Өңірде көктемгі дала жұмыстарына дайындық кезең-кезеңімен, жоспарлы түрде өткізілуде. Жер күтімін басты назарға алған диқандар 807 мың гектар жерге үш қайтара пар жыртқан, 1 млн гектардан аса алқаптың сүдігері жыртылды. Өткен жылғы құрғақшылықтан аузы күйген шаруашылық басшылары келер күннің қамын осы бастан жасап, 715 мың гектар алқапқа қар тоқтатты. Қыстың соңғы айларында 350 мың гектар жерді нәрлендіру үшін қар тоқтатпақ.
Көк өскіннің көңіл қуантып көгеріп шығуы үшін барлық агротехникалық шара күні бұрын егжей-тегжейлі ойластырылып, жүзеге асырылуы шарт. Астықтың мол өсуінің алғышарттарының бірі –сапалы тұқым. Қазір 529 мың тонна тұқым дайын, сапасына қарай іріктеліп, екшеліп қамбаға құйылған. Топырақ құнарын арттыратын тыңайтқыштар да жеткілікті мөлшерде. 2021 жылы өңірдегі егістік алқаптарға 90 мың тоннадан астам тыңайтқыш сіңірілсе, биыл да осы мөлшерде болмақ. Диқандарға қажетті тыңайтқышты сатып алу үшін 3,2 млрд теңге қарастырылған. Көктемгі дала жұмыстарын уақтылы әрі тыңғылықты өткізу үшін 72 млн тонна жанар-жағармай бөлінген. Осы арада жанар-жағармайдың бағасы әлі нақтыланбағанын айта кету керек. Диқандар бұл мәселені Үкімет тұрақты бақылауға алатынына сеніп отыр.
– Облыстың ауыл шаруашылығы құрылымдарының материалдық-техникалық базасы өткен жылдардағы көрсеткіштермен салыстырғанда біршама жақсарып келеді, – дейді облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының міндеті атқарушы Еркеш Әленов, – биыл 63 млрд теңгеге 2 187 бірлік жаңа техника алынды. Оның ішінде тұқым себу кешендерімен қоса, 465 трактор, 345 комбайн алынған. Қолы ұзарып қалған диқандар қауымының жауапты науқанды тыңғылықты өткізуіне септесетін осы күштің тиімді болатынына дау жоқ.
Былтыр өңір қуаңшылық зардабын тартты. Әсіресе малсақ қауым мал азығына алаңдады. Осы жайды биыл мұқият ескермесе болмайды. Өйткені табиғат жыл сайын қатаң сынға алуда. Қазірдің өзінде мал азығы жетімсіз болуы мүмкін деген қауіппен мал шаруашылығы иелері 800 бас ірі қара, 4 мың жылқысын сатып, бағымдағы мал басын азайтып алды. Сондықтан мал азығын молынан өсіруге назар аударған жөн. Бұл орайда да жағымды жаңалық бар. Мәселен, жүгері көлемі 19,7 мың гектарға көбейтіліп, 195 мың гектар алқапқа жеткізілмек. Шығымы жақсы болса, бағымдағы малдың қыстан шығуына септігі тимек. Осы бір жұмысты қуаңшылықтың алдын алуға бағытталған шара деп айтсақ та артық етпейді. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге байланысты картоп 16,8 мың, көкөніс 2,7 мың гектар алқапқа егілмек.
– Солтүстік өңірде соңғы жылдары аномальды температура мен атмосфералық жауын-шашынның біркелкі түспеуі жиі байқалуда, – дейді А.И.Бараев атындағы Шортанды астық шаруашылығы ғылыми өндірістік орталығы зертханасының меңгерушісі Қанат Ақшалов, – өткен жылдары да осындай көрініс орын алды. Шортанды ауданы жағдайында топырақтағы күзгі ылғал қорының аз болуы, қар тоқтату жұмыстарын жүргізудің қаншалықты қажет екендігі де ойландырады. Көктемгі топырақ ылғалының қоры негізінен, еріген қар суының есебінен толықтырылады. Топырақты өсімдік тамыры жайылатын қабатқа дейін ылғалдандыру керек, бұл әсіресе дәнді дақылдар үшін бір метр топырақ қабатынан кем болмауы қажет. Біздің облыстың жағдайында топырақ ылғалының күзгі қорына жазғы кезеңнің қуаңшылығы мен қыркүйек-қазан айларындағы жауын-шашынның аз түсуі әсер етті. Шортанды ауданының «Новоселовское» ЖШС шаруашылығында топырақ ылғалының қоры 15-20 пайызға аз. «Жәкен 1» ЖШС шаруашылығының 70 пайызға жуық танаптарында қар жамылғысының қалыңдығы – 18-23 сантиметр. Ал «Раевское» ЖШС-ында беткейлердің экспозициясына байланысты қар жамылғысының биіктігі 14-25 сантиметр деңгейінде. Аудара өңделген егістіктерде іс жүзінде қар жамылғысы жоқ. Жауын-шашынның түсу ықтималдығы қыстың екінші жартысының соңында өте жоғары. Мұны соңғы жылдардағы болып жатқан үрдістер растайды. Қазіргі уақытта топырақтағы ылғал мөлшерінің аз екені анық. Кейбір өткен аяздардан кейін қар тоқтату жұмыстарын жүргізу үшін қар жамылғысының жеткілікті деңгейде жоғары тығыздылығы байқалады.
Ғалымдардың пайымдауына қарағанда, көктемде түсетін жауын-шашын негізінен булануға бейім. Сондықтан ылғалдың топырақтың генетикалық қабатына таралуы өте маңызды. Демек диқандар ылғал жабу жұмысы кезінде осы мәселелерді ескергені жөн. Жасалған тәжірибелер құрғақшылық жағдайында өсімдіктердің маусым және шілде айларындағы аптап ыстыққа төтеп беруі топырақтың мейлінше жақсы ылғалдануына байланысты екенін көрсетіп отыр. Біздің өңірде әлі де екі ай қар жатуы мүмкін. Сондықтан үстіңгі қабаты тегіс алқаптарда топырақтың ылғал қоры жеткіліксіз болса, қар тоқтату жұмыстарын қолға алған жөн. Ылғал мол болса, ырыс қашпайды. Бұл орайда оң тәжірибелер де аз емес. Мысалы, өткен жылы қанша құрғақшылық болса да ғылыми жетістіктерді басшылыққа алған «Нұр астық» және «Жәкен 1» шаруашылықтары егістік алқаптарының гектар берекесін 17-20 центнерден айналдырды. Астрахан ауданына қарасты «Фермер 2002» ЖШС соңғы жылдары жаздық бидайдың әр гектарынан 20 центнерге дейін өнім алып келеді.
Дәнді дақылдар өсірудің барлық агротехникалық шараларын қатаң сақтаған шаруашылықтар жетістікке жетіп отыр. Аз жерден көп өнім алу өте маңызды. Қазір алқаптың көптігінен ғана табысқа жетіп отырмыз. Бірақ мамандар біздегі көрсеткіштің әлемдік тәжірибемен салыстырғанда өте төмен екенін айтады. Күндердің күнінде жер тозбақ, топырақ құнары кемімек. Сондықтан осы бастан ел ертеңін ойлаған жөн.
Ақмола облысы
