СОНАЛЫ МЕН СӘНИЯ

Қандай оқу орнында болса да өнерлі жастарды ұстаздары жақсы көреді. Рудный әлеуметтік-гумани­­­тарлық колледжінде оқып жүргенде Сәния Аушуменова белсенді студент болды. Өзі поэзияны жанындай жақ­сы көретін ақынжанды қыз мың бұралып билейді. Спортыңнан да қалып жатқан жоқ, өзі оқу озаты. Әдетте, мұндай жастар диплом аларда қалада қалуға тырысады. Өйткені, көпшілігі ары қарай жоғары оқу орнында оқығысы келеді және өзінің болашағын да қаламен байланыс­тыр­ғанды ұнатады. Отын бұтап, көмір жақпайтын, су тасымайтын қаланың қолайлы өмірін кім жек көрсін. Оқу озаттарына ұстаздарының “ауылға барыңдар” деп айта қоймайтыны да шындық. Сарысу ауданының Лесной ауылынан келіп оқып жатқан Сә­нияны диплом аларда ешкім де ауылға сұранады деп ойлаған жоқ. Қу қыз ең соңғы күндерге дейін кейбір құрбы­ла­рындай ақтарылған жоқ, амал­сыз­дан ауылға кетіп бара жатырмын деп қынжылмады да. Сарыкөлдің ауыз суы ащы, жуған кірің де ашылмайды. Тұрғындар суды флягтап сатып алып ішеді. Бірақ Сәнияға ауыз судың ащы­лығы да, тапшылығы да білін­бейді, қыс болса қардың суын ерітіп кір жуады. Ол ақкөбік атып, кірді қа­лай ашады десеңші. Жаздың өз несібі тағы бар, жаңбырдың суын бір жинап алса, талай кір жууына жарайды. Рудный колледжінің басшылығына Сарыкөл ауданына Соналы ауылын­дағы қазақ орта мектебіне бастауыш сынып мұғалімі керек деген сұраныс түскенде Сәния ойланған жоқ, бірден жазылды. 90-шы жылдары берекесі кеткен ауылдың біріне мына қыздың сұранған батылдығына колледжде­гілер аса сене де қоймады. Құжатын дұ­рыстатып алып, қалаға тайып оты­ратын шығар деп ойлаған. Бірақ олар қателесті, өз қалауымен келген Сә­ния­ның ауылдан кетемін деген ойы да болған жоқ. Ал Соналының жі­гіт­тері ауылға келген қызды қайтар­май­тынынан да Сәния­ның ұстаздары хабарсыз болатын... Соналы ауылы Сарыкөл ауданы­на қарағанымен, Сәния бойжеткен Лес­нойдан біраз қашықта жатыр. Сона­лы тарихымен де, бидайымен де, адамдарымен де атақты ауыл. Мұнда жүзге тартып жығылатын түтіннің барлығы дерлік қазақ отбасы, арпа ішінде бір бидай–Рыбиндердің өзі қазақшаңды мақалдап-мәтелдеп қайырады. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарына дейін бұл ауылда орыс орта мектебі болды, кемпірі де, шалы да тілдерін бұрап, орысша сөйлейміз деп әуреге түсетін. Кейін мектеп тү­гел қазақшаға айналды. Мектеп ди­рек­торы Қаду Сақауов ақынжанды, ақ­көңіл кісі. Оның кабинеті кәдімгі кішігірім кітапхана, сурет музейі тә­різді. Аңқылдап келіп, кітаптарды алдымызға үйіп тастады. – Ақын-жазушылардан қолтаңба алу–ең бір сүйікті ісім. Міне, Мұхтар Шахановтан бастап, өзіміздің қоста­найлық жазушыларға дейін бар, – дейді Қадекең. Мектеп директоры қандай ұзақ өлеңіңді де көңілі түссе жаттап алады екен. Біздің келген шаруамызды иіріп қойды да, өзі кітап сөресінің алдына тұра қалып, қолды сермеп, бір ұзақ өлеңді нақышымен, мәнерлеп оқып тастады. Бұл осы Со­налы аулының азаматы Рамазан Бек­мағамбетов деген атамыздың соғысқа кетіп бара жатып, артында қалған інілеріне арнап жазған хаты екен. Өлеңнің анау-мынау кедір-бұдырлау жерін оқу мақамымен білдірмей жіберген мектеп директорына оның кабинетінде отырған ауыл әкімі Са­ғымбай Сүндетәлин, жас маман Сәния және оқу ісінің меңгерушісі Балдырған Халықова – бәріміз қол шапалақтадық. – Қазақ бір әртістен айырылған екен, бірақ есесіне мұндай мектеп директорын табу оңайға түспес,–деген әзілге Қадекеңнің өзі де мәз бо­лып күліп алды. – Мектеп ауылдағы білім ошағы ғана емес, мәдени орталық. Мұға­лім­дерсіз ауылда ештеңе өтпейді, ауыл­дың ертеңін осы жас мамандар қалап жатыр, – дейді. – Мына Сәния кел­гелі ауылға би өнері келді. Өзінің оқытатын сыны­бындағы балалар аудандағы байқаудан би билеп бірінші орынды алып келеді. Сәния 2008 жылы осында келгенде бірінші сыныпты алған бо­ла­тын. Биыл балалары үшінші сы­нып­ты бітіргелі отыр. Алдында ай­нал­дырған жеті бүлдіршін отырады. Ба­лаларды түске дейін оқытады, түс­тен кейін қосымша сабақтар өтеді, биге, драмаға баулиды. Сыныптағы жеті бүлдіршін оған