі ме, ал танысалық, мен Әбдікерім Манапов деген ағаларың боламын. Осы бөліммен жұмысым тығыз байланысты екен», деп әрқайсымызбен жеке-жеке танысып, біраз әңгіме-дүкен құрғаннан кейін, сөз соңында: «Ал, жақындарым, бүгіннен бастап бәріңнің аттарыңның соңына «қожа» сөзін қосамын. Өйткені сендер әулие Қожа Ахмет Ясауидің шырақшысыңдар», деп әзіл сөзімен аяқтады. Кабинетте отырған барлық әріптесіміз күлкіге қарық болды.
Келесі күні музей кітапханасына жұмыстарыммен шығып кетсем, Әбдікерім аға іздепті. Артынша барсам, жазу жазып отыр екен. «Кел, Берікқожа, сені іздеген себебім, жұмыс жоспарын жасап жатырмын. Көмегің қажет. Қасыма отыр да, мына жоспармен таныс», деп бума қағаздарын ұсынды. Танысып, оқып шықтым. Өте сауатты жазылған жоспар екен, күнін, айын көрсетіп жасалынатын жұмыстарды тізбектеп жазыпты. Сөз арасында Әбекең аудан орталықтарында «Әзірет Сұлтан» қорық-музейі күндерін өткізейік. Онда лекция, көрме жұмыстарын насихаттайтын боламыз. Осы жобаны қолға алайық дегенді айтты. Ол жоба, шыны керек, маған да ұнады. Басшылықтың талқылауына ұсындық. Жоба бірауыздан мақұлданды.
Көп ұзамай Әбдікерім Манапов аға мені бауырына тарта бастады. Бірде «Берікқожа, сен білесің бе, мен сенің жақын ағаң боламын», деді. Мен жымидым. Әбекең іркілместен, «Менің әкем Манап Көкенов Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданында автоклуб меңгерушісі болып, «Қызыл отау» деген жерде жұмыс атқарған. Сыр мен Қаратаудың арасын жайлаған Шыңғыс төренің нағашы жұртынан тарайтын Орта жүздің Ақболат, Қырғызәлі, Алтый, Қараша, Қайрақ деген атадан тараған ұрпақтары тұрады. Әкем Манап ақын олармен жілік ұстасып, өте тығыз қарым-қатынаста болып, осы ағайындардың өкіл баласы атанған. Сонда менің әкем сенің көкең болса, мен саған қалай аға бола алмаймын?!» деп әңгімені арыдан айтып, мен әп-сәтте Әбекеңе іні атанып шыға келдім.
2009 жылы мемлекет және қоғам қайраткері Өзбекәлі Жәнібековтің өмірі мен шығармашылығына арнап Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің Хұжыра бөлмесінен тақырыптық көрме қою жұмыстары қолға алынған болатын. Алайда музей қорында Өзбекәлі Жәнібековке қатысты жәдігер аз еді. Әбекең көрменің бүкіл құжаттарымен танысып, қалған жәдігерлерді абзал ағаның зайыбы Халихан Айдосқызымен сөйлесіп, уақытша көрмеге алдыруды ойлайды. Көп ұзамай ойға алған шаруамыз оңынан болып, Алматы қаласынан Өзбекәлі Жәнібековтің пайдаланған заттары мен жазған мақалалары және кітаптары қолымызға тиді. Кейіннен көрмеге біржолата берілді. Сол жылдары Әбдікерім аға бастаған музей қызметкерлері Қызылорда облысының Жаңақорған, Шиелі аудандарында «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің күндерін сәтті өткізді. Араға аз уақыт салып бұл жоба Оңтүстік Қазақстан (қазіргі Түркістан) облысының Кентау, Отырар, Созақ аудандарында жалғасын тапты.
Ақын жанын көп толғандыратын дүние Қожа Ахмет Ясауидің отбасына қатысты зерттеулердің лайықты деңгейде жүргізілмегендігі еді. Әр сөзінде Қожа Ахмет Ясауидің ұлы Ибраһим сұлтанның қабірінің басына белгітас қою қажеттігін ылғи жиналыстарда айтып отыратын. Түркістандық көнекөз қария И.Жолдасқожаұлының қолында сақталған деректерінің негізінде қаладағы И.Жансүгіров көшесінде орналасқан үйлердің бірінің жанында мүрдесі қалған Ибраһим сұлтанның қабіріне ғылыми археологиялық зерттеу жүргізуге мұрындық болды. Археологиялық қазбаны тарих ғылымдарының кандидаты, археолог-ғалым Марат Тұяқбаев бастаған қорық-музей мамандары жүргізді. Нәтижесінде, үйдің іргесінен Ибраһим сұлтанды жерлеген қабірдің басына егілген көп жылғы дарақ талдың тамырын тапты. Әрі қарай сүйекке жетер тұста үй опырылып құлап кету қаупі болғандықтан, үй иесі әрі қарай қазуға рұқсат бермеді. Қазба жұмысы сол жерден тоқтатылды. Үйдің иесі Б.Ебергенов ағамыз азаматтық танытып, Ибраһим сұлтанның басына белгітас қоюға келісті. Күздің қоңыр салқыны түскен уақытта Ибраһим сұлтанға арнап дастарқан жайылып, құран оқылып, ас берілді. Басына белгітас қойылды. Осы істің басында жүрген Әбдікерім ағамыз бірде «Берікжан-ау, арқамнан ауыр жүк түскендей болды», деген еді.
