Көптен бері шешімі табылмай келе жатқан күрмеулі мәселе Қостанай облыстық кәсіпкерлер палатасының агроөнеркәсіп кешені мәселелері жөніндегі комитет отырысында талқыланды.
Жиын барысында диқандар елдің қараусыз малы енді ғана қылтиып көтеріле бастаған дәнге ауыз салып, қыруар шығын келтіріп жатқанын тағы айтты. Заң бойынша, шаруа қожалықтарының жеріне малы түсіп кеткен тұрғындарға 20 АЕК көлемінде әкімшілік айыппұл қарастырылған. Мысалы, былтыр дәл осындай себеппен 219 азаматқа 7,7 млн теңгеден астам айыппұл салыныпты. Мұның сыртында, биыл егінге түскен малы үшін тағы бес адам әкімшілік жауапқа тартылып отыр.
Облыстық полиция департаменті жанындағы жергілікті полиция қызметі бастығының орынбасары Аманжол Байзақовтың айтуынша, үй жануарларының көбіне-көп қараусыз жайылып жүруінің басты себептерінің бірі – бақташылардың қызмет ақысының қымбаттығы. Мысалы, ауылдық жерлерде шопандар ұсақ мал бағу үшін әр басқа 1 500-2 000 теңге сұрайды екен. Ірі қараны бір жаз бағып беру құны 2 500-ден басталып, 4 000 теңгеге дейін жетеді. Ал бір бас жылқы үшін 3 500-5 000 теңгенің аралығында сұрайды.
Полицейлер соңғы бірнеше жылдың ішінде мал жаю ережелерін бұзған 1 090 адамды әкімшілік жауапкершілікке тартқан. Аманжол Байзақовтың айтуынша, биыл наурыздың бірінен бастап малы қараусыз жүрген тұрғындарға ешбір ескертусіз, бірден 3 АЕК мөлшерінде айыппұл тағайындау жазасы қолданыла бастапты. Сондай-ақ өңірде қаңғып жүрген үй жануарларын ұстауға арналған 149 малқамақ тұрғызылған.
Жиында қараусыз малдың мәселесін тек айыппұлдың күшімен ғана шешу мүмкін емес екені айтылды. Көпшіліктің пікірі бұл мәселе жергілікті атқарушы органдар бақташылар қызметінің құнын арзандатуға ықпал етіп, мал жайылымының көлемін ұлғайтқанда ғана оң шешім табады деген арнаға келіп тоғысты.
– «Жайылым туралы» Заңда ауылдардың айналасындағы 4 шақырымға дейінгі жерді қайтарып, оны жеке қосалқы шаруашылықтарды дамыту мақсатына пайдалану туралы айтылған. Алайда бұл жерлерді қайтарып алатын қаржы болмағандықтан, аталған заң жұмыс істемей тұр. Соған қарамастан, тығырықтан шығудың жолдарын қарастыруымыз керек, – деді комитет мүшесі Александр Бородин.
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы мал шаруашылығы бөлімінің басшысы Орал Нұрғазиннің айтуынша, аймақ тұрғындарын жайылыммен толық қамтамасыз ету үшін 1 млн гектарға жуық жер керек екен. Ал ұлан-ғайыр алқапқа иелік етіп отырған ауылшаруашылық құрылымдарында кәдеге асырылмай жатқан жайылымдық жерлер баршылық. Сондықтан бүгінде өңірде пайдаланылмай жатқан жерлерді мемлекет меншігіне қайтарып алу бағытындағы жұмыстар жүріп жатыр.
Ал шаруашылық басшылары жерін жұрттың малынан қорып әуре.
