Қазақстанға жалпы инфляцияның әлемдік үдерісі ғана емес, сауда-серіктес елдердегі деңгейі де әсер етеді. Бірінші кезекте соңғы жылдары ЕАЭО аясында қарым-қатынас деңгейі артып келе жатқан – Қазақстанның негізгі сауда серіктесі болып саналатын Ресей экономикасын айтар едік дейді сарапшы. Мысалы, 2021 жылдың қаңтар-тамыз айларында Қазақстанмен сауда айналымында ЕАЭО-ның үлесі 25,3 пайыз болса, соның 23,5 пайызы Ресейге тиесілі екен. Ресейдің Қазақстаннан сатып алатын тауарынан бізге сататын тауарының көлемі әлдеқайда көп. Жыл басталғаннан тамызға дейінгі аралықта Ресейден келген импорт жалпы импорттың 35,4 пайызын құраса, ал Қазақстаннан Ресейге жасалған экспорт бүкіл отандық экспорттың 10,5 пайызына әрең жетеді.
«Аталған феномен қағидатты маңызға ие. Өйткені Ресейдің Қазақстанға тауарды көбірек сатуына байланысты Ресей инфляциясы Қазақстандағы инфляция динамикасына қысым көрсетеді. Ресей экономикасы ауқымы жағынан Қазақстан экономикасынан 9 есе және өзге 3 елдің экономикасынан 20 есе үлкен. Осы үш елдегі жан басына шаққандағы ІЖӨ-де 2-8 есе аралығында Ресей көрсеткішінен төмен» дейді Е.Пак.
Сарапшының айтуынша, Ресей ақша-несие саясатының ЕАЭО елдеріне ықпалын тигізетін бірнеше арнасы бар. Алғашқысы – инфляциялық арна. Ресей ақша-несие саясатының уақытша кешеуілдеп жұмсаруы ресейлік инфляцияның өсуіне алып келеді. Бұл ретте ЕАЭО елдеріне, оның ішінде Қазақстанға ресейлік тауарлар импорты үлесінің жоғары болуы инфляцияға қысым көрсетеді. Әсер етудің бұл каналы Қазақстанда кеңінен зерттелген. Ұлттық банктің зерттеуінше, Ресей азық-түлік бағаларындағы 1 пайыздық өсім Қазақстанда сол бағалардың 1-1,5 пайыздық тармаққа дейін жылдамдауына әкеп соғады. Азық-түліктік емес өнімдердің бағаларының ұшуы Қазақстандағы азық-түліктік емес инфляцияның екі пайызға дейін қымбаттауына әсер етеді.
Екіншісі – сауда арнасы.
«Ресейдегі ақша-несие саясатының жұмсаруы (негізгі мөлшерлеменің төмендеуі) рубльдің теңгеге қатысты курсының әлсіреуіне алып келеді. Өйткені рубль активтерінің тартымдылығы азаяды. Ал рубль курсының төмендеуі ресейлік тауарларды қазақстандық тауарлармен салыстырғанда тартымды қыла түседі. Нәтижесінде, экономикалық теорияға сәйкес Ресей тауарларына деген қазақстандық сұраныс күрт артады. Бұл Ресейден Қазақстанға жасалатын экспортты күшейтеді. Сонымен қатар монетарлық саясаттың жұмсаруы Ресей халқының да табысын арттыруға ықпал етеді, себебі несие арзандайды. Бұл ретте тек ресейлік тауарларға ғана емес, қазақстандық тауарларға да сұраныс артады (кіріс эффектісі). Соған орай Қазақстан мен өзге елдердің (одаққа мүше елдер) Ресейге экспорты да көбейеді» дейді, ол.
Алайда соңғы уақытта кіріс эффектісі айтарлықтай әсерін тигізіп отырған жоқ. Себебі Қазақстанның Ресейге тауар экспорты, Ресейдің бізге жасайтын экспортынан бірнеше есе төмен. Сарапшы атап өткен үшінші арна – пайыздық мөлшерлеме.
«Пайыздық ставкалар арасындағы айырмашылық екі ел арасындағы капитал ағынына, тиісінше екі елдің валюта курсына әсер етеді. Ресейде негізгі ставка жоғарыласа және Қазақстанда базалық ставкамен айырмашылық төмендесе ресейлік активтер тартымды бола түседі. Теңгеге қатысты рубль нығаяды. Керісінше, Ресейде негізгі ставканың төмендеуі және Қазақстанда базалық ставкамен айырмашылық жоғарыласа онда теңге күшейеді.
Еске салайық, Ресей Орталық банкі 2020 жылдың ақпанында негізгі пайыздық мөлшерлемені 6,25-тен 6,00 пайызға төмендетті. 2020 жылдың сәуірінде мөлшерлеме 5,5 пайызға дейін төмендеді. Маусымда 4,5 болып, шілдеде тағы 0,25-ке төмендеп 4,25 пайызға тұрақтады. Экономиканы қалпына келтіру процестерін ынталандыруға бағытталған мұндай жұмсақ монетарлық саясат 2021 жылдың наурызына дейін жалғасты. Биыл наурыздан бастап жылдамдаған инфляциялық процестердің ізін ала пайыздық мөлшерлеме да өсе бастады. Сөйтіп, негізгі пайыздық ставка 7,5 пайыз деңгейінде бекітілді. 2020 жылы ақпанда базалық ставканы 9,25 пайыз деңгейінде ұстаған Қазақстан Ұлттық банкі наурызда оны күрт 12 пайызға көтеріп жіберді. Бұл шешім – мұнай бағасының тым төмендеп, соған орай долларға қатысты теңге курсының құбылуын және валюталық спекуляцияны тежеу мақсатында қабылданып еді», дейді сарапшы.
Оның айтуынша, бұл шешім шынында да теңге құбылмалығына тежеу салды. 2020 жылдың сәуір, мамыр айларында долларға қатысты рубль бағамы 5,2 және 5,7 пайызға құнсызданып кеткен. Ал теңге сәуірде 5 пайызға, ал мамырда 3,26 пайызға ғана құнсызданған.