Тәуелсіздіктің 20 жылдығына орай Әбдікерім Манапов бастаған топ Қызылорда қаласы, Түркістан облысының Бәйдібек ауданы, Арыс ауданы, Шардара ауданы, Ордабасы аудандарында тақырыптық көшпелі көрмелерді ұйымдастырып, көпшіліктің алғысына бөленді. Бірде Арыс қаласына көшпелі көрме ұйымдастыруға бара жатқанда жолай, ақын Көпбай Омаровтың жамбасы тиген зиратына соғып, құран бағыштадық. Көлікпен әрі қарай зулап бара жатқанда Әбдікерім аға ақын Көпбай Омаровпен қалай айтысқандығы жөнінде сөз өрбітті: «Бірде облыстық айтыста Көпбай Омаровпен айтысып қаламын-ау деп көп дайындық жасадым. Кіндік қаным тамған Талапқа (қазіргі Манап ауылы – Б.Б.) барып әкемнен бата алып, айтысқа баратындығымды жеткіздім. Әкем Манап ұзақ ойланып отырып: «Балам, Көпбай деген айтыстың арыстаны онымен сөз қағыстырғаның дұрыс болмайды-ау, – деді. – Айтысып батасын ал. Жаман болмайсың». Араға апта салып Шымкентте Көбекеңмен айтыстым. Нағыз айтыстың арыстаны екен. Сөз соңында ол кісіге іні атанып, батасын алдым. Содан жаман болған жоқпын», деді.
2012 жылы Қазақстан музейлері арасында алғаш рет реконструкцияланған тарихи қойылымдарды музей ісінде сахналау жұмыстары қолға алынды. Нәтижесінде, Абылайды хан көтеру реконструкцияланған қойылымын қою туралы Ғылыми кеңестің шешімі бекітілді. Енді тарихи қойылымның сценарийін кім жазады деген басты сұрақ күн тәртібіне қойылды. Таңдау Қазақстан Республикасының Мәдениет қайраткері, ақын Әбдікерім Манаповқа түсті. Жұмыс тобы құрылып, нәтижесінде Орталық кітапхана, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ кітапханасындағы қазақ хандарына қатысты кітаптардың барлығын бөлмесіне жинап, он күндей тапжылмай деректермен танысты. Оқып отырып, ойларын қағаз бетіне түсірді. Бар-жоғы он күннен астам уақытта қойылымның сценарийін жазып шықты. Жанын салып жазған сценарийді оқысаңыз, еш жалықпайсыз. Бұл іс-шараның бастамасы ғана еді. Хан, сұлтандар мен билер, батырлар және игі жақсыларға арнап киімдер тігілді. Осы қойылымды Түркістан қаласында Райымбек Сейітметов атындағы музыкалық драма театрының әртістері керемет орындап шықты. Қойылымның көрсетіліміне Түркістанда өтіп жатқан «Қожа Ахмет Ясауи мұрасы мен ілімінің зерттелу мәселелері» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияға келген шетелдіктер де тамашалап, одан алған әсерлерімен бөлісті. Осы игі істі өткізуде Әбдікерім ағамыздың үлкен қолтаңбасы қалды.
2016 жылы Әбдікерім Манаповтың қаламынан мектеп оқушыларына арналған «Аманат», «Ерте үзілген әңгелек», «Ибраһим шайық», «Меккеде оқылған намаз» сынды кітапшалары жарыққа шықты. 2020 жылдан бастап қорық-музей жанынан республикалық «Ясауи мұрасы» газеті оқырманға жол тартты. Басылымның бас редакторы болған Әбдікерім ағамыздың басқаруымен газет 2021 жылдың тамыз айына дейін үздіксіз шығып отырды.
2016-2018 жылдар аралығында Әбдікерім Манапов Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру», «Ұлы даланың жеті қыры» бағдарламалық мақалалары аясында Қожа Ахмет Ясауиге байланысты халық жадында жүрген көптеген аңыз-әпсананы жинады. Көп ізденді, экспедициялар ұйымдастырды. Нәтижесінде, 2018 жылы «100 аңыз» атты кітабы жарық көрді. Көп ұзамай бұл кітап орыс және ағылшын тілдеріне аударылды.
Өмірі өнегелі Әбдікерім Манаповтың шығармашылығы мен жүріп өткен жолдарына қатысты жазылған ескірмес естеліктердің бір парасын ғана назарларыңызға ұсындық. Себебі, ол кісінің барлық жұмысын зерделеп, жарыққа шығарсақ, газеттің бір беті ғана емес, екі-үш томдық кітап жазып шығуға болар еді. Сөз соңында айтпағымыз, елдің мәдениеті мен руханиятына өлшеусіз үлес қосқан дарын иесі Әбдікерім Манаповтың артында қалған 300-ден аса өлеңі мен 60-тан астам әнін жинақтап, жарыққа шығару басты міндетіміз болмақ.
Берік БАЙБОЛ,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі,
«Мәдениет қайраткері» төсбелгісінің иегері
