«Күзгі іңір» – көңіл түкпірінің тылсым сырларына бойлап, адамның аяулы сезімдері туралы ой толғайтын мұңды драма. Қойылым кейіпкерлері көңілді әрекеттерімен езуге күлкі үйіргенімен, әр сөз бен қимыл астарындағы күрсініс көрерменін бейжай қалдырмайды. Әр көруші өзінің ішіне үңіліп, бір сәт жақындары мен айналасындағы адамдар жайлы, оларға деген қарым-қатынасы хақында толғанып, қамшының сабындай ғана қысқа ғұмырдың мәні мен қадірін ұғына түскендей болады.
– Соңғы 2-3 жыл адамзат үшін оңай тиген жоқ. Әлемді жайлаған індет талай жақсы мен жайсаңды ортамыздан алып кетті. Жақынынан, аяулысынан қапияда мәңгілікке көз жазып қалған адамдар «қолда барда алтынның қадірі жоқ» екенін өмірдегі қимасымен енді қайтып қауышпайтынын сезінгенде, сағыныштың, мұңның кермек дәмін татқанда шын түсінгендей. Жалғандағы бес күндік өміріне, жақындарына аялай қарауды үйренгені, өмірдің мәнін басқа қырынан ұғына түскені ауыр да болса шындық. Пьесаны оқып шыққанда мені ең әуелі материалдың осы жағы толғантты. Пандемия кезінде бұл дәрменсіз ауыр күйді талай адам басынан өткеріп, талай адам құлпытасты құшақтап жарасы жазылмас қайғыға батты ғой. Спектакльдегі негізгі екпінді осы жағына түсіргім келді. Сол арқылы жаны жаралы пенденің жанына дәру болып, қайғысын аз да болса сейілте алсақ, көрермендеріміздің көкейіне өмірдің бес күндік жалған екенін ұғындыра алсақ, жақындарын бағалауға үндей алсақ, қойылымның басты міндетінің орындалғаны деп білемін, дейді драматург Меанчеллді қазақша сөйлеткен актер, аудармашы Нартай Сауданбекұлы.
Пьеса қазақ тіліне Қырғызстаннан арнайы шақырылған жас режиссер, Қырғызстан мәдениетінің үздігі Ұланмырза Қарыпбаевтың ұсынысымен аударылып, сол қолтаңбада сахна төріне шықты. Спектакльдің қоюшы суретшісі – Қанат Мақсұтов, костюм суретшісі – Шынар Елембаева. Ал хореография Салтанат Жолымбаеваның қиялында көрерменмен қауышты.
Бұл премьераның жаңалығы сол – спектакль театрдың үлкен буын актерлері үшін арнайы қойылды. Атап айтсақ, қойылымда екі құрамда Қаллеки театрының негізін қалаушылар, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері – Т.Атымтаева, Б.Исабекова, Г.Қылышбай, А.Аймағамбет, З.Карина, К.Нұрланов, М.Қайсанов, Қазақ мәдениетінің қайраткерлері Б.Жұмағұлова, Қазақстан Жастар Одағы сыйлығының лауреаты Б.Мақсұтова басты рөлдерді сомдайды.
– Адам өмірі де табиғатқа ұқсайды ғой. Оның да көктемі, жазы, күзі мен қысы болады. Әу баста түпнұсқадағы атауы «Сен маған керексің...» деп аталған пьесаны «Күзгі іңір» деп өзгертуіміз негізінен көркемдік һәм философиялық тұрғыдан жоғарыдағы пайымға саяды. Қойылымның негізгі идеясы – басымыздан қандай сынақ өтсе де үміт үзбеу. Ертеңімізге, болашағымызға сену. Қанша жасқа келсек те сүйе білу. Театрдың көркемдік жетекшісі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Қуандық Қыстықбаевтың ұсынысымен арнайы театрдың үлкен буын актерлеріне арналып қойылған бұл спектакльде әртістер кейіпкерлерін ойнады деуден гөрі, өз өмірлерінің осы шағын, көңіл күйін жеткізді, адам өмірінің күзгі іңіріндегі көңіл сырымен бөлісті деуге болады. Бастысы актерлердің сахнада барынша ашылып ойнауына мүмкіндік берілді, дейді қойылым режиссері қырғызстандық Ұланмырза Қарыпбаев.
