«Болашақтан» басқа не бар?

Семестр сайын грантқа мүмкіндік беріледі

Жаһаншах Жандосұлы Польшаның Жешув қаласындағы Ақпарат Техно­логиясы мен Менеджмент Университетінде (UITM, Rzeszów) білім алған. Аталған жоғары оқу орнында мамандықтың түр-түрі бар, бірақ оның ішінде санаулысы ғана ағылшынша оқытылады. Кейіпкеріміз сол санаулының ішіндегі Авиация Менедж­менті бағытында білім алды. Қазір өзі сол Польша елінде еңбек етіп жүр. Шет­ел­ден хат жолдаған Жаһаншахтан ең әуелі осындай халықаралық білімге қалай қол жеткізгенін сұрадық.

«11-сыныпта оқып жүрдім. Мен бітір­ген польшалық университеттің Қазақ­стандағы өкілдері оқу ордамызға келіп кетті. Оқу ақысы сол уақытта өзім қызығып жүрген Еуразия ұлттық университеті­мен шамалас болды. Содан ойланып, үйдегі­лермен ақылдаса келе Польшаның ша­ғын қаласындағы осы оқу орнында оқуға шешім қабылдадым. Тіл үйренуге деген қызығушылығым, Польшаның, әсіресе сол қаланың тыныштығы, жалпы, осы елдегі және Қазақстандағы тұрмыстың бағасы, сонда алатын білімнің пайдасы, ата-анамның кеңесі осындай шешім шығаруға ықпал етті. Оқу ақылы, бірақ әр семестр сайын ректорлық грантқа ілі­гуге мүмкіндік беріледі, барлығы орта­ша баға мен қоғамдық шаралардағы, не шы­ғармашылықтағы белсенділікпен өлше­неді. Дегенмен негізгі басымдық – білімде және нәтижеде», деді Ж.Жандосұлы.

Кейіпкеріміздің ойынша, шетелде оқу дегеніміз «оқу, оқу және оқу» дейтін жаттанды көзқараспен шектеліп қалмайды, университеттің оқудан тыс, шетелдегі өмірдің университеттен бөлек қызықта­ры бар. Өз бетінше өмір сүру, маңызды шешімдер қабылдау, мүлде басқа тілде қағаз қуалап, құжат жинау, қансонарда бүркітпен түлкі аулағаннан кем түспейтін жеңілдіктер мен акцияларды «аңду», ақшаны үнемдеп пайдалану, біздің тіл мен мәдениетті жат көретін бейтаныстармен саудаласу, келісімдерге келу, қоныс іздеу... Мұның бәрі – өмірдің сабақтары.

«Бәрінен бұрын өзім білім алған ма­ман­дықта әуе индустриясының бүге-шүгесіне дейін ғана емес, авиация саласына қатысты немесе тәуелді болады деген экономика, туризм, маркетинг және заң­дар бойынша білім алдық. Әуежайлар­дың, әуе тасымалдаушылардың экономикасы, бәсекелестігі секілді маңызды білім берілді. Бірақ мұның өзі – бір шеті ғана. Жұмыс табу пандемиядан бұ­рын оңай болатын, қазір сәл күрделірек. Де­генмен қабілетті адамға әрдайым есік ашық. Меніңше, көп студент мұнда тіл жағынан қиналады. Польшаға келсе де, поляк тілін үйренгісі жоқ. Ал бұл елде құжаттардың бәрі полякша, үйін жалға беретіндердің басым бөлігі ағылшынша білмейді. Тіл білмегеннің кесірінен алданып қалып жатқандарды да көрдік», дейді Ж.Жандосұлы.

