Коллажды жасаған Амангелді ҚИЯС, «ЕQ»
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың монополиямен күресу туралы Үкіметке үлкен міндет артқаны белгілі. Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Роман Склярдың айтуынша, 1 ақпаннан бастап 21 табиғи монополия субъектісіндегі тариф орташа есеппен 80 пайызға төмендетілген. Ал Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің төрағасы Серік Жұманғарин бизнес иелері «Қазақтелекомның» кабельді канализацияларына қосыла алмаймыз деп шағымданып жатқанын айтады. Яғни тәуелсіз интернет-провайдерлерді пайдалана отырып бизнес ауқымын кеңейту мүмкін болмай тұр.
Желі қолданушысы Нұрсұлтан Болатбаев «Қазақтелекомдағы» монополизм 99 lvl-ға жетіп тұр деп шағынады.
«Достарым А және В нүктелерін жалғау үшін техникалық мүмкіндік бар ма деп «Қазақтелекомға» жүгінді. Компания менеджерлері бұл жұмыс үшін 25 мың теңге көлемінде (менеджердің каспи голдына) төлем сұрайды. Мұны олар техникалық шарттарды шығару үшін деп түсіндіреді. Бірақ алдымен мүмкіндік бар ма, жоқ па соны білгім келді. Мүмкіндік жоқ болса ол шартты алып қайтемін. Егер мүмкіндік бола қалса төлемін жасап болса да аталған желіге қосылғым келді. Ал компанияның техникалық шартты беру кезінде онда өздерінің қалауларын (есептерін) тізіп жазып, біздің есебімізден өз желілерін дамытып, құрылғыларын жаңартып алатыны жайлы үндемей-ақ қояйын. Жарайды, техникалық шартты алдық және онда барлық талаптарды жаздық. Олардың техникалық шарты бойынша біз олардың АТС-ына шкаф орнатуға тиіс болдық және осы шкаф тұратын орынның арендасы үшін жылына 1 млн-ға жуық төлем сұрады.
Техникалық шарты бойынша олардың канализациясына оптикалық кабель жүргізу міндеттелген және канализация арендасы үшін тағы төлейміз. Бұдан бөлек, байланыс каналының өзі үшін де төлейміз (келісімшарттың негізгі төлемі де осы). Осы процедураның бәрі 2-3 айға созылады, олардың менеджері мен инженерлері болса бұл шаруаға бастарын да ауыртпайды. Құдды біз оларға бірдеңе сатып, ізінен жүгіріп жүргендейміз. «Қазақтелекоммен» жұмыс істеу кезінде сіздер де осындай проблемаға тап болдыңыздар ма? Барлық провайдерлерде осындай қиындық бар ма?», деп жазады ол.
Өз кезегінде «Қазақтелеком» АҚ басқарма төрағасы Қуанышбек Есекеев бірқатар бизнес өкілінің ауылдық жерде қызмет ұсыну үшін желіге қосылғанын айтады. Оның сөзіне сүйенсек, Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен бірлесіп алдағы 2 жылда желілерге таза және ашық қосылудың толық мүмкіндігі ұсынылмақ. Алайда компанияның ала-құла қызметі мен әлгіндей әрекеттерінен шаршаған жандарға Есекеевтің сөзі ем бола қоймайтын сияқты. Оның үстіне компания төңірегіндегі әр алуан цифрларды көргеннен кейін күмәнді ойлар қамауында қалмасқа шара жоқ.
Биыл 31 қаңтарда Алматыда «Қазақтелеком» қызметкерлері небәрі 110 мың теңге жалақы алатындарын айтып, шеруге шыққан болатын. Ал Inbusiness-тің жазуынша, 2020 жылы төрт тәуелсіз директорға жалпы сомасы 72 млн теңге төленген: Алексей Буянов пен Гарретт Джонсонға 45 мың доллардан, Дмитрий Заика мен Тимур Найзабековке 16 млн 650 мың теңге берілген. Сондай-ақ компания жыл сайын акционерлерге дивиденд төлейді. Бұл үшін қаражат таза табыстан бөлінеді. Басым акциясы (51 пайыз) «Самұрық-Қазынаға» тиесілі болса, 24,5 пайызы Skyline Investment Company S.A. және 3,7 пайызы «Алатау Капитал Инвест» ЖШС еншісінде екен. Skyline Investment Company S.A. офшорлық аймақ саналатын Люксембургте тіркелген. Қалған 9,6 пайызы THE BANK OF NEW YORK MELLON DRS компаниясына қарасты. 2021 жылдың 30 сәуірінде 65,2 млрд теңге таза табыстың 18,53 млрд теңгесі дивиденд ретінде төленген.