оқушы ғана емес, туыстай болып кеткен. Балалардың ұстазға деген құрметі, ұстаздың беделі осылай басталса керек. – Маған ауыл мектебі ұнайды. Қаладағыдай емес, мұндағы сынып­тарда бала аз, сабақ үйретуге жеңіл. Оның үстіне кішкентай ауылдағы ба­лалар алдыңнан өтпей сыйлап тұ­ра­ды. Соналы ауылында бала тәрбие­сіне тек ұстаз емес, бүкіл ауыл болып жауапты сияқты. Мектепте бір бала бұзықтық жасаса, ол қазір ауылдың барлығына жетіп тұр, – дейді Сәния. Ол сыныбында шығармашы­лық­пен жұмыс істейді. Балаларды поэ­зия­ны сүюге тәрбиелеп жүр. Өткен жы­лы ауданда өткен Мақатаев оқу­ла­ры байқауынан Сәнияның оқушы­лары екінші орынды иеленді. Ал оқушылардың “Ата мекен” балалар шығармашылығы фестивалінде бірінші орынды алып келді. Өткен жылы Сәния осы Сона­лы­дағы Тимур Дүйсенов деген жігітке тұр­мысқа шықты. Тимурдың он бала тәр­бие­леп өсірген анасы Үмітпен бірге тұ­рады, сиыр, құс ұстайды. Екі жас әке­сі­нің шаңырағын дөңгелентіп ұстап отыр. – Соналының жігіттері жақсы қыз­дарды қайтып ауылдан шығар­май­ды. Бұрынырақта жас маман бо­лып келген едім, мені де сона­лылықтар алып қалған. 2006 жылы Гүлнар деген қызымыз физика пә­нінен мұғалім болып келген, оны да алып қалдық, Қуандық Ескендіров деген жас жігіт денешынықтырудан сабақ беруге келген, ауылымыз ұна­ған соң ол жас отбасын көшіріп ал­ып, со­налылық болып кетті. Былтыр Сә­нияны да алып қалдық. Қазір ауы­лымыздағы үлгілі, мақтаулы келіннің бірі. Өткен жылы аудандағы “Ке­ліндер сыны” байқауынан бірінші орын алып, ауылдастарын бір мар­қайтып тастады, – дейді Соналы мектебі оқу-тәрбие ісінің меңгерушісі Балдырған Халықова. Соналы – халықтық дәстүр, кі­ші­нің үлкенді тыңдайтын, бір ауыз сөз­ге тоқтайтын ағайындық үрдіс үзіл­меген ауыл. Мұнда келген жас мамандардың тұрақтап қалатыны да сондықтан болуы керек. “Ауыл азды, тозды” деп отыра бергенмен ештеңе өнбейтінін түсінген соналылықтар осыдан бір-екі жыл бұрын бір қимыл жасапты. Соналыдан шыққан батыр аталарының бірінің атына “Жәнібек” деген қор құрған. Содан осы ауылдан түлеп ұшып, Қазақстанның түкпір-түкпірінде, одан қалды Ресейде тұрып жатқан соналылық азаматтарға жылу жинатқан. Өткен жылы осы ауылдың 80 жылдық мерейтойы аталып өтер­дің алдында әлгі қор арқылы бір мил­лион теңге жиналып, оған ауылдағы біраз шаруа бітіп қалыпты. Жасы­ра­тын не бар, ауылды тау-тау болып малдың көңі басып қалған ғой. Оны уақтылы алысқа апарып төгіп тұр­ма­са, ауыл – ауыл емес, аурудың ұяс­ы болып қалады. Өткен жылы осы Соналыда өскен кәсіпкер Жұмағұлов Серікбай деген азаматтың техни­камен қамта­ма­сыз етуі арқасында үй-үйдің арасынан 4,5 мың тонна қи далаға шығарылған. Ауыл іші тазарып қалды. Көшеге шам орнатылды, ауыл сыртындағы зираттар қоршалып, күтімге алынды. – Ауылда ынтымақ, бірлік бар. Ын­тымақ болған жерде іс жүреді. Он­дай ауыл жастар үшін қызықты бо­лады да, келген мамандар қайта кете қоймайды. Рас, ауылда ауыз су тап­шы, малға да су, есіктің алдындағы бақшаға да су керек. Бұл мәселе де қаралып жатыр,–дейді Соналы қарайтын Тагиль ауылдық округінің әкімі Сағынбай Сүндетәлин. Бүгінде ауылға дипломымен бар­ған жастарға материалдық қолдау-көмек беріледі, пәтермен қамтамасыз етіледі. – Мен келген 2008 жылы жас ма­мандар үшін жеңілдіктер қарасты­рыл­маған болатын. Ештеңе де алған жоқпын. Оған өкінбеймін. Менің өзім ештеңеден мұқтаж емеспін. Тек Соналыда жас мамандарға арнап үй салынса, телефон орнатылса, ең бас­тысы ауыз су мәселесі шешімін тапса екен, – дейді Сәния. Соналының бұрынғы дәурені, бұрынғы даңқы қайтып келеріне ауылдастардың сенімі мол. Өйткені, аудан басшылығы да қарап отырған жоқ, ауызсу құбырын тартудың қамында. Жас мамандардың келуі ауылға жыл құсындай жылылық әкелгендей. Соңғы кезде Соналыдан кетіп жатқандар аз көрінеді. Сәния мұғалім келіннің аяғы ауыр, ауыл осы жазда шілдехана да күтіп отыр. Соналының қазығы бүлдіршіндерді білімге сусындатып жатқан Сәния болмағанда кім дейсіз? Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА, Қостанай облысы, Сарыкөл ауданы, Соналы ауылы.