Кореядағы ұлттық университеттің гранты

Қазіргі жастар көбіне ата-анасына сал­мақ салмау үшін тегін білімді таңдай­ды, соған талаптанады. Сондай жастың бірі – Оңтүстік Кореядан байланысқа шық­қан, Корея (Kyungpook) ұлттық уни­верситетінің шетелдіктерге бөлінетін гран­тпен оқыған Гүлзира Абуова. Ол өзінің ізденісі нәтижесінде оқуға түсті. Бұдан бұрын кейіпкеріміз Қазақстанда музыкалық колледждің хореография мамандығын бітіріпті. Кейін өзі өскен Қызылорда қаласындағы мемлекеттік спорт мектебінде гимнастикалық биден сабақ берді. Оның айтуынша, Кореяда шетелдік студенттерге жақсы жағдай жа­салған. Мәселен, жатар орны, тамағы тегін, В.0 деңгейінен түсіп қалмаса, стипендиясын тағы алады. Бізде де, айта­лық, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ-де жыл сайын академиялық ұтқырлық бағдар­ламасымен шетелден студенттер келіп оқиды. Олар жоспарланған арнайы курс­тарды таңдап, білім алады. Шетелдік сту­денттерге жатақхана және шәкіртақы беріледі. Олардың оқу мерзімі – 1 семестр (4 немесе 5 ай). Сондай-ақ Қазақстан мем­лекеті тарапынан Ауғанстан, Пәкістан жә­не т.б. елдерден келген студенттерге ар­найы грант бөлінеді. Шетелдік сту­дент­тер Қазақстан студенттерімен бірге 4 жыл оқып, бакалавриат дипломын алып шы­ғады.

Ал мынадай мүмкіндіктің бізде жоқ екені рас. Сенесіз бе, кореялық сту­дент­­тер сабақ кестесін өздері құрады. «Мұн­да ізденушілерге еркіндік берілген. Біз­дің елдегі жүйеге осы жетіспейтін сияқ­­т­ы. Әрине, мамандыққа қатысты мін­­детті пәндер бар, бірақ қалғанын өзім таң­даймын. Мысалы, осы семестрге ағылшын тілін қосып қойдым. Бұл – бір. Екіншіден, өзіме ыңғайлы уақыт­ты да белгілей аламын», дейді екінші кейіпкеріміз Гүлзира.

Ал елімізде студенттерге сабақ кес­тесін жасау мүмкіндігі берілмеген. Алайда студент оқытушыны немесе арнайы пән­дерді таңдай алады. Сонымен қатар сту­дент өз мамандығына байланысты пән­дерді ағылшын тілінде білім беретін топтарда оқуға құқылы. Бірақ ондай топ­тарға түсу үшін арнайы талаптарға сай болу керек. Ең басты және міндетті талап – студенттің ағылшын тілін білу деңгейі. Иә, талап әртүрлі болғанымен, әр университеттің шетелдік студенттерге бөлетін гранты болады. Соған ұмтылуға әр үміткердің мүмкіндігі бар.

Ақша төлеп, табыс табуға болады

Бірінші кейіпкеріміз сынды шетелдік университеттің ұсынысымен, екінші ке­й­іп­­керіміздей университеттің гранты­мен оқығандардан бөлек, елімізде жұмыс іс­тейтін арнайы орталықтар арқылы мұ­хит асып білім алғандар бар. Мақсұтбек Айтмағамбет Work and travel US мәдени білім беру бағдарламасымен оқып келген. Қазір АҚШ-тан алған «Кәсіпкерлік білім» бағытында игерген дағдыларын өмірде қолданып, жұмыс істеп жүр.

«Өзім – осы бағдарламамен барған алғашқы қатысушының бірімін. 2000-жы­лы бардым. Балалар лагерінде тәлімгер болып жұмыс істедім. Америкаға бірнеше рет әртүрлі бағдарламамен барып, кейін сол АҚШ-та университеттің және өзім қызмет ететін компанияның грантымен магистратураны оқыдым. Бұл бағдарлама саяхаттау арқылы үйрету, білім беруді көздейді. Білім саяхаты деп атасақ та болады. Бірақ бір нәрсені ұмытпау керек, Work and travel тек студенттерге ар­налған, олардың жазғы немесе қысқы демалыстарында саяхаттай жүріп жұмыс істеуге, ел танып, жер көруге бағытталады. Негізі аталған бағдарлама 1957 жылы Америкада пайда болды. Әуелде Еуропа мен АҚШ студенттері өзара білімін бө­лісіп, өзара мәдениетті, тілді үйренді. Мұнда неге жұмысқа мән беріледі? Бі­лім негізінен формалды, формалды емес болып екіге бөлінеді ғой. Көбіне-көп жұмысқа тұрарда оқулықтардағы формалды білімнен гөрі қарым-қатынас мәдениеті, күрделі мәселелердің шешімін табу, жұмыстарды жүйелей білу секілді формалды емес білім сұралады, кей жерде тіпті талап етіледі. Ал мұндай білімді адам өмірден, шынайы практикадан алады, яғни қандай да бір жауапкершілік алып жұмыс істеуден үйренеді», дейді М.Айтмағамбет.