Рас, Қ.Қуанышбаев атындағы академиялық қазақ музыкалық драма театрындай үлкен де талантты ұжым үшін әр буын актерлері тұрмақ, әр әртіске арнап спектакль қойса да жарасады. Театр тәжірибесінде солай жасалып та жүр. Мәселен, оған Қазақстанның халық әртісі Гүлжан Әспетоваға арнап Дж.Патриктің «Қымбатты Памела», Ұ.Есдәулеттің «Зере» қойылымдары, сол секілді Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері Лейло Бекназар-Ханингаға арналған Р.Мұқанованың «Бопай ханым», Ерлан Малаев үшін қойылған Т.Әсемқұловтың «Құнанбай» және тағы да басқа табысты спектакльдер дәлел болады. Ал тұтас бір буын, оның ішінде елеусіздеу қалып, шығармашылығы негізінен қосалқы рөлдермен ғана шектеліп жүрген актерлерге жаңа тыныс сыйлап, шабыттандырған жұмыстың жемісі, әрине құптарлық қана емес, көңілге де құрмет орнықтыратын жақсы бастама. Осы жағынан келгенде әр буынның шығармашылық қажеттіліктерімен санасып, әр актердің рухани әлеміне барынша бойлауға ұмтылатын театр ішіндегі атмосфера өзге театрларға үлгі боларлықтай қадам.
Ал енді спектакльдің жалпы сахналануына келсек, режиссерлік сараптауда ұтымды тұстармен қатар кемшін түсіп жатқан жайттар да баршылық. Соның бірқатарын тарқатып көрсек. Біріншіден, спектакль өте ұзақ. Екі жарым сағатқа жуық жүретін спектакльде «ауа көп», яғни қысқартып тастаса да қойылмының көркемдік деңгейіне әсер етпейтін артық сахналар мен көріністер баршылық. Пьеса режиссер мақсатына сай ықшамдалмауы салдарынан спектакль бірсарындылыққа бейім, соңына дейін жеткенше көрерменін жалықтырып жібереді. Оны залдағы көрерменнің қойылым аяқталмай тым жиі тықыршуы қуаттай түседі.
Екіншіден, пьеса тәржімасындағы мақсат пен спектакль қойылымындағы ой алшақтығы да туындының солғын тартуына айтарлықтай әсер еткен. Режиссер спектакль формасына негізгі назар мен басымдықты бұрып, қойылымның әу бастағы мазмұндық идеясы мен екпін түсірілуі тиіс тұстары екінші планға түскен. Соның салдарынан трагикомедия өзінің өткірлігі мен өзектілігінен айырылған. Актерлердің ойыны да осы себептен кейіпкержандылықтан гөрі кейіпкерсындылыққа басымдық беріле сарапталғандай әсер қалдырды. Яғни әр ұлттың менталитетіндегі негізгі ерекшеліктер режиссер тарапынан ескерілмей қалуы салдарынан «Күзгі іңір» деп атау берілген қойылымның әу бастағы қазақ қоғамымен байланысты, қазақ көрермендеріне әсер етіп, көңіл түкпірін тербеуі тиіс тұстары солғындыққа ұрынған.
Бірақ бұл әсте спектакль сәтсіз деген ұғым тудырмаса керек. Қойылымдағы музыкалық партитура мен сценограф Қанат Мақсұтовтың еңбегін айрықша атап өткіміз келеді. Режиссердің де формалық ізденіс тұрғысындағы тапқырлықтары мен жетістіктері мол. Жарық суретшілеріне де тек қол соғамыз. Яғни спектакль бар. Тек мазмұн мен қойылымға жан бітіру жағы әлі де біраз жетілдіріп, мақсаты айқындала түссе, қойылымның көркемдік мазмұны мен деңгейі бұдан да гөрі биіктей түсер ме еді деген тілек қалды көкейде.