– Қараусыз мал шаруашылыққа үлкен қиындық келтіріп отыр. Жылда солай. Мысалы, біз былтыр өз өрістерімізді қорғау үшін күзет агенттігінің қызметкерлерін жалдауға мәжбүр болдық. Оларға 2,5 млн теңге төледім. Учаскелік полицейлермен бірлесіп, жерімізге түсіп кеткен малды қамап, иелеріне айыппұл салып жатырмыз. Бірақ бұдан еш нәтиже шығар емес. 500 жылқысы бар адамға жылқы баққаннан гөрі, 200 мың теңге айыппұл төлей салған оңай. Біз тұрғындарды талай рет жинап, жағдайды түсіндіруге тырыстық. Бірақ жұрттың пікірі «егін сенікі, сондықтан бұл мәселені де өзің шеш» дегенге саяды. Егінге түсіп жатқан малдың көбінде не таңба, не сырға жоқ, – дейді «Нұр Тоба» ЖШС-ның директоры Ермек Жұмабеков.
– Бізге арнайы күзетшілер ұстауға тура келеді. Өйткені 20 мың гектар алқапты өз күшімізбен қараусыз малдан күзете алмаймыз. Алқапты малдан қорғау барысында көптеген қиындыққа тап болып жатамыз. Мысалы, егінге түсіп кеткен малдың иесіне учаскелік полицей әкімшілік бұзушылық туралы хаттама толтырғанымен, сот бізден тапталған дақылдың ауданы туралы актіні талап етеді. Ауылшаруашылық дақылдарының қазіргі нарықтағы бағасы тым қымбат. Малы егінге түсіп кеткен айыпкердің оны төлеуге мүмкіндігі жетпейді. Мәселен, 100 гектар зығыр алқабы мал тұяғының астында қалса, 15 млн теңге қаржымыз желге ұшты деген сөз. Мұндай қаржыны ешкім төлей алмайтынын түсінеміз. Сондықтан рейд шараларын жиі өткізіп, учаскелік полицияның қызметін күшейту керек, – деді «Азия алтын» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құрылтайшысы Светлана Михиленко.
Шаруашылық басшыларының айтуына қарағанда, қараусыз мал қамалғаннан кейін көбіне мал иесі емес, жер иесі сотта жауапқа тартылып, өздерінің малды не үшін қамағанын дәлелдеп, ақталуға мәжбүр болады екен.
Шаруалардың біразы кейбір өңірлерде жекенің қолындағы мал басының шектен тыс көбейіп кеткенін, ал бірқатар өңірлерде, керісінше, жайылым жеткілікті бола тұра, төрт түліктің аз екенін айтып, бұл мәселені де заңмен реттеу керек деген уәж айтты.
Жиынды қорытындылаған палата басшысы қараусыз мал мен жайылым мәселесін толықтай шешу үшін алда еңсерілетін бірталай шаруа күтіп тұрғанын атап өтті.
– Біз бұл мәселені, біріншіден, мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, ауылдардағы жайылым мұқтаждығының қаншалықты деңгейде екенін болжау үшін көтеріп отырмыз. Екіншіден, кәдеге асырылмай жатқан жерлерді қайтарып алудың тетіктерін айқындап алуымыз керек. Біз бұл мәселелердің шешімі табылмайынша, тоқтамауымыз қажет. Бүгінгі ұсыныстардың бәрін жүйелеп, облыс әкіміне, «Атамекен» ҰКП мен полиция департаментіне жолдайтын боламыз. Ең бастысы, тығырықтан шығудың жолдарын ұсынамыз, – деді Қостанай облысының өңірлік кәсіпкерлер палатасының директоры Данияр Күзенбаев.
Облыстың солтүстік аудандарындағы елді мекендердің айналасындағы қолайлы жайылымдардың көбі кезінде ірі шаруа қожалықтарының меншігіне өтіп кеткен. Ал жергілікті әкімдіктер тұрғындардың жеке малына деп арнайы бөлген жайылым, біріншіден, ауылдан шалғай, екіншіден, құнарсыз жерлер болып жатады. Мұндай жайылымдарға мал тұяғы тиген соң, көпке ұзамай шаңы шығып, қара тақырға айналады.
Қостанай облысы