Бұл кейіпкеріміздің айтуынша, мұн­дай бағдарлама Америкада ғана емес, дүниежүзінің көптеген елінде бар. Мы­салы, Work and travel Germany, Work and travel Australia бағдарламасы жұ­мыс істейді. Атауы бөлек болғанымен, Work and study дейтін аустралиялық бағ­дарламаның бағыты да осындай.

Work and travel US мәдени білім беру бағдарламасы Қазақстанда 1998 жылдан бері жұмыс істеп келеді. Бұл бағ­дарламаны елімізде өзім еңбек ететін Халықаралық білім алмастыру орталығы іске асырды. Осы уақыт ішінде 22 мыңнан аса студенттің шетелдік мәдениетті кө­ріп, тіл үйреніп, қажетті дағдыны игеріп, формалды емес білім алып, практикада қолдануына көмектестік. Барған студенттер шағын бизнес мекемелерінде жұ­мыс істеді. Мұндағы мақсат – ең алдымен еңбекке баулу, өзін-өзі қамтамасыз етуге үйрету. Мейлі, өзінің болашақ ма­ман­дығына қатысы жоқ кафеде, қонақ­үйлерде, ресторандарда қызмет етсе де, он­дағы көзге көрінбейтін дағдылар ке­йін мамандығымен жұмысқа тұрғанда қажет болады. Рас, жобаға қатысу ақылы, соңғы екі жылда пандемия мен кейбір санкциялардың себебінен қымбаттады. Қазір орта есеппен 2 000-2 500 АҚШ долларын төлеу керек. Оған қосымша алатын билеті бар. Бірақ барған соң жұмыс істеп, жұмсаған қаржысын бірнеше еселеп қайтарып алғандар жетерлік. Әдетте көбі 10 мың доллардың көлемінде табыс табады. Ал былтыр барған студенттер арасында 23 мың долларға дейін табыс тапқандар болды», дейді Халықаралық білім алмас­тыру орталығының өкілі М.Айтмағамбет.

Work and travel US бағдарламасымен Америкаға бару үшін ағылшын тілін ауызекі білу жеткілікті, халықаралық тіл білімі жөніндегі IELTS, TOEFL секілді тес­­тілеулерді тапсыру, одан белгілі бір нә­тижелі сертификаттар талап етілмейді. Де­генмен орталықтың координаторлары, кейін АҚШ елшілігінің консулы алатын ағыл­шын тіліндегі сұхбаттан өтеді. Осы сұхбаттан өте алған студенттер ғана бара алады.

Зерттеуге де грант ала аласыз

Ал бізге Түркиядан хат жолдаған Бекарыс Нұриман Turkiye Burslari жай­лы 2014 жылы ести бастапты. «Мен 2014 жылы магистратураны бітірдім. Сөйтіп, докторантураны осы Turkiye Burslari бағдарламасымен оқығым келді. Құжат тапсырғаныммен, өте алмадым. Өйткені құжаттарды өз бетімше толтырғандықтан қателіктер болды. Бір құжатымды ағылшынша, енді бірін қазақша толтырғанмын. Сөйтсем, өзінің www.turkiyeburslari.gov.tr сайтында әлем­де мойындалған халықаралық 6 тіл­дің бірінде ғана жазып тапсыру керегі көрсе­тілген екен. 2015 жылы Л.Гумилев атын­дағы Еуразия ұлттық университетіне док­торантураға түстім. Докторантурада оқи жүріп тағы Turkiye Burslari бағ­дар­ламасына құжат тапсырдым. Алайда бұл жолы докторантураға емес, зерттеу грантына тапсырдым», дейді.

Кейіпкеріміз атап өткендей, Turkiye Burslari бағдарламасының зерттеу гранты докторанттарға беріледі. Екінші кезекте докторантураны бітіргендер де пос­докторантура секілді зерттеу жүргізуге грант ала алады. Докторанттарға не үшін беріледі? Сіз әлемнің қай жерінде оқып жат­саңыз да грантты иеленіп, әлеу­меттік-экономикалық жағдайыңызды аз уақыт­қа шешіп, алаңсыз ғылыммен ай­на­лысуыңызға болады.