Экономист Марат Әбдурахмановтың айтуынша, «Қазақтелекомды» мемлекет меншігіне қайтару тарифтерді 2 есе төмендетеді.
«2020 жылы жалпы табыс 520 млрд теңге болған. Мемлекет ауылдық жерлер үшін тағы 6 млрд теңге субсидиялаған. Өзіндік құны 337 млрд теңгені құраған. Жалпы және әкімшілік шығындар 39 млрд теңгеге жуық. Активтер құны төмендеген және 463 млрд теңгені құрайды. Материалдық емес активтер 217 млрд теңге шамасында, гудвилл (іскерлік бедел – ред) 152 млрд теңгеге жуық. Пайдалану құқы түріндегі активтер 80 млрд теңгеге таяу. 2020 жылдың 31 желтоқсанында бөлістірілмеген табыс 476 млрд теңгені құраған. Топтардың жалпы займы 363 млрд теңгеге жуық және Пассивтер туралы да қызықты бап бар, бұл аренда бойынша міндеттеме. Компания жыл сайын кімге және не үшін 49 млрд теңге төлейтіні түсініксіз. №16 Қаржы есептілігінің халықаралық стандартына сәйкес жазылған. Яғни толық ашу мүмкін емес. Осының бәрінен жұмысшыларға небәрі 16,2 млрд теңге төленеді. Корпоративті табыс салығы бойынша шығындар жоқ, демек қызметкерлер жалақысынан ұсталатын салықты есептемегенде бюджетке бұл компаниядан ештеңе түспейді. Қаржысының басым бөлігі оффшорға кететіндіктен, компанияны мемлекет меншігіне өткізу елдегі тарифті төмендетуге мүмкіндік береді» дейді сарапшы.
Әбдурахмановтың пайымдауынша, сонда тариф 2-3 есе төмендеп қана қоймайды, мемлекеттік бюджетке жылына кем дегенде 460 млрд теңге табыс түсіп отырады.
«Бізде барлық жәрдемақы мен зейнетақы шығыны 260 млрд теңгеге жуықтайды. Ал әлгі соманың түсуі зейнетақыны 2 есе арттыруға жағдай жасайды. Сондықтан саяси шешім күтеміз» дейді сарапшы.
Жақында тағы бір деректің басы қылтиды. «Қазақстан темір жолы» ҰК және Instant Payments компаниясының жолаушылар пойыздарына электронды жол жүру құжаттарын рәсімдеу мен сатуды ұйымдастыру бойынша қызметтерді сатып алу туралы шартты мерзімінен бұрын бұзғаны туралы ақпарат тарады. Билетті электронды түрде сатып бергені үшін Instant Payments комиссия алып отырған және мұндай делдалдықты «Қазақтелекомға» да жасаған. Яғни интернет, телефон, телеарна үшін жасалған әрбір төлемнен комиссия ұстайды. Бұл туралы Orda.kz ақпар таратты. Олардың жазуынша, Qiwi терминалы арқылы «Қазақтелеком» қызметі үшін төлем жасаған кезде соманың 5 пайызы комиссия ретінде ұсталған. Жеке кабинетте «Қазақтелеком» қызметінің құнына Instant Payments комиссиясының кіретіні көрсетілген. Instant Payments жеке сайтында компания өзін «ақпараттық технологиялар саласындағы соңғы жаңашылдықтарды пайдалана отырып сату жүйесін ұйымдастырумен айналысады» деп таныстырған.
Монополияға қарсы күрес қаншалықты әділ әрі мұқият жүргізіледі, ол енді уақыт еншісінде. «Қазақтелеком» төңірегіндегі даудың басталуы да бекер емес. Оның жүргізіп отырған саясаты, активтері һәм тарифтері туралы көпшіліктің күдігі мол еді. Сарапшылар да аз сынап жүрген жоқ.
«Жеке монополия мемлекеттік монополиядан да жаман. Мемлекеттік монополия да зардап тигізу тұрғысынан жеке монополиядан кем түспейді. Шындап келгенде монополия – жақсы іс емес. Жұмысты жалғастыру керек және кейін жеке-жеке баяндайсыздар», деп тапсырған еді Мемлекет басшысы Үкімет отырысында.
Роман Скляр мен Серік Жұманғарин қаншалықты әділ тексеріс жүргізеді, нарықты еркін билеп үйреніп қалған мүдделі топтардың ықпалын шыбын шаққан құрлы көрмеуге дәттері бара ма, жоқ па, оны да уақыт әйгілей жатар. Ықпалға жығылса Президенттің де бастан сипайын деп тұрғаны шамалы.