«Өз тәжірибемнен айтсам, зерттеу грантына құжат тапсыру қағазбастылықтан тұрмайды. Бастысы грантқа тапсыратын зерттеу тақырып докторанттар үшін сол докторантурадағы диссертациясының тақырыбынан тыс болмауға тиіс. Екін­шіден, зерттеу туралы қысқаша сипаттап негіздеме беру керек. Мұнда осы зерт­теу арқылы сіз қандай мәселені шеше­тініңізді, оны қандай әдістермен зерт­тейтініңізді, нендей деректерге сүйе­нетініңізді, ғылымға қалай пайдасын әке­летінін, яғни күтілетін нәтижесін дә­йек­теп түсініктеме толтырасыз. Бас-аяғы 2 беттен тұратын негіздеме жазып тап­сырдым. Тағы бір ескеретін нәрсе, оны бір-ақ тілде жаздым. Негізі зерттеуді қай тілде жүргізсеңіз, сол тілде жазған дұрыс. Зерттеуіңізді Түркиядағы бір ғалыммен бірлесіп жүргізуіңіз керек. Таңдаған же­текшіңізден жетекшілік ететіні туралы, сіздің сол тақырыпты зерттеу ала­тыныңызға сенім білдірген қолдау-хаты қажет. Осы зерттеуді шынымен жүргізе ала­тыныңызға көз жеткізу үшін тағы екі ғалымның кепілдік ретінде тағы қолдау-хаты талап етіледі. Комиссия мүшелері өзіңіз бен ғылым жолыңыз жайлы берген ақпаратты қарап, еңбектеріңізбен танысып, қазіргі тақырыбыңыздың өзектілігін саралай келе шешім шығарады», дейді Б.Нұриман.

Түркияның зерттеу грантын иелен­ген кейіпкеріміздің айтуынша, комиссия мүшелерінің шешіміне қолдау-хат иелерінің жауабы да зор ықпал етеді. Яғни комиссия өкілдері арнайы әлгі сенім білдірген ғалымдарға хабарласып, сұрайды екен. Шындыққа көз жет­кіз­­геннен кейін ғана сенімнен шығуға мүм­кіндік бар. Грант иеленсеңіз, ай са­йынғы стипендия секілді түсіп тұрады. Б.Нұри­ман докторант ретіндегі стипен­дия­сы­на қоса осындай грантқа қол жеткізіп, тұрмыстық жағдайға 1 жыл алаңдамай зерттеуімен шұғылданды. Әбден електен өтіп, сенімге ие болып грант алғандар­дан ешбір артық есеп сұралмайды екен. Бірақ кейіпкеріміз өзінің алғашқы негіз­демесінде көрсеткендей, 3 ай сайын 2 бет­тен тұратын тоқсандық, кейін 4-5 беттей қо­рытынды жылдық есебін жазып өткізген.

Жалпы, Turkiye Burslari атты 4 дең­­гейлі (бакалавриат, магистратура, док­­то­рантура, зерттеу) грант берілетін түр­­­киялық бағдарламасы жайлы қазақ ­жас­­тары біршама хабардар болып қал­ған­­­дай. Себебі осы бағдарламамен Қазақ­станнан Түркияға аттанған жас отан­дас­­тарымыздың қатары көбейіп ке­леді. Грант жыл сайын беріледі. Құжат қабыл­дау мерзімі әр жылдың басында, яғни қаңтар айынан басталып, ақпан айының 20-на дейін өтеді. Әр деңгейде грант үміткерлеріне жас ерекшелігіне байла­нысты шектеулер бар. Мәселен, 35 жастан асқандар докторантураға тапсыра алмайды. Дегенмен тіл мәселесінде қиындық жоқ. Көп ел шетелдік студенттерге сол елдің мемлекеттік тілін жеткілікті дең­гейде меңгергенде ғана грант береді. Ал Turkiye Burslari бағдарламасы бойынша Түркияның мемлекеттік гранты түрікше мүлдем білмейтіндерге де беріледі. Бір жыл арнайы тіл курсынан өтеді.

P.S. Біз жер жүзінің әр қиырынан білім алған жастармен тілдесіп, олардың өз мақсатына қалай қол жеткізгенін жазуға тырыстық. Грантпен, стипендиямен, ақылы, стипендиясыз болса да тегін оқудың мүмкіндіктерін, сондай-ақ формалды оқумен ғана шектелмей, өмірлік маңызы зор формалды емес оқудың жолдарын кейіпкерлер арқылы ұсындық. Қазіргі білім қуған жастар біз білмейтін бағдарламаларды білетін де болар. Егер сіз халықаралық білімді өз бетінше алғандардың қатарында болсаңыз, редакциямызға оқуға түсу тарихыңызды жазып жіберіңіз. Бұл өзіңіздей қаншама жастың үміт шырағын жағуы мүмкін.